P ojęcie „prezydencja” używane jest w różnych znaczeniach. Termin „prezydencja w Unii Europejskiej” ma charakter nieformalny i publicystyczny. Nie ma jednak uzasadnienia w unijnych regulacjach prawnych. Z formalnego punktu widzenia poprawne są terminy „prezydencja w Radzie” lub „prezydencja w Radzie Unii Europejskiej”. Prezydencji nie można kwalifikować jako jednej z instytucji UE ani też jako organu lub jednostki organizacyjnej UE. Prezydencja ma bowiem charakter funkcjonalny. Jej istota polega na powierzeniu szczególnych kompetencji na określony czas kolejno każdemu z państw członkowskich UE.

Prezydencja przechodziła daleko idącą ewolucję, a jej pełnowymiarowy model z początków integracji europejskiej zakończył się wraz z wejściem w życie traktatu z Lizbony. Prezydencja w UE to rotacyjny okres przewodnictwa państw członkowskich w Radzie Unii Europejskiej. Obecnie obowiązuje grupowy system sprawowania prezydencji. Trwa ona 18 miesięcy i jest sprawowana przez trzy państwa (tzw. trio). Każde państwo kolejno przewodniczy przez okres sześciu miesięcy poszczególnym składom Rady UE. Przy ustalaniu grupy prezydencji uwzględniona jest różnorodność i równowaga geograficzna w ramach Unii Europejskiej.Nowy skład prezydencji dla 27 krajów zaczął być realizowany w dniu 1 stycznia 2007 r., kiedy przewodnictwo objęły: Niemcy, Portugalia i Słowenia. Kolejne składy trio do 2020 r. stanowią: Francja, Czechy, Szwecja (lipiec 2008–grudzień 2009); Hiszpania, Belgia, Węgry (styczeń 2010–czerwiec 2011); Polska, Dania, Cypr (lipiec 2011–grudzień 2012); Irlandia, Litwa, Grecja (styczeń 2013–czerwiec 2014); Włochy, Łotwa, Luksemburg (lipiec 2014–grudzień 2015), Holandia, Słowacja, Malta (styczeń 2016–czerwiec 2017); Wielka Brytania, Estonia, Bułgaria (lipiec 2017–grudzień 2018); Austria, Rumunia, Finlandia (styczeń 2019–czerwiec 2020). Zasadnicza funkcja prezydencji polega na zarządzaniu pracami Rady oraz jej organów przygotowawczych, reprezentowaniu Rady w stosunkach z innymi instytucjami unijnymi oraz z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi. Z praktycznego punktu widzenia zadanie prezydencji obejmuje dążenie do kompromisu w procesie decyzyjnym w ramach UE.

Wyróżnić można kilka podstawowych funkcji prezydencji. Główną jest wspomniane zarządzanie pracami Rady oraz organami przygotowawczymi Rady (funkcja zarządzająca). Szczególne rozwiązania związane z tą funkcją określone zostały w Regulaminie wewnętrznym Rady przyjętym 1 grudnia 2009 r. W ramach funkcji zarządzającej istotne znaczenie ma przygotowanie agendy prac Rady, gdzie szczególna rola przypada Radzie do Spraw Ogólnych. Funkcja planistyczna prezydencji sprowadza się do sporządzenia 18-miesięcznego programu działania Rady zawierającego cele i priorytety, uwzględniające też dorobek poprzedniej prezydencji i plany następnej. Program przygotowywany we współpracy z Komisją Europejską zatwierdzany jest przez Radę. Zadania koordynacyjne prezydencji mają swój wymiar wewnętrzny i zewnętrzny. Wymiar wewnętrzny przedsięwzięć koordynacyjnych sprowadza się do moderowania współpracy między różnymi strukturami Rady i dążenia do uzyskania rozstrzygnięć w drodze głosowania lub osiągania kompromisu. Wymiar zewnętrzny sprowadza się do koordynacji współpracy wewnątrz Rady ze współpracą międzyinstytucjonalną (np. uczestniczenie w imieniu Rady w procedurze legislacyjnej i budżetowej).

Do zadań prezydencji należą wszelkie działania mające na celu osiąganie kompromisu między uczestnikami procesów decyzyjnych, w tym zwłaszcza między państwami członkowskimi i w ramach systemu instytucjonalnego UE (funkcja mediacyjna). Państwo sprawujące prezydencję powinno w sposób umiejętny łączyć własne interesy z celami i strategiami UE. Kompetencje reprezentacyjne prezydencji po wejściu w życie traktatu lizbońskiego uległy ograniczeniu.Przewodniczący Rady Europejskiej otrzymał kompetencje w zakresie reprezentowania UE w sprawach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Uprawnienia reprezentacyjne wykonuje także Wysoki Przedstawiciel Unii ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Reprezentacja zewnętrzna wobec państw trzecich i organizacji międzynarodowych obejmuje m.in.: udział w konferencjach międzynarodowych, rozwiązywanie kryzysów międzynarodowych.

