W dniu 19 kwietnia 2012 r. na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II odbyła się konferencja naukowa pt. „System rejestracji przedsiębiorców w Polsce na tle prawnoporównawczym – doświadczenia i perspektywy”, zorganizowana przez Katedrę Prawa Handlowego KUL pod patronatem Ministra Sprawiedliwości i we współpracy z Krajową Radą Notarialną. „Palestra” objęła patronat medialny nad tym wydarzeniem. Konferencja składała się z trzech sesji, zakończonych dyskusją, w ramach których wygłoszono łącznie 13 referatów. Konferencję otworzył prodziekan WPPKiA KUL, ks. prof. KUL dr hab. Piotr Stanisz.

Pierwszą sesję, której przewodniczył prof. dr hab. Andrzej Kidyba (UMCS), rozpoczął referat prof. dr. hab. Wojciecha J. Katnera (SN, UŁ) oraz mgr. Macieja Węgierskiego (UŁ) pt. Charakter prawny i skutki rozdzielenia rejestracji przedsiębiorców – osób fizycznych i innych przedsiębiorców w obowiązującym prawie polskim. Po krótkiej analizie historycznej prelegenci wskazali istotne różnice pomiędzy Centralną Ewidencją i Informacją o Działalności Gospodarczej a rejestrem przedsiębiorców w KRS. Referat zakończyła refleksja o negatywnych konsekwencjach wyodrębnienia ewidencji i odejścia od konstrukcji jednolitego rejestru sądowego zarówno dla obrotu gospodarczego, jak i jednolitości systemu prawnego.

W referacie pt. Stan obecny i propozycja zmian systemu rejestru przedsiębiorców w Polsce w świetle badań empirycznych i prawnoporównawczych prof. KUL dr hab. Andrzej Herbet oraz dr Paweł Zdanikowski (KUL) przedstawili wyniki badań empirycznych i prawnoporównawczych dotyczących systemu rejestracji przedsiębiorców. Prelegenci zwrócili uwagę na cel systemu rejestrowego, jakim jest gromadzenie, przechowywanie i udostępnianie istotnych danych dotyczących przedsiębiorców w sposób maksymalnie szybki i relatywnie pewny – chociaż są to wartości w pewnej mierze konkurencyjne. Ich zdaniem model rejestracji sądowej powinien zostać utrzymany, z zastrzeżeniem zmian dotyczących m.in. potrzeby ujednolicenia orzecznictwa, informatyzacji postępowania i uproszczenia niektórych rozwiązań proceduralnych (m.in. rozszerzenia zakresu zastosowania dzisiejszego art. 164 § 3 i art. 165 k.s.h. czy uchylenia albo doprecyzowania art. 19 ust. 3 ustawy o KRS). Zwrócono także uwagę na problem „podwójnej” kontroli zgodności z prawem treści aktów założycielskich oraz innych czynności prawnych stanowiących podstawę wniosku, sporządzanych w formie aktu notarialnego, oraz relacji między kontrolą sprawowaną przez sąd rejestrowy a instytucją uchylania lub stwierdzania nieważności uchwał stanowiących podstawę wpisu.

W wystąpieniu pt. Nowe funkcje rejestrów gospodarczych na przykładzie prawa lotniczego oraz energetycznego prof. URz dr hab. Jan Olszewski wskazał specyfikę tzw. rejestrów odrębnych, w szczególności prowadzonych przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego (w zakresie rejestracji określonych działalności energetycznych) oraz Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego (w zakresie rejestru lotniczych urządzeń naziemnych).

W ostatnim wystąpieniu pt. Interoperacyjność rejestrów spółek w Unii Europejskiej  dr Aleksandra Gawrysiak (UKSW) ukazała mankamenty aktualnych, fragmentarycznych regulacji prawa europejskiego oraz występujące na ich tle problemy praktyczne (dublowanie obowiązków publikacyjnych, niewykreślanie oddziałów nieistniejących spółek, brak centralizacji). Przedstawiła również plany unowocześnienia regulacji UE w tym zakresie (m.in. Zielona Księga z 4 listopada 2009 r. i projekt Dyrektywy zmieniającej dyrektywy 89/666/EWG, 2005/56/WE i 2009/101/WE w zakresie integracji rejestrów handlowych i spółek).

