Prawo do życia (art. 2)

Państwa mają obowiązek wprowadzić w strukturach organów stosowania prawa wysokie standardy zawodowe i zapewnić, aby osoby w nich służące spełniały wymagane kryteria. Wyposażenie sił policyjnych w broń palną musi wiązać się z zapewnieniem koniecznego technicznego szkolenia oraz szczególną kontrolą selekcji funkcjonariuszy uprawnionych do noszenia broni.

Orzeczenie Gorovenky i Bugara v. Ukraina z 12.1.2012 r., Izba (Sekcja V), skargi nr 36146/05 i 42418/05, § 38.

Zakaz tortur (art. 3)

Państwa są uprawnione do zajmowania stanowczej postawy wobec osób związanych z terroryzmem, na który w żadnych okolicznościach nie można się godzić.

Orzeczenie Othman (Abu Qatada) v. Wielka Brytania, 17.1.2012 r., Izba (Sekcja IV), skarga nr 8139/09, § 183.

Jako część ich walki z terroryzmem państwa muszą mieć możliwość deportacji obcokrajowca, który – w ich mniemaniu – stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa państwowego. Trybunał nie może oceniać, czy dana osoba w rzeczywistości stanowi takie zagrożenie. Jego zadanie ogranicza się do rozważenia, czy deportacja byłaby zgodna z jej prawami na podstawie Konwencji.

Orzeczenie Othman (Abu Qatada) v. Wielka Brytania, 17.1.2012 r., Izba (Sekcja IV),

skarga nr 8139/09, § 184.

Trybunał zawsze odróżniał tortury od nieludzkiego lub poniżającego karania. Uważał jednak, że jest to odróżnianie łatwiejsze w kontekście krajowym, w którym – przy  badaniu zarzutów na tle art. 3 – musi już po fakcie ocenić lub scharakteryzować dane zdarzenia. Jeśli jednak – jak w przypadku wydalenia czy ekstradycji – wymagana jest prognoza, nie zawsze da się ustalić, czy możliwe złe traktowanie w państwie przyjmującym będzie wystarczająco dolegliwe, aby uznać je za tortury. Ponadto rozróżnienia między torturami i innymi formami złego traktowania można łatwiej dokonać, gdy ryzyko wynika z czynników niewiążących się bezpośrednio ani pośrednio z odpowiedzialnością władz publicznych państwa przyjmującego.

Orzeczenie Harkins i Edwards v. Wielka Brytania, 17.1.2012 r., Izba (Sekcja IV),

skargi nr 9146/07 i 32650/07, § 122.

Zawsze gdy proponowane usunięcie z terytorium państwa oznaczałoby naruszenie art. 3 z powodu realnego ryzyka umyślnego złego traktowania w państwie przyjmującym, Trybunał wstrzymuje się z oceną, czy złe traktowanie należy uznać za tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie.

Orzeczenie Harkins i Edwards v. Wielka Brytania, 17.1.2012 r., Izba (Sekcja IV),

skargi nr 9146/07 i 32650/07, § 123.

W sprawie dotyczącej usunięcia z terytorium państwa może dojść do naruszenia art. 3 w razie wykazania przez skarżącego, że był narażony na realne ryzyko wymierzenia mu w państwie przyjmującym kary rażąco nieproporcjonalnej.

Orzeczenie Harkins i Edwards v. Wielka Brytania, 17.1.2012 r., Izba (Sekcja IV),

skargi nr 9146/07 i 32650/07, § 134.

Państwa, które stanowią granice zewnętrzne Unii Europejskiej, borykają się obecnie z poważnymi trudnościami, próbując radzić sobie z coraz większym napływem migrantów i ubiegających się o azyl. Trybunał nie lekceważy tej sytuacji, tym bardziej w obecnym kontekście kryzysu ekonomicznego. Szczególnie zdaje sobie sprawę z trudności związanych z migracją przez morze, powodującą, że kontrolowanie przez państwa granic w południowej Europie staje się tym bardziej skomplikowane. Ze względu jednak na absolutny charakter praw zagwarantowanych w art. 3 również w takich sytuacjach nie można zwolnić państwa z jego obowiązków na podstawie tego przepisu.

Orzeczenie Hirsi Jamaa i inni v. Włochy, 23.2.2012 r., Wielka Izba,

skarga nr 27765/09, § 122.

Państwo decydujące się na odesłanie migrantów musi zapewnić, aby kraj pośredni wystarczająco zagwarantował, że nie wyśle danej osoby do swego kraju pochodzenia bez wcześniejszej oceny grożącego jej tam ryzyka. Obowiązek ten jest tym ważniejszy, gdy kraj pośredni nie jest państwem Konwencji.

