1. Wprowadzenie

Pojęcie zabezpieczenia dowodu nie jest jednolicie rozumiane w poszczególnych porządkach prawnychP. Rylski, Zabezpieczenie dowodu na gruncie rozporządzeń nr 44/2001 i 1206/2001, (w:) Europejskie prawo procesowe cywilne, red. P. Grzegorczyk, K. Weitz, Warszawa 2012, s. 239.. Definicja zabezpieczenia dowodu nie pojawia się również na gruncie regulacji prawnych wchodzących w skład europejskiego prawa procesowego cywilnego. Definicja taka nie została także sformułowana w prawie polskim. W ślad za wypowiedziami nauki należy przyjąć, że istotą zabezpieczenia dowodu jest jego utrwalenie w formie określonej przez przepisy o postępowaniu dowodowym. Utrwalenie to polega na dopuszczeniu i przeprowadzeniu dowodu, jednakże wcześniej, niż powinno to nastąpić w zwykłym toku postępowaniaT. Ereciński, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie rozpoznawcze, Warszawa 2012, s. 1234; I. Kunicki, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Tom IV. Komentarz do art. 1096–2017, red. A. Marciniak, Warszawa 2017, s. 281. Por. także M. Krakowiak, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–729,red. A. Góra-Błaszczykowska, Warszawa 2013, s. 687. Por. K. Flaga-Gieruszyńska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Zieliński, Warszawa 2017, s. 557–558..

W nauce międzynarodowego postępowania cywilnego wskazuje się trzy sposoby zabezpieczenia dowodu znajdującego się na terytorium danego państwa na potrzeby postępowania prowadzonego przed sądami innego państwa. Sposoby te zostały wyróżnione ze względu na kryterium organu dokonującego zabezpieczenia dowodu. Chodzi mianowicie o to, czy zabezpieczenia dowodu dokonuje organ (sąd) państwa, w którym toczy się lub ma się toczyć postępowanie, na potrzeby którego ma nastąpić zabezpieczenie dowodu, czy też organ (sąd) państwa obcegoP. Rylski, Zabezpieczenie, s. 244..

Pierwszy sposób, określany także jako klasyczny, polega na dokonaniu zabezpieczenia dowodu w drodze międzynarodowej pomocy prawnej udzielonej przez organ (sąd) państwa, na terytorium którego znajduje się dowód, na rzecz sądu lub innego organu państwa obcego. Jego istotą jest współdziałanie organów obydwu państw przy dokonywaniu zabezpieczenia dowodu. Ze strony państwa wezwanego mogą występować przy tym zabezpieczeniu zarówno sądy, jak i organy administracji, przedstawiciele dyplomatyczni lub konsularni. Sposób ten zakłada, że zabezpieczenie dowodu stanowi akt władzy państwowej i wymaga udziału lub co najmniej obecności organu państwa wezwanego przy dokonywaniu czynności dowodowejK. Weitz wskazuje, że przeprowadzenie dowodu w drodze pomocy prawnej (rekwizycji) dzieli się na czynne i bierne. Czynna pomoc prawna (aktywna) polega na tym, że sąd wezwany przeprowadza dowód. Bierny sposób pomocy prawnej (pasywny) obejmuje przeprowadzenie dowodu w państwie wezwanym za jego zgodą przez sąd wzywający. Zob. K. Weitz, Współpraca państw członkowskich UE w zakresie przeprowadzania dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych, KPP XIV, 2005, z. 2, s. 460.. Sposób zabezpieczenia dowodu, o którym mowa, nazywany jest klasycznym, ponieważ opiera się na poszanowaniu zasady suwerenności państwowej i zasady terytorialności. Ten sposób zabezpieczenia odnosi się jedynie do samego wykonania czynności zabezpieczenia dowodu, a nie do kwestii orzekania o zabezpieczeniu. Zdaniem P. Rylskiego sposób ten nie wiąże się z problematyką jurysdykcji krajowej w postępowaniu o zabezpieczenie dowodu, ponieważ o zabezpieczeniu dowodu orzeka sąd, przed którym toczy się postępowanie w sprawie, zabezpieczenia dowodu dokonuje zaś sąd państwa, na terenie którego znajduje się środek dowodowy. Metoda ta jest długotrwała ze względu na wymaganie współdziałania wielu jednostek różnych państwP. Rylski, Zabezpieczenie, s. 245..