W ramach dyskusji głos zabrała dr M. Tarska (INP PAN, UKSW), która zwróciła uwagę na bezzasadność rozdzielenia rejestru przedsiębiorców i CEIDG oraz problemy praktyczne związane z aktualizacją danych dotyczących członków organów spółek kapitałowych, a także SSRA. Komenda (MS), która nakreśliła założenia prowadzonych aktualnie prac nad usprawnieniem funkcjonowania rejestru przedsiębiorców.

Drugą sesję, prowadzoną przez prof. dr hab. Teresę Mróz (UwB), otworzył referat pt. Informatyzacja postępowania rejestrowego, przygotowany przez Jarosława Paszke (dyrektora Departamentu Informatyzacji i Rejestrów Sądowych MS), a wygłoszony przez Zbigniewa Bohatera (p.o. naczelnika Wydziału Rejestrów Sądowych ww. Departamentu). Przedstawił on ogólny mechanizm funkcjonowania systemu informatycznego rejestrów sądowych, założenia prac, których efektem ma być powstanie e-platformy MS, umożliwiającej składanie elektronicznych wniosków o wpis, o publikację ogłoszeń w MSiG, o wydanie informacji z rejestrów oraz przeszukiwanie KRS i MsiG, a także podstawowe problemy dotyczące zasady „jednego okienka” i jego praktyczne funkcjonowanie.

W referacie pt. Elektroniczne zgłoszenie spółki z o.o. przez notariusza do rejestru handlowego w Niemczech – uwagi na tle elektronicznego składania wniosku o wpis spółki z o.o. do KRS dr Piotr Wiórek (UWr) zaprezentował procedurę zgłaszania podmiotów do niemieckiego rejestru handlowego na przykładzie zgłoszenia spółki z o.o. (GmbH). Prelegent zwrócił uwagę na szczególną rolę notariusza w procesie zgłaszania spółek z o.o. w kontekście praktycznych i technicznych problemów związanych z zastosowaniem formy elektronicznej. Skonfrontowano również założenia przyjęte w niemieckim systemie z polskim elektronicznym trybem zgłaszania do rejestru przedsiębiorców spółki z o.o. (tzw. spółki S-24).

W wystąpieniu pt. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oparta na wzorze umowy w prawie polskim i prawie niemieckim SSR dr Łukasz Zamojski zaprezentował podstawowe założenia nowelizacji k.s.h. w zakresie zawierania umów spółek z wykorzystaniem wzorca umownego we wskazanych systemach prawnych. Postawiono tezę, że rodzime przepisy pod względem treści wzorca wydają się lepsze, bo bardziej elastyczne. Jako okoliczność negatywną wskazano brak dostatecznej weryfikacji tożsamości wnioskodawców i związane z tym zagrożenia.

Panel zamknęło wystąpienie pt. Wykorzystanie nowych technologii w procesie zakładania spółek handlowych na tle spółki z o.o., o której mowa w art. 157 ¹ k.s.h. – tzw. spółki S-24, w którym dr Marek Leśniak (UWr) przedstawił węzłowe problemy związane z tworzeniem spółki z o.o. z użyciem normatywnego wzorca umowy udostępnianego w systemie teleinformatycznym – tzw. spółki S-24. Podczas omawiania wad i zalet regulacji wskazano niespójność systemową regulacji, nieprecyzyjne odejście od zasady oddziału notariusza. W szczególności prelegent zwrócił uwagę, że nowe regulacje łamią zasadę udziału notariusza w tworzeniu spółek kapitałowych oraz podkreślił brak wiarygodności mechanizmów weryfikacji tożsamości zgłaszającego.

