*OSNKW 2011, nr 3, poz. 25.

T eza glosowanego wyroku brzmi:

Materialnoprawna podstawa przypisania odpowiedzialności dyscyplinarnej, tak jak każdej odpowiedzialności represyjnej, musi być oparta na przepisie rangi ustawowej, a jedynie ewentualnie uzupełniona o przepisy podustawowe albo zawarte w uchwałach organów korporacyjnych.

Sąd Najwyższy w wyroku z 15 lipca 2010 r. stwierdził, że materialnoprawna podstawa przypisania odpowiedzialności dyscyplinarnej, tak jak każdej odpowiedzialności represyjnej, musi być oparta na przepisie rangi ustawowej, a jedynie ewentualnie uzupełniona o przepisy podustawowe albo zawarte w uchwałach organów korporacyjnych. Wyrok stanowi rozpoznanie kasacji od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Adwokatury. Jako samodzielną podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokata sądy dyscyplinarne uznały naruszenie § 8 Zbioru zasad etyki adwokackiej i godności zawodu.

Teza zawarta w glosowanym wyroku nie budzi wątpliwości. W świetle obowiązujących przepisów prawa należy rozważyć jednak dwie kwestie. Pierwsza wiąże się z ustaleniem materialnoprawnych podstaw odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów i ich umiejscowieniem w przepisach dotyczących adwokatury, druga – z rozróżnieniem deliktów odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów.

I. Materialnoprawne podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów i ich umiejscowienie w przepisach dotyczących adwokatury

Odpowiedzialność dyscyplinarna jest, zdaniem W. Kozielewicza, swoistą instytucją prawną dyscyplinowania i samokontroli wyodrębnionych organizacyjnie i prawnie grup  społecznych, ze względu na specyfikę realizowanych przez nie celów i warunki ich działania oraz wynikającą stąd potrzebę zróżnicowania wymagań w zakresie określonych standardów zawodowych i etycznych. Reżim prawny odpowiedzialności dyscyplinarnej jest przy tym z reguły zdeterminowany ustawowo, jednak w sposób zróżnicowany stosownie do charakteru i społecznej doniosłości realizowanych celów tej odpowiedzialności. Odróżnić przy tym należy tzw. materialne prawo odpowiedzialności dyscyplinarnej, przewidujące sytuacje, w których określonej osobie można postawić zarzut popełnienia czynu dyscyplinarnego, od tzw. formalnego prawa odpowiedzialności dyscyplinarnej, ustalającego w szczególności organy właściwe do orzekania w sprawach dyscyplinarnych oraz zasady postępowania w tego typu sprawachW. Kozielewicz, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów. Komentarz, Warszawa 2005, s. 73.. Zasadniczym problemem przy określaniu podstaw odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokata jest to, że ustawodawca jedynie w niewielkim stopniu określa w ustawie Prawo o adwokaturzeUstawa z 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. nr 146, poz. 1188), zwana dalej: pr. adw. reguły materialnego prawa dyscyplinarnego, nie odsyła też w tym zakresie – wprost lub per analogiam – do stosowania innych ustaw. Nie istnieje więc wyodrębnione wyraźnie materialne prawo dyscyplinarne, co skłania do poszukiwań rozwiązań w podobnych regulacjach ustrojowych (zwłaszcza dotyczących innych zawodów prawniczych) oraz w prawie karnym.

Wprawdzie w pr. adw. brak jest regulacji co do korzystania w postępowaniu dyscyplinarnym z instytucji prawa karnego materialnego, Sąd Najwyższy stwierdził jednak, że w toku postępowania dyscyplinarnego należy sięgać, na zasadzie analogiae iuris, do rozwiązań przewidzianych w Kodeksie karnym. Przepisy prawa karnego materialnego muszą podlegać w postępowaniu dyscyplinarnym stosowaniu odpowiedniemu, a więc polegającemu na stosowaniu wprost, z odpowiednimi modyfikacjami lub odmowie ich zastosowania ze względu na określone różnice, i to przy zachowaniu szczególnej ostrożnościWyrok SN z 5 listopada 2003 r., SNO 67/03, OSNSD 2003, z. II .

Możliwość sięgania do instytucji prawa karnego materialnego wynika z tego, że odpowiedzialność dyscyplinarna adwokatów stanowi rodzaj odpowiedzialności represyjnej, zbliżonej do odpowiedzialności karnej (a nawet że jest ona sui generis odpowiedzialnością karną). Świadczy o tym, oprócz jej represyjnego charakteru (zawsze bowiem odpowiedzialność represyjna polega na stosowaniu środków dolegliwych dla sprawców i opiera się na zasadzie winy), koncepcja materialnoprawnego ujęcia deliktu dyscyplinarnego, jako czynu zawinionego, objętego świadomością i wolą osoby, która go popełnia, zindywidualizowanego, bezprawnego dyscyplinarnie i społecznie szkodliwego, tj. wpływającego ujemnie na pełnienie zawodu i jego godnośćJ. R. Kubiak, J. Kubiak, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, „Przegląd Sądowy” 1994, nr 4, s. 6; Z. Czeszejko, Z. Krzemiński, Odpowiedzialność dyscyplinarna adwokatów, Warszawa 1971, s. 8; L. Gardocki, Prawnokarna problematyka sędziowskiej odpowiedzialności dyscyplinarnej, (w:) Przestępstwo–kara–polityka kryminalna. Problemy tworzenia i funkcjonowania prawa. Księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Tomasza Kaczmarka, Zakamycze 2006, s. 191 i 199.. Według prawa karnego materialnego należy także rozpatrywać koncepcję czynu (jako działanie lub zaniechanie), formy winy (umyślność i nieumyślność)Z. Czeszejko, Z. Krzemiński, Odpowiedzialność, s. 8; Z. Krzemiński, Prawo o adwokaturze. Komentarz, Warszawa 1998, s. 148., bezprawność, stopień społecznej  szkodliwości czynuL. Gardocki, Prawnokarna, s. 191 i 199.  czy stosowanie reguł wyłączających odpowiedzialność dyscyplinarną. Również kary dyscyplinarne nawiązują w swej istocie do systemu kar (a ściślej środków karnych) przewidzianych w prawie karnymW. Kozielewicz, P. Wypych, Analiza orzecznictwa Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych, w których wymierzono bądź żądano wymierzenia kary dyscyplinarnej – złożenia sędziego z urzędu (okres 1 października 2001 r. – 31 grudzień 2004 r.), OSNSD 2004, nr 2, s. 380..