Drugi sposób zabezpieczenia polega na umożliwieniu osobie zainteresowanej bezpośredniego wystąpienia z wnioskiem o zabezpieczenie dowodu i przeprowadzenie postępowania w kwestii tego zabezpieczenia przed sądem państwa, w którym dowód się znajduje. Sąd ten nie tylko rozstrzyga w przedmiocie wniosku o zabezpieczenie dowodu, ale także dokonuje samego zabezpieczenia. Tak zabezpieczony dowód może być następnie wykorzystany na potrzeby postępowania głównego prowadzonego w innym państwie. Sposób ten umożliwia zabezpieczenie dowodu także przed wszczęciem postępowania w sprawie. Jeżeli postępowanie główne toczy się w innym państwie, to sąd tego państwa nie uczestniczy ani w podejmowaniu decyzji o zabezpieczeniu dowodu, ani w dokonywaniu czynności zabezpieczenia. Obu tych czynności dokonuje sąd państwa, na terytorium którego dowód się znajduje. Zaletą tego modelu jest efektywność, gdyż z reguły sąd państwa, na terytorium którego znajduje się środek dowodowy, ma możliwość szybkiego dokonania zabezpieczenia, bez potrzeby wszczynania postępowania co do istoty sprawyPor. tamże..

Trzeci sposób zabezpieczenia dowodu polega na tym, że zabezpieczenia dokonuje sąd innego państwa niż to, w którym znajduje się środek dowodowy. Chodzi tu zarówno o wydanie rozstrzygnięcia o zabezpieczeniu dowodu, jak i o samo jego wykonanie. Najczęściej będzie to sąd rozstrzygający sprawę co do istoty, może jednak być to także sąd, który jest kompetentny jedynie do dokonania zabezpieczenia, jeżeli wykonanie orzeczenia o zabezpieczeniu dowodu ma nastąpić za granicą. W praktyce wykonanie tego zabezpieczenia może być powierzone konsulom lub innym osobom uprawnionym do dokonywania czynności dowodowych za granicą (np. może tu chodzić o nakazanie osobie zamieszkałej za granicą dostarczenia określonego dokumentu lub złożenia zeznań). Sposób ten różni się od poprzedniego tym, że czynności dowodowe są dokonywane za granicą państwa położenia sądu, który wydał rozstrzygnięcie o zabezpieczeniu dowodu. Sposób ten nie polega jednak na skorzystaniu z pomocy sądowej, gdyż organy państwa obcego, na terytorium którego znajduje się środek dowodowy, nie uczestniczą w przeprowadzaniu dowodu. Dowód jest bowiem przeprowadzany przez organy tego państwa, którego sąd wydał rozstrzygnięcie o zabezpieczeniuTamże, s. 246..

Zabezpieczenie dowodu na użytek dochodzenia roszczenia za granicą, uregulowane w art. 1137 k.p.c., stanowi drugi model zabezpieczenia spośród przedstawionych wyżej. Artykuł 1137 k.p.c. zawiera regulacje szczególne w stosunku do art. 310–315 k.p.c., które normują zabezpieczenie dowodu na użytek postępowania rozpoznawczego przed sądem polskim. Przepis art. 1137 zd. ostatnie k.p.c. stanowi, że odpowiednio stosuje się art. 310 oraz art. 312–314 k.p.c.J. Ciszewski, (w:) T. Ereciński, J. Ciszewski, Międzynarodowe postępowanie cywilne, Warszawa 2001, s. 248. Por. także J. Ciszewski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Międzynarodowe postępowanie cywilne. Sąd polubowny (arbitrażowy), red. T. Ereciński, Warszawa 2012, s. 495; M. Radwan, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Art. 506–1217, red. M. Manowska, Warszawa 2015, s. 1715.

2. Przesłanki zabezpieczenia dowodu

W prawie polskim przesłanki zabezpieczenia dowodu na użytek postępowania zagranicznego kształtują się podobnie jak przesłanki zabezpieczenia dowodu w postępowaniu krajowym. Przesłanki te zostały określone w art. 310 w zw. z art. 1137 zd. ostatnie k.p.c. Zgodnie z art. 310 k.p.c. przed wszczęciem postępowania na wniosek, a w toku postępowania również z urzędu, można zabezpieczyć dowód, gdy zachodzi obawa, że jego przeprowadzenie stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione, albo gdy z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy.