W ramach dyskusji SSR A. Gałas zwróciła uwagę na fakt, że wykonanie czynności rejestracyjnych tzw. spółki S-24 jest w praktyce z przyczyn technicznych niemożliwe. SSR dr Ł. Zamojski stwierdził, że długie vacatio legis nowelizacji zostało wykorzystane nieefektywnie, a prace nad systemem informatycznym trwają nadal, co znacznie utrudnia korzystanie z niego. Dr M. Leśniak (UWr) podniósł, że opłata za rejestrację spółki w drodze elektronicznej na poziomie 1000 zł nie stanowi bariery dla osób chcących założyć spółkę w niegodziwym celu. SSR A. Komenda (MS) wskazała, że problemy techniczne związane z systemem teleinformatycznym zostały w znacznej części wyeliminowane, a tzw. nowelizacja S-24 stanowi odpowiedź na postulaty przedsiębiorców. Dr M. Jasiakiewicz (UMK) postawił pytanie o to, czy przy zawieraniu umowy spółki S-24 w ogóle ma miejsce czynność prawna. Mgr M. Węgierski (UŁ) poruszył problem udostępniania informacji o przedsiębiorcach z wykorzystaniem stron internetowych. Prof. A. Herbet (KUL) zwrócił uwagę, że art. 291 i nast. k.s.h. nie stosuje się do spółek zakładanych w tzw. trybie S-24.

Ostatnią sesję, którą poprowadził prof. KUL dr hab. Andrzej Herbet, rozpoczął SSR Leszek Ciulkin referatem pt. Wybrane problemy dotyczące rejestracji przedsiębiorców w świetle doświadczeń sądowych. Podjął on m.in. problematykę nieważności uchwały zgromadzenia spółki kapitałowej jako przesłanki oddalenia wniosku rejestrowego. Rozważania skoncentrowano wokół uchwały SN z 20 stycznia 2010 r. (III CZP 122/09), w której sformułowano tezę o dopuszczalności badania przez sąd rejestrowy naruszeń procedury podejmowania uchwał. Prelegent, podzielając pogląd SN, zwrócił uwagę, że ustalenie przez sąd rejestrowy nieważności uchwały nie korzysta z przymiotu res iudicata, oraz wskazał, że bezwzględnie nieważna uchwała może skutkować oddaleniem wniosku o wpis, o ile nieważność uchwały jest oczywista bądź proces jej badania nie wymaga przeprowadzenia skomplikowanego i czasochłonnego postępowania dowodowego.

W kolejnym wystąpieniu, pt. Wpisy w rejestrze przedsiębiorców KRS w orzecznictwie Sądu Najwyższego, mgr Paweł Popardowski (INP PAN, BA SN) wskazał, że w ostatnich latach SN podjął kilka istotnych z punktu widzenia praktyki rozstrzygnięć dotyczących organizacji i funkcjonowania rejestru przedsiębiorców. Dotyczyły one głównie zagadnień związanych z wyznaczeniem zakresu kognicji sądu rejestrowego, a w szczególności dopuszczalności badania przez sąd rejestrowy ważności uchwał stanowiących podstawę wpisu, pojęcia wpisu niedopuszczalnego (art. 12 ust. 3 ustawy o KRS), domniemań oraz uprawnień sądu rejestrowego w ramach tzw. postępowania przymusowego. Jednocześnie zauważył, że poza zakresem analizy orzeczniczej SN w dalszym ciągu pozostaje wiele sygnalizowanych w doktrynie i budzących wątpliwości w praktyce problemów jurydycznych dotyczących funkcjonowania rejestru przedsiębiorców KRS. Dzieje się tak dlatego, że sądy drugiej instancji dość niechętnie występują do SN z pytaniami prawnymi w trybie art. 390 § 1 k.p.c. w kwestiach rejestrowych.

