Zagrożenie surową karą jako samodzielna przesłanka szczególna stosowania tymczasowego aresztowania (art. 258 § 2 k.p.k.)

Uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2012 r., I KZP 18/11

„Podstawy stosowania tymczasowego aresztowania, określone w art. 258 § 2 k.p.k., przy spełnieniu przesłanek wskazanych w art. 249 § 1 i art. 257 § 1 k.p.k. i przy braku przesłanek negatywnych określonych w art. 259 § 1 i 2 k.p.k., stanowią samodzielne przesłanki szczególne stosowania tego środka zapobiegawczego”.

Kwalifikowany typ przestępstwa oraz okoliczność obostrzająca wymiar kary za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (art. 178a § 4 k.k., art. 244 k.k.)

Postanowienie Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2012 r., I KZP 22/11

1. „W przypadku wątpliwości co do charakteru prawnego przepisu zamieszczonego w którymś z rozdziałów części szczególnej kodeksu karnego należy uznać, że jeżeli przewidziana w tym przepisie modyfikacja sankcji karnej uzasadniona jest okolicznościami poprzedzającymi określony czyn lub też następującymi po jego popełnieniu, powinien być on traktowany jako instytucja sądowego wymiaru kary. Jeżeli zaś określone w danym przepisie okoliczności, które rzutują na wysokość sankcji karnej, bezpośrednio powiązane są z czynem i mają znaczenie dla oceny stopnia jego społecznej szkodliwości, należy uznać, że konstytuują one typ czynu zabronionego (kwalifikowany lub uprzywilejowany). Artykuł 178a § 4 k.k. cechuje niejednorodny charakter normatywny: pierwsza jego część wyraża instytucję nadzwyczajnego obostrzenia kary, polegającą na specyficznej recydywie w zakresie przestępstw komunikacyjnych.
2.  Odmienny charakter ma druga część art. 178a § 4 k.k. W tej części art. 178a § 4 k.k. wysławia typ czynu zabronionego, bowiem okoliczności w nim wskazane związane są ściśle z oceną społecznej szkodliwości czynu sprawcy, który prowadząc pojazd mechaniczny w stanie nietrzeźwości (lub odurzenia), nie tylko narusza podstawowe zasady bezpieczeństwa w komunikacji, ale ponadto, nie wykonując wcześniej orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, okazuje lekceważenie dla wyroków sądowych, naruszając tym samym autorytet wymiaru sprawiedliwości.
3. Między art. 178a § 4 k.k. in fine a art. 244 k.k. nie zachodzi kumulatywny zbieg przepisów ustawy w rozumieniu art. 11 § 2 k.k.”.

Możliwość podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały w wypadku zmiany stanu prawnego

Postanowienie Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2012 r., I KZP 21/11

„Jeżeli po przedstawieniu do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy nastąpi taka zmiana stanu prawnego, że podjęcie uchwały staje się zbędne, to postępowanie w tym zakresie – na podstawie art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. nr 240, poz. 2052 ze zm.) – należy umorzyć”.

Pisemna forma i publiczne ogłoszenie jako cechy konstytutywne wyroku

Postanowienie Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2012 r., I KZP 19/11

Warunkiem istnienia w obrocie prawnym wyroku jako dokumentu procesowego jest sporządzenie go na piśmie, a następnie publiczne ogłoszenie”.

Przesłanki przekazania Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego (art. 441 § 1 k.p.k.)

Postanowienie Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2012 r., I KZP 17/11

„Błędne jest przekonanie, że skoro w sprawie wystąpiła sytuacja «nieobjęta wprost dotychczasowym orzecznictwem Sądu Najwyższego», to uzasadnione jest wystąpienie o zasadniczą wykładnię ustawy. Taki punkt widzenia przekreśla znaczenie fundamentalnej zasady procesowej – jak również ustrojowej – zasady samodzielności jurysdykcyjnej sądów”.

Przesłanki przekazania Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego (art. 441 § 1 k.p.k.)

Postanowienie Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2012 r., I KZP 20/11

„Brak wypowiedzi Sądu Najwyższego w zakresie wykładni określonych przepisów w żadnym wypadku nie uprawnia do korzystania z instytucji wskazanej w art. 441 § 1 k.p.k.”.