Przykładem przesłanek uzasadniających zabezpieczenie dowodu na użytek postępowania krajowego, a w konsekwencji także zagranicznego, mogą być: ciężka choroba świadka albo strony, zamiar wyjazdu świadka za granicę do innego państwa niż to, w którym mieści się sąd orzekający w sprawie, czy niebezpieczeństwo zniszczenia albo uszkodzenia dokumentu, przedmiotu oględzin albo przedmiotu opinii biegłegoT. Zembrzuski, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Art. 1–366, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Warszawa 2013, s. 996; K. Piasecki, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, red. A. Marciniak, K. Piasecki, Warszawa 2014, s. 1102; J. Misztal-Konecka, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, red. A. Marciniak, K. Piasecki, Warszawa 2016, s. 1336 i n.; I. Kunicki, (w:) Kodeks, s. 282.. Jednakże niewykonalność przeprowadzenia dowodu lub jego zbytnie utrudnienie w zwykłym toku postępowania może wynikać w sposób szczególny z samego faktu dochodzenia roszczenia za granicą. Samo zatem dochodzenie roszczenia za granicą niejako modyfikuje (rozszerza) przesłanki określone w art. 310 k.p.c. Przesłanką uzasadniającą zabezpieczenie dowodu dla potrzeb dochodzenia roszczenia za granicą może być uzasadniona obawa, że sąd obcy nie dopuści i nie przeprowadzi dowodu ze względu na konieczność wystąpienia do sądu polskiego o pomoc prawną lub też długotrwałość procedury międzynarodowej pomocy prawnej w kwestii przeprowadzenia dowodu na wniosek sądu obcegoI. Kunicki, (w:) Kodeks, s. 282..

Cel zabezpieczenia dowodu na potrzeby dochodzenia roszczenia za granicą jest taki sam, jak cel przeprowadzenia dowodu w toku postępowania w sprawie przed sądem orzekającym, a zatem celem tym jest udowodnienie prawdziwości twierdzeń uczestnika postępowania istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Warto przy tym zauważyć, że w Polsce zabezpieczenie dowodu nie może służyć temu, ażeby przyszły powód mógł w ten sposób upewnić się co do szans przyszłego procesuPor. J. Misztal-Konecka, (w:) Kodeks, s. 1336 i n.. Instytucja zabezpieczenia dowodu, zarówno w obrocie krajowym, jak i zagranicznym, nie może zatem służyć ocenie zasadności roszczenia wnioskodawcy, w tym dostarczeniu elementów pozwalających na skonstruowanie domniemania faktycznego lub też zaoszczędzeniu kosztów wytoczenia powództwa i prowadzenia procesu w razie jego negatywnego wyniku. Wniosek o zabezpieczenie dowodu złożony do sądu polskiego, oparty tylko na takiej argumentacji, podlega oddaleniu, ponieważ nie spełnia przesłanek określonych w art. 310 k.p.c. W niektórych państwach natomiast dopuszczalne jest zabezpieczenie dowodu w celu uzyskania informacji o szansach powodzenia przyszłego powództwaI. Kunicki, (w:) Kodeks, s. 282..

3. Dopuszczalność zabezpieczenia dowodu

Sąd polski zabezpiecza dowód w trybie art. 1137 k.p.c., jeżeli za granicą będzie dochodzone roszczenie, które w Polsce podlega dochodzeniu w postępowaniu cywilnym. Przede wszystkim chodzi tu o przypadki, gdy w Polsce dla dochodzenia danego roszczenia dopuszczalna jest droga sądowa. Ponadto jednak chodzi tu o sprawy cywilne w znaczeniu materialnym, które zostały wyłączone z drogi sądowej i przekazane do kompetencji innych organów niż sądy powszechne. Nie ma zaś znaczenia, czy za granicą roszczenie to będzie dochodzone w postępowaniu cywilnym (przed sądem albo organem pozasądowym), czy w innym postępowaniu (np. w postępowaniu sądowoadministracyjnym) lub w postępowaniu przed trybunałem międzynarodowymTamże, s. 283..