W wystąpieniu pt. Postępowanie przymuszające w postępowaniu rejestrowym – zagadnienia wybrane dr Lidia Siwik (UWr) i dr Marcin Podleś (UWr) omówili stan regulacji w obszarze prawa unijnego, prawa polskiego, prawa niemieckiego i austriackiego  w kontekście postępowań przymuszających. Wskazano, że rodzime regulacje cechują się niewielką, w porównaniu z innymi systemami prawnymi, dolegliwością sankcji wynikających z ustawy o KRS. W konkluzji stwierdzono, że przepisy prawa unijnego oraz ogólna zasada bezpieczeństwa obrotu wymagają od sądów rejestrowych nie tylko udostępnienia przekazanych im przed podmioty podlegające wpisowi do rejestru przedsiębiorców wymaganych danych, lecz w określonych sytuacjach zdecydowanych działań zmierzających do wyegzekwowania zaniedbywanych obowiązków rejestracyjnych.

W referacie pt. Doręczenia procesowe dla przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną a zakres danych udostępnianych w CEIDG dr Tomasz Szczurowski (UKSW) zwrócił uwagę na niedoskonałości związane z funkcjonowaniem CEIDG. W szczególności prelegent wyartykułował problemy, z jakimi borykają się sądy powszechne i fachowi pełnomocnicy przy dostarczaniu pism procesowych, oraz wskazał konsekwencje procesowe niedopełnienia obowiązku aktualizacji przez przedsiębiorców danych zawartych w CEIDG.

Panel zamknął referat pt. Zasada jednego okienka w postępowaniu przed sądem rejestrowym, wygłoszony przez mgr. Mariusza Stanika (UKSW). Prelegent omówił zakres obowiązywania „zasady jednego okienka” w prawie polskim. W dalszej kolejności przedstawił ustawowe obowiązki przedsiębiorców oraz sądu rejestrowego związane z funkcjonowaniem tej zasady. W podsumowaniu zgłosił m.in. postulat usprawnienia funkcjonowania „jednego okienka” oraz uczynienie go procedurą fakultatywną.

W dyskusji SSR A. Komenda (MS) wskazała, że brak konieczności posługiwania się bezpiecznym podpisem elektronicznym pozwala na szersze zastosowanie tzw. spółki S-24 oraz że problemy techniczne związane z funkcjonowaniem systemu teleinformatycznego zostały wyeliminowane. W odpowiedzi SSR Ł. Zamojski podkreślił, że w dalszym ciągu brak jest należytej weryfikacji osoby składającej wniosek. SSR dr P. Zdanikowski (KUL), wracając do przeprowadzonych badań empirycznych, wskazał, że w niespełna połowie przypadków wpis do KRS następuje w czasie nie dłuższym niż 2 tygodnie, zdarza się, że jest dokonywany nawet następnego dnia po zgłoszeniu, ale w nieco ponad połowie przypadków sąd rejestrowy wzywa do uzupełnienia braków formalnych albo dopatruje się braków merytorycznych. Dr Zdanikowski zgłosił postulat, aby wyeliminować nieefektywny przepis pozwalający na zwrot wniosku bez wezwania do uzupełnienia braków oraz wyłączyć uprawnienia sądu rejestrowego do badania ważności umów/statutów spółek w tych przypadkach, w których są one sporządzone w formie aktu notarialnego. Mgr M. Hałasa (KUL) zwrócił uwagę na problematykę weryfikacji zasady wyłączności firmy na etapie postępowania rejestrowego oraz zaproponował, aby z uwagi na brak formalnych instrumentów pozwalających realnie ustalić naruszenie prawa do firmy ograniczyć w tym zakresie kognicję sądu rejestrowego.

Zamykając konferencję, prof. KUL dr hab. Andrzej Herbet podziękował wszystkim za udział i zachęcił do kontynuowania dyskusji na łamach prasy fachowej oraz przy okazji kolejnych spotkań. Poinformował również, że wygłoszone referaty zostaną opublikowane w specjalnym numerze kwartalnika „Studia Prawnicze KUL” w miesiącach wakacyjnych.