Wynagrodzenie dla obrońcy z urzędu w razie wniesienia środka zaskarżenia przez obrońcę z wyboru

Postanowienie Sądu Najwyższego z 10 listopada 2011 r., III KK 230/11

Sąd Najwyższy w tej sprawie uznał, że obrońca z urzędu ma prawo do wynagrodzenia za nieopłaconą przez skazanego, a udzieloną mu przez niego pomoc prawną, polegającą na wniesieniu środka zaskarżenia objętego tzw. przymusem adwokackim, także wtedy, gdy bez jego wiedzy, w tym samym czasie, podobne działania obrończe podejmuje również obrońca ustanowiony nagle z wyboru przez oskarżonego.

Powaga rzeczy osądzonej przy wydawaniu kolejnego wyroku łącznego

Wyrok Sądu Najwyższego z 30 listopada 2011 r., II KK 149/11

Sąd Najwyższy w tej sprawie podkreślił, że w sytuacji gdy wobec tej samej osoby zapadły dwa prawomocne wyroki łączne, w których węzłem kary łącznej objęto tylko te same skazania, które objęte były tym węzłem w wyroku, który uprawomocnił się wcześniej, drugi z tych wyroków dotknięty jest bezwzględną przyczyną odwoławczą określoną w art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k. (w związku z treścią art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.). Pierwsze orzeczenie w przedmiocie wydania wyroku łącznego tworzy powagę rzeczy osądzonej w zakresie tych wyroków i wzajemnej ich relacji, o których w takim postępowaniu rozstrzygnięto. Zatem prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania z powodu braku warunków do wydania wyroku łącznego (art. 572 k.p.k.) także powodować będzie powagę rzeczy osądzonej i stanowić będzie ujemną przesłankę procesową przewidzianą w przepisie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. do wydawania kolejnego orzeczenia w tym przedmiocie, w przypadku gdyby w orzeczeniu wydawanym później miało dojść do rozstrzygnięcia tego, czy dokładnie te same skazania za czyny jednostkowe spełniają warunki do objęcia ich węzłem kary łącznej w wyroku łącznym.

Współsprawstwo (art. 18 § 1 k.k.)

Wyrok Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2011 r., II KK 162/11

Sąd Najwyższy, nie przesądzając tego, która z teorii współsprawstwa (formalna, materialna czy mieszana) została ujęta w art. 18 § 1 k.k., wskazał, że nawet jeżeli współsprawstwo – od strony przedmiotowej – nie musi polegać na realizacji znamion czasownikowych ujętych w opisie typu czynu zabronionego, to jednak zawsze konieczne jest wykazanie, iż sprawca podjął takie zachowanie, które na gruncie przyjętego porozumienia stanowiło konieczny lub bardzo istotny warunek realizacji przez innego współsprawcę znamion czynności wykonawczej ujętych w danym typie czynu zabronionego. Współsprawstwo nie może bowiem polegać wyłącznie na biernej obserwacji zachowań innej osoby, realizującej znamiona typu czynu zabronionego, choćby towarzyszyła temu świadomość karygodności tego zachowania, a nawet pełna jego akceptacja. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, gdy na określonej osobie ciąży prawny obowiązek zapobieżenia realizacji znamion czynu zabronionego, a naruszenie tego obowiązku, z uwagi na jego znaczenie w perspektywie zawartego z inną osobą porozumienia, wykracza poza granice samego ułatwienia popełnienia czynu zabronionego, cechującego karalne pomocnictwo określone w art. 18 § 3 k.k.

Pojęcie „ruchu lądowego” w prawie karnym

Wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 2011 r., II KK 184/11

W prezentowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy ponownie podkreśliłZob. postanowienie Sądu Najwyższego z 28 maja 2008 r., IV KK 29/08, R-OSNKW 2008, poz. 1163., że ruchem lądowym jest nie tylko ruch na drogach publicznych i w strefach zamieszkania, ale także ruch w miejscach dostępnych dla powszechnego użytku. Do miejsc takich zalicza się drogi wewnętrzne, wymienione w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych – Dz.U. z 2007 r. nr 19, poz. 115 ze zm. Nie zalicza się do nich natomiast miejsc, w których dopuszczone jest do ruchu tylko wąskie grono osób.