W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na zagadnienie dopuszczalności zabezpieczenia dowodu przez sąd polski na użytek postępowania za granicą w sytuacji istnienia jurysdykcji krajowej wyłącznej sądów polskich w sprawiePor. B. Trocha, Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz. Art. 730–1217, red. J. Jankowski, Warszawa 2015, s. 1667; I. Kunicki, (w:) Kodeks, s. 285.. Jurysdykcja krajowa wyłączna sądów polskich w sprawie powoduje, że orzeczenie wydane w tej sprawie za granicą nie będzie w Polsce skuteczne ani wykonalne (por. art. 1146 § 1 pkt 2 i art. 1150 k.p.c.). Orzeczenie to może być jednak skuteczne lub wykonalne w państwie, w którym zostanie wydane, oraz w innych państwachI. Kunicki, (w:) Kodeks, s. 285.. W konsekwencji należy przyjąć, że jurysdykcja krajowa wyłączna sądów polskich w sprawie rozpoznawanej za granicą nie jest przeszkodą do zabezpieczenia przez sąd polski dowodu w trybie art. 1137 k.p.c.

W nauce zarysowały się dwa stanowiska dotyczące dopuszczalności zabezpieczenia dowodu w sprawie, która będzie toczyła się za granicą przeciwko osobie korzystającej w Polsce z immunitetu.

Zdaniem K. Piaseckiego niedopuszczalne jest zabezpieczenie dowodu przeciwko osobie korzystającej z prawa zakrajowości. Jeżeli bowiem postępowanie toczy się przeciwko pozwanemu, który korzysta z immunitetu sądowego przed sądami polskimi z tego powodu, że pełni określoną funkcję w Polsce, natomiast nie korzysta z tego immunitetu przed sądem zagranicznym, przed którym toczy się postępowanie, to odmowa zabezpieczenia dowodu w trybie art. 1137 k.p.c. może naruszać interesy wnioskodawcyK. Piasecki, Kodeks, Warszawa 2014, s. 217.. Stanowiska tego nie można jednak podzielić przede wszystkim ze względu na jego wewnętrzną sprzeczność. Autor bowiem przyjmuje na wstępie, że niedopuszczalne jest zabezpieczenie dowodu przeciwko osobie korzystającej z immunitetu sądowego, w dalszej zaś części wypowiedzi wskazuje, iż odmowa zabezpieczenia dowodu może naruszać interesy wnioskodawcy.

Argumentacja K. Piaseckiego jest zbieżna z poglądem M. Waligórskiego, który podkreśla, że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące immunitetu sądowego mówią o pozywaniu, a więc ograniczają się do przypadków wystąpienia z powództwemM. Waligórski, Kodeks postępowania cywilnego. Zbiór aktualnych pytań prawnych rozstrzygniętych przez Komitet Redakcyjny „Polskiego Procesu Cywilnego”, red. J. J. Litauer, W. Święcicki, Łódź 1949, s. 10.. M. Waligórski patrzy na tę problematykę również z szerszej perspektywy i wskazuje, że choć zabezpieczenie dowodu nie realizuje samo przez się celów procesu, to przygotowuje w ewentualnym sporze fazę postępowania dowodowego. Jego zdaniem, jeżeli prowadzenie procesu rozpoznawczego przeciwko osobie korzystającej z immunitetu jest niedopuszczalne, to niedopuszczalne powinny być również wszystkie czynności sądowe skierowane przeciwko tej osobie, które zmierzałyby do przygotowania procesu przeciwko niejM. Waligórski, Kodeks, s. 10; por. J. Ciszewski, Kodeks, s. 494.. Dopuszczenie zabezpieczenia dowodu z przesłuchania strony korzystającej z immunitetu mogłoby prowadzić do obejścia przepisów o zakazie pozywania takich osób przed sądy, co powodowałoby, że zapewniona im ochrona stałaby się iluzoryczna.