Orzeczenie Hirsi Jamaa i inni v. Włochy, 23.2.2012 r., Wielka Izba,

skarga nr 27765/09, § 147.

Pojęcie „jurysdykcja” jest głównie terytorialne i istnieje domniemanie wykonywania jurysdykcji na terytoriach państw, pojęcie „wydalenie” jest – jak widać – zasadniczo również terytorialne w tym sensie, że wydalenia najczęściej następują z terytorium państwowego. Jeśli jednak państwo Konwencji wyjątkowo wykonywało jurysdykcję poza swoim terytorium, nie ma żadnych przeszkód, aby uznać, że przyjęło ono formę zbiorowego wydalenia. Inny wniosek i nadanie temu drugiemu pojęciu ram ściśle terytorialnych doprowadziłoby do rozbieżności między zakresem stosowania samej Konwencji i art. 4 Protokołu nr 4, a to byłoby sprzeczne z zasadą interpretacji Konwencji jako całości.

Orzeczenie Hirsi Jamaa i inni v. Włochy, 23.2.2012 r., Wielka Izba,

skarga nr 27765/09, § 178.

Problemy z imigracją nie mogą usprawiedliwiać sięgania do praktyk niezgodnych z obowiązkami państwa na podstawie Konwencji.

Orzeczenie Hirsi Jamaa i inni v. Włochy, 23.2.2012 r., Wielka Izba,

skarga nr 27765/09, § 179.

Wydalenie cudzoziemców po przejęciu ich na pełnym morzu przez służby państwa w wykonaniu jego suwerennej władzy, które spowodowało, że nie mogli osiągnąć jego granic, a nawet zostali odesłani do innego państwa, stanowi wykonywanie jurysdykcji w rozumieniu art. 1 Konwencji rodzące odpowiedzialność na podstawie art. 4 Protokołu nr 4.

Orzeczenie Hirsi Jamaa i inni v. Włochy, 23.2.2012 r., Wielka Izba,

skarga nr 27765/09, § 180.

Zakaz złego traktowania wynikający z art. 3 odnosi się w taki sam sposób do wszelkich form pozbawienia wolności. Nie ma znaczenia, czy chodzi o pozbawienie wolności w związku z postępowaniem karnym, czy umieszczenie w specjalnym zakładzie w celu ochrony życia lub zdrowia.

Orzeczenie Stanev v. Bułgaria, 17.1.2012 r., Wielka Izba,

skarga nr 36760/06, § 206.

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5)

Pojęcie „pozbawienie wolności” obejmuje nie tylko element obiektywny: umieszczenie osoby na konkretnej ograniczonej powierzchni przez pewien okres, który nie był nieznaczny. Można uważać daną osobę za pozbawioną wolności, jeśli – co jest dodatkowym elementem subiektywnym – nie zgodziła się ona w sposób wiążący na wchodzące w grę umieszczenie w zakładzie.

Orzeczenie Stanev v. Bułgaria, 17.1.2012 r., Wielka Izba, skarga nr 36760/06, § 117.

Państwo musi podejmować środki zapewniające skuteczną ochronę osób wymagających wsparcia, w tym rozsądne kroki mające zapobiec pozbawieniu ich wolności, o którym władze wiedziały lub powinny były wiedzieć.

Orzeczenie Stanev v. Bułgaria, 17.1.2012 r., Wielka Izba, skarga nr 36760/06, § 120.

Nie wystarcza, aby pozbawienie wolności było zgodne z prawem krajowym. Musi ono być również w danych okolicznościach konieczne.

Orzeczenie Stanev v. Bułgaria, 17.1.2012 r., Wielka Izba, skarga nr 36760/06, § 143.

Państwo naruszyłoby art. 5 w razie wydalenia skarżącego do państwa, w którym byłby narażony na realne ryzyko naruszenia tego artykułu. Podobnie jednak jak w przypadku art. 6 może do tego dojść jedynie wyjątkowo. Jaskrawe naruszenie art. 5 nastąpiłoby, gdyby np. państwo przyjmujące arbitralnie pozbawiło skarżącego na wiele lat wolności, nie mając zamiaru postawienia go przed sądem, albo naraziło go na ryzyko długotrwałego uwięzienia w rezultacie jaskrawo nierzetelnego procesu.

Orzeczenie Othman (Abu Qatada) v. Wielka Brytania, 17.1.2012 r., Izba (Sekcja IV),

skarga nr 8139/09, § 233.