Kwalifikowany typ łapownictwa z uwagi na „naruszenie przepisów prawa”

Wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 2011 r., V KK 140/11

W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy wskazał, że pod pojęciem „naruszenie przepisów prawa”, o którym mowa w art. 229 § 3 k.k., należy rozumieć takie naruszenie każdego aktu normatywnego obowiązującego powszechnie, które oznacza niewykonanie nakazu lub przekroczenie zakazu, obowiązujących osobę pełniącą funkcję publiczną jako adresata tych norm. Naruszenie przepisów prawa w rozumieniu art. 229 § 3 k.k. nie obejmuje natomiast takich postąpień i decyzji osób pełniących funkcje publiczne, które są uzależnione od ich oceny danej sytuacji faktycznej.

Przenosząc tak sformułowany pogląd na grunt procesowy, Sąd Najwyższy podkreślił, że nie jest możliwe przypisanie sprawcy przestępstwa określonego w art. 229 § 3 k.k. bez wskazania normy prawnej nakazującej osobie pełniącej funkcję publiczną określone postąpienie, a także bez ustalenia, że udzielenie korzyści majątkowej lub osobistej (bądź obietnica jej udzielenia) wiązało się z naruszeniem tej normy.

Działanie w celu udaremnienia egzekucji przed jej wszczęciem

Wyrok Sądu Najwyższego z 17 listopada 2011 r., V KK 226/11

W uzasadnieniu tego wyroku podkreślono, że art. 300 § 2 k.k. dotyczy także mienia zagrożonego zajęciem. Z takiego sformułowania tego przepisu Sąd Najwyższy wywiódł, że nie jest wymagane, aby w czasie przestępnego działania istniało już orzeczenie, którego wykonanie sprawca chce udaremnić. Takie działanie może więc mieć miejsce przed wszczęciem postępowania – wystarczające jest bowiem, by mienie było zagrożone zajęciem, a więc już wtedy, gdy wierzyciel złożył pozew lub niedwuznacznie wyraził zamiar wytoczenia powództwa.

Wznowienie postępowania karnego z powodu orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Wyrok Sądu Najwyższego z 2 lutego 2012 r., II KO 80/11

W orzeczeniu tym podkreślono, że nie każde rozstrzygnięcie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka stwierdzające naruszenie przez Polskę Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności daje podstawę do wznowienia postępowania karnego na korzyść skazanego. W tej mierze automatyzm jest wykluczony, a oceny – verba legis – potrzeby takiego wznowienia należy dokonywać zawsze w realiach konkretnej sprawy. Sąd Najwyższy jednocześnie zaznaczył jednak, że potrzeba taka zachodzić będzie niewątpliwie wówczas, gdy przedmiot rozstrzygnięcia organu międzynarodowego dotyczy „głównego nurtu procesu”Zob. także postanowienie Sądu Najwyższego z 7 września 2001 r., III KO 29/01, LEX nr 450767, w którym uznano, że stwierdzenie przez ETPCz naruszenia przez Polskę Konwencji w zakresie stosowania tymczasowego aresztowania i przewlekłości postępowania nie daje podstaw do wznowienia postępowania karnego na podstawie art. 540 § 3 k.p.k..

Rozbieżności w orzecznictwie lub doktrynie a szczególne wymogi uzasadnienia orzeczenia

Wyrok Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2012 r., III KK 192/11

W prezentowanym wyroku Sąd Najwyższy, wychodząc z zasady samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego (art. 8 k.p.k.), wskazał, że sąd jest uprawniony w konkretnej sprawie do wyboru jednego z funkcjonujących w orzecznictwie czy doktrynie stanowisk co do interpretacji określonego przepisu. Wybór ten jednak nie może ograniczyć się wyłącznie do odwołania się do takiego poglądu, ale musi także obejmować rozważenie argumentów wyrażanych przez zwolenników stanowiska przeciwnego i wskazanie w sposób przekonujący trafności aprobowanej koncepcji i niezasadności jej przeciwieństwa. Tego wymaga bowiem rzetelność procesu, a w postępowaniu odwoławczym – także prawidłowe wywiązanie się z obowiązku nałożonego na sąd odwoławczy w art. 457 § 3 k.p.k.