Odmienny pogląd wyraził I. Kunicki, uznając, że zabezpieczenie dowodu w takiej sytuacji jest dopuszczalne, ponieważ sąd zagraniczny rozpoznający sprawę sam oceni kwestię istnienia immunitetu danej osoby i rozstrzygnie o możliwości przeprowadzenia takiego dowodu w postępowaniuI. Kunicki, (w:) Kodeks, s. 285.. Podobnie J. Ciszewski podkreśla, że przepis art. 1111 i n. k.p.c. dotyczy jedynie zakazu pozywania przed sądy polskie, co nie jest równoznaczne z zakazem przeprowadzenia dowodu z przesłuchania jako świadka osoby korzystającej z immunitetu, a tym samym z zakazem zabezpieczenia takiego dowoduZob. J. Ciszewski, Kodeks, s. 494..

W przepisie art. 1113¹ k.p.c. uregulowano wprost zwolnienie od obowiązku składania zeznań w odniesieniu do członków misji dyplomatycznych oraz innych osób korzystających z immunitetu dyplomatycznego. Osoby te nie mają obowiązku składania zeznań w charakterze świadków, ale istnieje możliwość wyrażenia zgody na ich złożenie. Przy czym uprawnienie do wyrażenia zgody przysługuje państwu wysyłającemu (organizacji międzynarodowej)M. Kostwiński, Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz. Art. 730–1217, red. J. Jankowski, Warszawa 2015, s. 1622–1623; P. Pruś, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2016, s. 1071.. W konsekwencji należy uznać, że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie wykluczają możliwości przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków korzystających z immunitetu dyplomatycznego, a tym samym możliwe jest zabezpieczenie takiego dowodu, przy spełnieniu warunków jego przeprowadzenia.

W doktrynie wyrażono pogląd, zgodnie z którym sąd polski może zabezpieczyć dowód dla postępowania mającego toczyć się za granicą także wówczas, gdy obce prawo procesowe nie przewiduje takiego zabezpieczeniaE. Wierzbowski, Międzynarodowy obrót prawny w sprawach cywilnych, Warszawa 1971, s. 169; T. Demendecki, (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Jakubecki, Warszawa 2015, s. 1138; J. Ciszewski, Kodeks, s. 494; M. Radwan, (w:) Kodeks, s. 1127.. Przepis art. 1137 k.p.c. nie daje bowiem podstaw do oddalenia takiego wniosku. Problem, na jaki może natknąć się strona chcąca skorzystać z zabezpieczonego dowodu, będzie dotyczył przeszkód formalnych związanych z dopuszczeniem jego przeprowadzenia w państwie obcym, jednakże rozstrzygał o tym będzie sąd rozpoznający sprawę. Nie będzie stanowiło to jednak przeszkody do wykorzystania takiego dowodu w innym postępowaniu toczącym się w państwie trzecimNależy zaznaczyć, że postępowanie w sprawie, dla której w Polsce zabezpieczany jest dowód, może toczyć się przed sądem innego państwa, niż pierwotnie zamierzał to powód, niezależnie od woli powoda, np. dlatego, że sąd obcy, przed który wytoczono powództwo, odrzucił pozew ze względu na brak jurysdykcji krajowej., w którym zaistnieje możliwość skorzystania z zabezpieczonego dowodu. Jest to decydujący argument za dopuszczalnością zabezpieczenia dowodu w Polsce w przedstawionej sytuacji.

4. Wszczęcie postępowania

Zabezpieczenie dowodu w trybie art. 1137 k.p.c. może nastąpić tylko na wniosek. Z wnioskiem takim może wystąpić zarówno obywatel polski, cudzoziemiec, jak i osoba prawna (jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej) niezależnie od tego, czy wnioskodawca ma miejsce zamieszkania, pobytu albo siedziby w kraju, czy za granicąPor. K. Piasecki, Kodeks postępowania cywilnego. Tom IV. Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego. Sąd polubowny (arbitrażowy). Regulacje prawne Unii Europejskiej w sprawach transgranicznych. Komentarz, Warszawa 2013, s. 217.. Do złożenia wniosku o zabezpieczenie dowodu w toku postępowania przed sądem uprawniona jest strona lub uczestnik postępowania. Natomiast do złożenia wniosku o zabezpieczenie dowodu przed wszczęciem postępowania w sprawie uprawniony jest każdy podmiot, który zamierza wszcząć postępowanie przed sądem za granicą lub podmiot, który będzie musiał bronić swoich praw w postępowaniu przed sądem za granicą.
 