Konwencja jest żywym instrumentem wymagającym interpretacji w świetle dzisiejszych warunków i idei dominujących dzisiaj w państwach demokratycznych. Nie oznacza to jednak, że w odpowiedzi na obecne potrzeby, warunki, poglądy lub standardy Trybunał może tworzyć nowe prawo poza tymi uznanymi w Konwencji, redukować prawo istniejące albo tworzyć nowy „wyjątek” lub „usprawiedliwienie” nieuznane wyraźnie w Konwencji.

Orzeczenie Austin i inni v. Wielka Brytania, 15.3.2012 r., Wielka Izba,

skargi nr 39692/09, 40713/09 i 41008/09, § 53.

Artykułu 5 nie można interpretować w sposób powodujący w praktyce niemożność wykonywania przez policję jej obowiązków utrzymania porządku i ochrony społeczeństwa. Warunkiem jest jednak przestrzeganie przez nią zasady leżącej u podstaw art. 5, a więc ochrony jednostki przed arbitralnością.

Orzeczenie Austin i inni v. Wielka Brytania, 15.3.2012 r., Wielka Izba,

skargi nr 39692/09, 40713/09 i 41008/09, § 56.

Motyw związany z interesem publicznym, np. ochrony społeczeństwa przed dostrzeganym zagrożeniem ze strony jednostki, nie wpływa na ocenę, czy dana osoba była pozbawiona wolności, chociaż może mieć znaczenie dla późniejszego badania, czy było ono usprawiedliwione ze względu na którąś z kategorii wymienionych w art. 5 ust. 1.

Orzeczenie Austin i inni v. Wielka Brytania, 15.3.2012 r., Wielka Izba, skargi nr 39692/09, 40713/09 i 41008/09, § 58.

Nie można wykluczyć, że zamknięcie na określonej powierzchni i techniki kontroli tłumu podczas demonstracji mogą w konkretnych okolicznościach prowadzić do nieuzasadnionego pozbawienia wolności z naruszeniem art. 5 ust. 1. W każdym przypadku jednak wymagana jest interpretacja art. 5 ust. 1 w sposób uwzględniający specyficzny kontekst stosowania takich technik oraz odpowiedzialność policji za utrzymanie porządku i ochronę społeczeństwa, czego wymaga od niej prawo krajowe i prawo Konwencji.

Orzeczenie Austin i inni v. Wielka Brytania, 15.3.2012 r., Wielka Izba,

skargi nr 39692/09, 40713/09 i 41008/09, § 60.

Charakterystyka przez państwo określonej sytuacji faktycznej lub jej brak nie mogą rozstrzygająco wpływać na ocenę przez Trybunał, czy doszło do pozbawienia wolności.

Orzeczenie Creangă v. Rumunia, 23.2.2012 r., Wielka Izba, skarga nr 29226/03, § 92.

Walka z korupcją nie może usprawiedliwiać arbitralności pozbawienia wolności ani nieprzestrzegania prawa w miejscach, w których się jej pozbawia.

Orzeczenie Creangă v. Rumunia, 23.2.2012 r., Wielka Izba, skarga nr 29226/03, § 108.

Prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6)

Ograniczenia praw proceduralnych, nawet dotyczące osoby jedynie częściowo ubezwłasnowolnionej, mogą być usprawiedliwione ze względu na jej własną ochronę, interesy innych osób i właściwy wymiar sprawiedliwości. Znaczenie możliwości korzystania z tych praw różni się jednak w zależności od celu pozwu. Prawo domagania się od sądu ponownego rozpatrzenia kwestii ubezwłasnowolnienia jest jednym z jej najważniejszych praw, bo taka procedura – w razie jej wszczęcia – będzie rozstrzygać o korzystaniu przez osobę, której dotyczy, wszystkich praw i wolności, zwłaszcza w kontekście możliwych ograniczeń jej wolności. Jest to więc jedno z fundamentalnych praw proceduralnych chroniących osoby częściowo ubezwłasnowolnione, które powinny co do zasady korzystać z bezpośredniego dostępu do sądów.

Orzeczenie Stanev v. Bułgaria, 17.1.2012 r., Wielka Izba, skarga nr 36760/06, § 241.

Artykuł 6 ust. 1 Konwencji należy interpretować jako zasadniczo gwarantujący, że każda osoba uznana za częściowo ubezwłasnowolnioną ma bezpośredni dostęp do sądu, aby domagać się przywrócenia jej zdolności prawnej.

Orzeczenie Stanev v. Bułgaria, 17.1.2012 r., Wielka Izba, skarga nr 36760/06, § 245.