Sobota nie jest dniem ustawowo wolnym od pracy (art. 123 § 3 k.p.k.)

Postanowienie Sądu Najwyższego z 23 lutego 2012 r., III KK 289/11

Przedstawiane postanowienie wpisuje się w najnowszą linię orzeczniczą Izby Karnej, a także całego Sądu Najwyższego, który w ostatnich latach konsekwentnie prezentuje stanowisko, że soboty nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy w rozumieniu art. 123 § 3 k.p.k. czy art. 115 k.c. w zw. z art. 165 § 1 k.p.cZob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2003 r., III CZP 8/03, OSNC 2004, nr 1, poz. 1, której nadano moc zasady prawnej; postanowienie Sądu Najwyższego z 11 lutego 2009 r., V CZ 5/09, LEX nr 746189. Zob. także postanowienia Sądu Najwyższego: z 24 listopada 2003 r., IV KZ 43/03, OSNKW 2004, z. 1, poz. 8; z 25 października 2007 r., IV KZ 95/07, R-OSNKW 2007, poz. 2375, jak też postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 14 sierpnia 2003 r., II AKz 502/03, OSA 2004, z. 4, poz. 24.. Pogląd ten powtórzono także i w tym postanowieniu.

Na marginesie zauważyć tylko wypada, że Naczelny Sąd Administracyjny, inicjowany wnioskiem Rzecznika Praw Obywatelskich, w uchwale składu siedmiu sędziów z 15 czerwca 2011 r., I OPS 1/11ONSAiWSA 2011, nr 5, poz. 95., przyjął, że sobota jest dniem równorzędnym z dniem ustawowo wolnym od pracy w rozumieniu art. 57 § 4 k.p.a. W warstwie językowej treść tej uchwały potwierdza prawidłowość linii orzeczniczej Sądu Najwyższego (art. 57 § 4 k.p.a. odpowiada bowiem swoją istotą art. 115 k.c. i art. 123 § 3 k.p.a.), w sensie normatywnym jednak analogicznemu sformułowaniu w przepisie procedury administracyjnej nadaje szerszą treść normatywną.

W takim stanie rzeczy, zwłaszcza wobec zrównania soboty z dniem ustawowo wolnym od pracy zarówno w art. 12 § 5 Ordynacji podatkowej, jak i w art. 83 § 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, należałoby zwrócić się do ustawodawcy z postulatem jednolitego uregulowania tego zagadnienia w przepisach proceduralnych. Utrzymywanie takich różnic na płaszczyźnie regulacji procesowych (w tym zakresie odrębność mógłby zachować Kodeks cywilny) nie znajduje jakiegokolwiek uzasadnienia.

Samodzielność obrońcy w postępowaniu karnym

Postanowienie Sądu Najwyższego z 23 lutego 2012 r., III KO 97/11

W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy podkreślił, że obrońca w postępowaniu karnym działa samodzielnie i nie musi kształtować linii obrony pod dyktando oskarżonego. Taki sposób wykonywania funkcji obrońcy tym samym nie prowadzi do naruszenia przepisów prawa procesowego, w tym – w wypadku obrony obligatoryjnej – do zaistnienia przesłanki określonej w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.

Wątpliwości co do poczytalności oskarżonego a poddanie go badaniom psychiatrycznym w innej sprawie (art. 79 § 3 k.p.k.)

Postanowienie Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2012 r., III KK 176/11

Sąd Najwyższy po raz kolejny wypowiedział się na temat związany z wątpliwościami co do poczytalności oskarżonego, które – stosownie do art. 79 § 3 k.p.k. – dają podstawę obronie obligatoryjnej. W uzasadnieniu postanowienia Sąd zajął stanowisko, że poddanie oskarżonego badaniom psychiatrycznym w innej sprawie, samo z siebie, nie kreuje jeszcze istnienia uzasadnionych wątpliwości co do poczytalności oskarżonego, a tym samym automatycznie nie przesądza potrzeby dopuszczenia dowodu z opinii biegłych lekarzy psychiatrów i poddania oskarżonego – tylko z tego powodu – kolejnym badaniom psychiatrycznym.