Z treści art. 310 w zw. z art. 1137 zd. ostatnie k.p.c. wynika, że zabezpieczenie dowodu na użytek dochodzenia roszczenia za granicą jest dopuszczalne zarówno przed wszczęciem postępowania za granicą, jak i w toku tego postępowania. Należy podkreślić, że nie ma żadnych ograniczeń czasowych co do okresu, jaki może upłynąć od zabezpieczenia dowodu do wszczęcia postępowania w sprawie, w którym dowód będzie wykorzystany. W szczególności zaś skuteczność zabezpieczenia dowodu nie upada przez upływ czasuTamże, s. 283..

W doktrynie przyjmuje się, że tryb zabezpieczenia dowodu uregulowany w art. 1137 k.p.c. nie dotyczy zabezpieczenia dowodu na wniosek sądu państwa obcego, przed którym toczy się postępowanie. W takim przypadku należy uznać, że chodzi o wystąpienie sądu zagranicznego z wnioskiem o udzielenie pomocy prawnejJ. Ciszewski, Kodeks, s. 494; T. Demendecki, (w:) Kodeks, s. 1479.. W przypadku zatem złożenia przez sąd zagraniczny wniosku o zabezpieczenie dowodu w trybie art. 1137 k.p.c. wniosek ten powinien zostać potraktowany przez sąd polski jako wniosek o udzielenie pomocy prawnej.

Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o zabezpieczenie dowodu dla potrzeb dochodzenia roszczenia za granicą jest sąd rejonowy, w którego okręgu dowód ma być przeprowadzony (art. 1137 zd. 2 k.p.c.).

Wniosek o zabezpieczenie dowodu w trybie art. 1137 k.p.c. może dotyczyć tylko dowodu, który znajduje się w Polsce, tzn. świadek przebywa na terytorium Polski lub np. przedmiot oględzin położony jest na terytorium Polski. Warunkiem uwzględnienia wniosku jest potrzeba wykorzystania dowodu przy dochodzeniu roszczenia za granicą. Uwzględnienie wniosku na podstawie art. 1137 k.p.c. nastąpi dopiero po spełnieniu ogólnych przesłanek zabezpieczenia dowodu przewidzianych w art. 310 k.p.c., a zatem jeżeli przeprowadzenie dowodu przed sądem orzekającym jest niewykonalne lub zbyt utrudnione, albo gdy z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy.
I. Kunicki, (w:) Kodeks, s. 284.

We wniosku o zabezpieczenie dowodu należy wykazać okoliczności świadczące o tym, że roszczenie będzie dochodzone za granicą. W razie niewykazania takich okoliczności sąd powinien zabezpieczyć dowód na zasadach ogólnych, określonych w art. 310–315 k.p.c., tj. przewidzianych dla zabezpieczenia dowodu w obrocie krajowym, a zatem bez zastosowania ułatwień określonych w art. 1137 k.p.c., pod warunkiem jednak, że zostały spełnione przesłanki wymienione w art. 310 k.p.cI. Kunicki, (w:) Kodeks, s. 284..

Wniosek o zabezpieczenie dowodu dla potrzeb dochodzenia roszczenia za granicą powinien spełniać warunki formalne wymagane od wniosku o zabezpieczenie dowodu w obrocie krajowym określone w art. 312 k.p.c.

Należy także zauważyć, że pomimo braku odwołania w treści art. 312 k.p.c. do wymogów formalnych przewidzianych dla pism procesowych w ogólności (art. 126 k.p.c.) wniosek o zabezpieczenie dowodu powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego. Powinien zatem zawierać oznaczenie sądu, do którego jest skierowany, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników; oznaczenie rodzaju pisma; osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności; podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika oraz wymienienie załączników. W przypadku wniosku o zabezpieczenie dowodu składanego przed wszczęciem postępowania należy wskazać wnioskodawcę i przeciwnika, którymi są strony potencjalnego postępowania rozpoznawczego. Niezbędne jest także wykazanie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, które mają być stwierdzone zabezpieczonym dowodemPor. J. Misztal-Konecka, (w:) Kodeks, s. 1343..

Wniosek o zabezpieczenie dowodu, zarówno w postępowaniu krajowym, jak i na potrzeby dochodzenia roszczenia za granicą, podlega opłacie sądowej w kwocie 40 zł (art. 23 pkt 4 k.s.c.u.Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 623.).