Żaden system prawny oparty na rządach prawa nie może zezwalać na dopuszczanie dowodów – niezależnie od ich wiarygodności – uzyskanych w drodze tak barbarzyńskich praktyk, jak tortury. Proces sądowy stanowi fundament rządów prawa. Dowód uzyskany w wyniku tortur szkodzi nieodwracalnie temu procesowi; zastępuje rządy prawa siłą oraz negatywnie wpływa na reputację każdego sądu, który je dopuszcza. Dowody takie muszą być wykluczone ze względu na ochronę integralności procesu sądowego i w rezultacie samych rządów prawa.

Orzeczenie Othman (Abu Qatada) v. Wielka Brytania, 17.1.2012 r., Izba (Sekcja IV),

skarga nr 8139/09, § 267.

Dopuszczenie dowodów uzyskanych w wyniku tortur jest oczywiście sprzeczne nie tylko z postanowieniami art. 6, ale najbardziej podstawowymi standardami międzynarodowymi rzetelnego procesu sądowego. Uczyniłoby ono cały proces nie tylko niemoralnym i bezprawnym, ale również całkowicie niewiarygodnym, jeśli chodzi o jego rezultat. Oznaczałoby jaskrawą odmowę wymiaru sprawiedliwości.

Orzeczenie Othman (Abu Qatada) v. Wielka Brytania, 17.1.2012 r., Izba (Sekcja IV),

skarga nr 8139/09, § 267.

W pewnych okolicznościach gwarancje art. 6 Konwencji mogą być stosowane odmiennie w zależności od natury postępowania, nie można jednak obniżać poziomu wymaganych gwarancji tylko dlatego, że chodzi o zwrot mienia albo roszczenia o znacznej wartości.

Orzeczenie Kinský v. Czechy, 9.2.2012 r., Izba (Sekcja V), skarga nr 42856/06, § 111.

Kryteria oceny, czy postępowanie na skutek pozwu, który ma być środkiem zapewnienia naprawienia naruszenia z powodu przewlekłości postępowania, toczyło się z zachowaniem rozsądnego terminu, nie mogą być takie, jak w przypadku zwykłych postępowań. Sprawy takie nie są zwykle w żaden sposób skomplikowane. Państwa muszą wykazać w takich sprawach szczególną pilność, aby jak najszybciej doprowadzić do stwierdzenia naruszenia i naprawienia szkody.

Orzeczenie Gagliano Giorgi v. Włochy, 6.3.2012 r., Izba (Sekcja II), skarga nr 23563/07, § 69.

Domniemanie niewinności (art. 6 ust. 2)

Stosowanie art. 6 ust. 2 nie ogranicza się do okresu przed wszczęciem i w trakcie toczącego się postępowania karnego, ale rozciąga się również na treść orzeczeń sądowych wydawanych już po jego umorzeniu (np. w przypadku śmierci podejrzanego czy oskarżonego przed wydaniem prawomocnego wyroku).

Orzeczenie Vulakh i inni v. Rosja, 10.1.2012 r., Izba (Sekcja I), skarga nr 33468/03, § 34.

Prawo do zawarcia małżeństwa (art. 12)

Artykuł 12 Konwencji nie nakłada na rządy państw obowiązku umożliwienia zawierania małżeństw przez pary homoseksualne. Prawa do małżeństwa homoseksualnego nie można tym bardziej wywieść z art. 14 w połączeniu z art. 8. Jeśli państwo zdecyduje się zaoferować parom homoseksualnym inny sposób uznania prawnego, ma pewną swobodę decyzji dotyczącej konkretnej jego natury.

Orzeczenie Gas i Dubois v. Francja, 15.3.2012 r., Izba (Sekcja V), skarga nr 25951/07, § 66.

Ochrona własności (art. 1 Protokołu nr 1)

Prawo do zabezpieczenia siły nabywczej depozytów pieniężnych przed inflacją oraz innymi skutkami kryzysu finansowego nie jest zagwarantowane w art. 1 Protokołu nr 1. Przepis ten nie zobowiązuje państwa do wyrównania strat finansowych spowodowanych wzrostem cen produktów lub usług albo innymi typami recesji w gospodarce.

Decyzja Lanchava i inni v. Gruzja, 7.2.2012 r., Izba (Sekcja III), skarga nr 25678/09, § 19.

Prawo do skutecznego środka odwoławczego (art. 13)

Z art. 13 nie wynika absolutny zakaz dopuszczania przez sądy krajowe dowodów poufnych, pod warunkiem ochrony przez cały czas interesów skarżącego.

Orzeczenie Othman (Abu Qatada) v. Wielka Brytania, 17.1.2012 r., Izba (Sekcja IV),

skarga nr 8139/09, § 219.