1 lipca 2011 r. rozpoczęła się polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej. Polski rząd pod koniec maja 2011 r. przyjął „Program 6-miesięczny polskiej prezydencji w Radzie UE w II połowie 2011 r.”. Głównym zadaniem polskiej prezydencji ma być wprowadzenie Unii Europejskiej na tory szybkiego wzrostu gospodarczego i wzmocnienie siły politycznej Unii. Aby ten cel zrealizować, polska prezydencja chce skupić się na trzech podstawowych priorytetach: „Integracji europejskiej jako źródle wzrostu”, „Bezpiecznej Europie” i „Europie korzystającej na otwartości”.

Polska prezydencja ma zamiar działać na rzecz wzmocnienia wzrostu gospodarczego przez rozwój rynku wewnętrznego (w tym elektronicznego) i wykorzystanie budżetu unijnego do budowy konkurencyjnej Europy. W trakcie polskiej prezydencji rozpocznie się formalna dyskusja nad Wieloletnimi Ramami Finansowymi. Szczególny nacisk zostanie położony na rozwój usług elektronicznych. Oznacza to podjęcie działań na rzecz zniesienia barier uniemożliwiających przeprowadzanie transakcji transgranicznych on-line oraz kontynuowanie prac nad obniżaniem cen za roaming. W ramach reformy rynku wewnętrznego polska prezydencja chce zająć się także poprawą sytuacji małych i średnich przedsiębiorstw, w tym zwłaszcza kwestią ich dostępu do kapitału. Prezydencja będzie także dążyć do finalizacji prac nad stworzeniem systemu patentowego, taniego i łatwo dostępnego dla europejskich przedsiębiorców. Priorytet „Bezpieczna Europa” oznacza wzmocnienie bezpieczeństwa w różnych dziedzinach (np. stworzenie zrębów zewnętrznej polityki energetycznej Unii Europejskiej, reforma Wspólnej Polityki Rolnej, bezpieczeństwo granic UE, wzmocnienie zdolności wojskowych i cywilnych UE).

Polska w trakcie prezydencji będzie wspierać unijną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, która ma służyć wzmocnieniu pozycji UE na arenie międzynarodowej. („Europa korzystająca na otwartości”). Oznacza to działania na rzecz dalszego rozszerzania Unii i rozwoju współpracy z państwami sąsiedzkimi. Przez budowę stref wolnego handlu z państwami Partnerstwa Wschodniego dojdzie do powiększenia strefy objętej zasadami i regulacjami unijnymi. Z kolei kontynuowanie procesu rozszerzenia UE sprawi, że rynek wewnętrzny powiększy się o miliony kolejnych konsumentów. Polska prezydencja chce, by w ramach Partnerstwa Wschodniego postępował proces zawierania umów stowarzyszeniowych i tworzenia stref wolnego handlu (z Ukrainą i Mołdową) oraz dążyć do postępu w negocjacjach o liberalizacji wizowej.

W świetle ostatnich wydarzeń w Tunezji, Egipcie i Libii prezydencja polska ma zabiegać o współpracę opartą na partnerstwie, koncentrującą się na wspieraniu demokratycznej transformacji, budowie nowoczesnych struktur państwowych (bazujących na reformach konstytucyjnych) oraz na wzmocnieniu sądownictwa i walce z korupcją.

Przyjęty przez Radę Ministrów dokument to finalna wersja programu polskiej prezydencji. Wciąż jednak będą możliwe jego zmiany (w zależności od sytuacji w UE). Nie ulega jednak wątpliwości, że priorytety działań prezydencji (o ile będą skuteczne) będą miały praktyczne „przełożenie” na działalność prawników w Polsce. Wystarczy zwrócić uwagę na działania zmierzające do zwiększenia praw konsumentów kupujących on-line. Niskie zaufanie do zagranicznych zakupów, różny zakres ochrony konsumentów w państwach Unii Europejskiej, brak wiedzy o przepisach obowiązujących w innych państwach – to główne przyczyny zniechęcające konsumentów do kupowania poza granicami kraju. Proponowane zmiany prawa w ramach UE i jego bezpośrednie stosowanie (rozporządzenia) lub przyjęcie odpowiednich rozwiązań prawnych wynikających z dyrektyw (np. w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek) przyczynią się do wielu ułatwień i mogą dać odpowiednie instrumentarium prawne do dochodzenia praw przez konsumentów. Postulowane będą też zmiany w dziedzinie prawa karnego i karnego procesowego.

W jakim jednak stopniu priorytety polskiej prezydencji zostaną zrealizowane oraz czy nie będą to tylko „cele szczytne ale nieosiągalne” – przekonamy się już wkrótce.