5. Przebieg postępowania

Postępowanie o zabezpieczenie dowodu, zasadniczo w każdym systemie prawnym, składa się z dwóch etapów: fazy rozpoznawczej, w ramach której dochodzi do rozpoznania wniosku i wydania postanowienia o zabezpieczeniu, oraz fazy wykonawczej, a zatem przeprowadzenia dowoduP. Rylski, Zabezpieczenie, s. 243..

Dopuszczenie zabezpieczenia dowodu następuje przez wydanie postanowienia o zabezpieczeniu dowodu. Sąd wydaje postanowienie o zabezpieczeniu dowodu, jeżeli stwierdzi istnienie przesłanek określonych w art. 310 oraz art. 1137 k.p.c. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie oddalające wniosekI. Kunicki, (w:) Kodeks , s. 287..

Sąd zabezpiecza dowód przez wydanie postanowienia i utrwalenie środka dowodowego w formie przewidzianej w przepisach o postępowaniu dowodowym. Sąd, wydając postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia dowodu, nie zaznacza, że dowód jest potrzebny dla dochodzenia roszczenia za granicąTamże, s. 285..

Zdaniem E. Wierzbowskiego i M. Radwana sąd zawiadamia o terminie przeprowadzenia dowodu jedynie wnioskodawcę i tylko wówczas, gdy nie zachodzi wypadek niecierpiący zwłoki. O terminie posiedzenia w przedmiocie zabezpieczenia dowodu sąd nie zawiadamia innych osób, a w szczególności stron lub uczestników postępowania toczącego się przed sądem zagranicznymE. Wierzbowski, Międzynarodowy, s. 169; M. Radwan, (w:) Kodeks, s. 1127.. Odmienny pogląd w tej kwestii wyraził J. Ciszewski, wskazując, że zgodnie z art. 314 k.p.c. sąd wzywa na termin posiedzenia zainteresowanych, a zatem także przeciwnika wnioskodawcy. W tym zakresie bowiem należy odpowiednio stosować art. 314 in fine k.p.c., co oznacza, że o terminie przeprowadzenia dowodu należy zawiadomić przeciwnika wnioskodawcy, chyba że zachodzi wypadek niecierpiący zwłokiJ. Ciszewski, Kodeks, s. 495.. Zdaniem B. Trochy w celu przeprowadzenia dowodu sąd wyznacza posiedzenie jawne, na które wzywa wnioskodawcę oraz pozostałych uczestników postępowania (o ile są znani). Przepis art. 1137 k.p.c. przewiduje, że postanowienie o przeprowadzeniu dowodu może być wydane dopiero po wezwaniu przeciwnika, chyba że zachodzą przesłanki określone w art. 313 k.p.c. W wypadkach niecierpiących zwłoki o terminie przeprowadzenia dowodu można nie zawiadamiać przeciwnika (art. 313 w zw. z art. 1137 k.p.c.)B. Trocha, Kodeks, s. 1667..

Na aprobatę zasługuje pogląd zaprezentowany przez J. Ciszewskiego, ponieważ dowód przeprowadzony pod nieobecność przeciwnika podważa zasadę równości stron w postępowaniu, co może w konsekwencji spowodować osłabienie jego wartości dowodowejPor. M. Radwan, (w:) Kodeks, s. 1127..

Sąd polski nie może badać realności twierdzenia wnioskodawcy, że zamierza wszcząć postępowanie za granicą dla dochodzenia danego roszczenia. Dotyczy to także badania posiadania przez wnioskodawcę legitymacji procesowej w sprawie, gdyż kwestię tę oceni sąd orzekający, a przy tym według prawa materialnego, które uzna za właściwe. Nie ma także znaczenia dla dopuszczalności wniosku o zabezpieczenie dowodu faktyczne wszczęcie postępowania za granicą. Sąd polski nie będzie badał, czy postępowanie za granicą jest w tokuI. Kunicki, (w:) Kodeks, s. 283–284..

Co do zasady postępowanie w przedmiocie zabezpieczenia dowodu na użytek postępowania zagranicznego toczy się według przepisów prawa polskiego (legis fori processualis). Jeżeli jednak prawo obce dla skuteczności przeprowadzenia dowodu wymaga formy szczególnej (np. złożenia określonej przysięgi przez świadka), sąd polski, przeprowadzając dowód, powinien zastosować tę szczególną formę przewidzianą przez prawo obce. W przeciwnym razie zabezpieczony dowód może okazać się bezużyteczny dla postępowania zagranicznego. Ta szczególna forma powinna być zastosowana na wniosek któregokolwiek z uczestników postępowania w przedmiocie zabezpieczenia dowodu, zgłoszony we wniosku o zabezpieczenie dowodu albo później, ale przed przeprowadzeniem dowodu. Wprawdzie bowiem, zgodnie z art. 1143 zd. 1 k.p.c., sąd polski stosuje prawo obce z urzędu, jednakże wtedy, gdy nakazuje mu to prawo polskie. Natomiast o potrzebie zastosowania szczególnej formy dowodowej sąd polski musi być poinformowany. Sąd polski nie może jednak zastosować formy szczególnej nawet na wniosek uczestnika, jeżeli forma ta byłaby sprzeczna z prawem polskim albo z podstawowymi zasadami porządku prawnego w Polsce (np. tortury)Tamże, s. 287..

Unormowania dotyczące zabezpieczenia dowodu w stosunkach krajowych i w stosunkach międzynarodowych oparte są na tym samym modeluJ. Ciszewski, Kodeks, s. 493.. W konsekwencji oznacza to, że postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia dowodu na potrzeby dochodzenia roszczenia za granicą nie podlega zaskarżeniu. W związku z powyższym, stosownie do art. 357 § 1 k.p.c., nie podlega ono także uzasadnieniuI. Kunicki, (w:) Kodeks, s. 288..

Wyjątki w zakresie zaskarżalności postanowień w przedmiocie zabezpieczenia dowodu przewidują: art. 80 ust. 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnychUstawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 666., art. 286¹ ust. 8 Prawa własności przemysłowejUstawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej, tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 1410., art. 11a ust. 5 ustawy o ochronie baz danychUstawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych, Dz.U. nr 128, poz. 1402 ze zm., art. 36b ust. 5 ustawy o ochronie prawnej odmian roślinUstawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin, tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 843.. Przepisy te przewidują rozpoznanie zażalenia na takie postanowienie w terminie 7 dni. Jeżeli zatem zabezpieczenie dowodu dla potrzeb dochodzenia roszczenia za granicą zostanie dokonane w sprawach określonych w tych przepisach, postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia dowodu będzie zaskarżalne. W konsekwencji postanowienie takie będzie podlegało uzasadnieniuK. Czekaj, W kwestii zaskarżalności postanowienia sądu w przedmiocie zabezpieczenia dowodu w polskim ieuropejskim postępowaniu cywilnym, (w:) Wokół problematyki środków zaskarżenia w postępowaniu cywilnym, red. M. Michalska-Marciniak, Sopot 2015, s. 188; I. Kunicki, (w:) Kodeks, s. 288..

6. Podsumowanie

Zabezpieczenie dowodu na użytek dochodzenia roszczenia za granicą uregulowane w art. 1137 k.p.c. umożliwia osobie zainteresowanej bezpośrednie wystąpienie z wnioskiem o zabezpieczenie dowodu i przeprowadzenie postępowania w kwestii tego zabezpieczenia przed sądem państwa, w którym dowód się znajduje, co stanowi drugi model zabezpieczenia dowodu występującego w nauce międzynarodowego postępowania cywilnego.

Przesłanki zabezpieczenia dowodu na użytek postępowania zagranicznego są tożsame z przesłankami zabezpieczenia w postępowaniu krajowym. Co do zasady postępowanie to toczy się według przepisów prawa polskiego. Jeżeli jednak prawo obce dla skuteczności przeprowadzenia dowodu wymaga formy szczególnej, sąd polski, przeprowadzając dowód, powinien zastosować formę szczególną przewidzianą przez prawo polskie. W przeciwnym przypadku zabezpieczenie dowodu może okazać się bezcelowe.

Regulacje dotyczące zabezpieczenia dowodu w stosunkach krajowych i międzynarodowych oparte są na tym samym modelu, co oznacza, że postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia dowodu na potrzeby dochodzenia roszczenia za granicą nie podlega zaskarżeniu, chyba że dowód ma być zabezpieczony na użytek postępowań określonych w przepisach szczególnych.