Inaczej uregulowane jest w pr. adw. formalne prawo dyscyplinarne, które szczegółowo określa przebieg postępowania dyscyplinarnego, a w sprawach nieuregulowanych w ustawie odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego (art. 95n pr. adw.).

E. Warzocha podkreśla, że w postępowaniu dyscyplinarnym wybór Kodeksu postępowania karnego jako procedury uzupełniającej uzasadniony jest tym, iż postępowanie dyscyplinarne ma na celu zbadanie i rozpoznanie czynów naruszających ustalone normy postępowania i wymierzenie określonej kary. Odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów k.p.k. w sprawach nieuregulowanych w zakresie postępowania dyscyplinarnego oznacza, że postępowanie to toczy się przede wszystkim według uregulowań pr. adw. Dopiero brak takiej regulacji lub jej niekompletność powoduje odesłanie do przepisów k.p.k., przy czym należy je stosować odpowiednio. Pociąga to za sobą konieczność każdorazowej oceny, czy w konkretnej sytuacji można stosować przepisy k.p.k. i w jakim zakresie. Ze względu jednak na to, że przepisy pr. adw. mają pierwszeństwo przed procedurą karną, wśród tych pierwszych należy poszukiwać przede wszystkim zasad rządzących postępowaniem dyscyplinarnymE. Warzocha, Niektóre zagadnienia odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów powszechnych, „Nowe Prawo” 1988, nr 1, s. 56–57 – kwestie omawiane przez autora dotyczą wprawdzie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego, ale rozciągają się także i na odpowiedzialność dyscyplinarną innych zawodów prawniczych.. Z. Czeszejko podkreśla jednak, że – pomimo subsydiarnego stosowania przepisów k.p.k. – dorobek myśli prawniczej z zakresu teorii procesu karnego ma pełne zastosowanie w należytym wyjaśnieniu i kształtowaniu zasad postępowania dyscyplinarnego, gdyż wszystkie podstawowe zasady procesu karnego znajdują w nim zastosowanieZ. Czeszejko, Z. Krzemiński, Odpowiedzialność, s. 156–157.. Analogie z postępowaniem karnym widoczne są także w instytucji uprawnień stron, akcie oskarżenia, rozprawie czy wyrokowaniuOrzeczenie WKD z 7 grudnia 1957 r., WKD 53/57, „Palestra” 1958, nr 10–11, s. 96–97.. Odpowiednie zastosowanie prawa nie jest stosowaniem analogii dla zapełnienia powstałych luk w prawie, lecz uzupełnieniem jednego aktu przez drugiZ. Czeszejko, Z. Krzemiński, Odpowiedzialność, s. 158–159.. Fragmentaryczne przepisy postępowania dyscyplinarnego zawarte w pr. adw. mają charakter norm podstawowych i kierunkowych, wymagają jednak niekiedy dalszego logicznego rozwinięcia w praktycznym stosowaniuOrzeczenie WKD z 7 grudnia 1957 r., WKD 53/57.. Stąd potrzeba odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego, występująca przy tego typu represyjnej odpowiedzialności.

Represyjny charakter odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokata powoduje konieczność poszukiwania podstaw tej odpowiedzialności w przepisach ustawowych. Trybunał Konstytucyjny orzekł bowiem, że „w świetle konstytucyjnego podziału materii pomiędzy ustawy a akty wykonawcze podstawowe elementy zarówno czynu, jak  i kary muszą być określone w samej ustawie, a nie mogą być – w sposób blankietowy – pozostawione do unormowania w akcie wykonawczym. Powyższe konstytucyjne wymagania pod adresem przepisów karnych należy odnosić do wszystkich przepisów o charakterze represyjnym (sankcjonująco-dyscyplinującym), a więc do wszystkich przepisów, których celem jest poddanie obywatela jakiejś formie ukarania czy jakiejś sankcji”Uzasadnienie wyroku TK z 1 marca 1994 r., U 7/93, OTK 1994, nr 1, poz. 5.. W kolejnym z orzeczeń Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „konstatacja ta nie straciła aktualności na gruncie nowej Konstytucji RP, a tym samym przepisy art. 42–45, a także art. 78 Konstytucji znajdują zastosowanie do oceny nie tylko regulacji o stricte karnym charakterze, ale też odpowiednio do innych regulacji o represyjnym charakterze. Niewątpliwie znajdują też one zastosowanie do podstaw i procedury odpowiedzialności dyscyplinarnej, bo – jak wskazuje doktryna prawa karnego – zjawisko karania nie ogranicza się wyłącznie do sfery państwowego prawa karnego. Najbliższe państwowemu prawu karnemu jest prawo dyscyplinarne, które wprost uważać można za szczególną gałąź czy rodzajową odmianę prawa karnego”Uzasadnienie wyroku TK z 8 grudnia 1998 r., K 41/97, OTK 1998, nr 7, poz. 117; M. Cieślak, Polskie prawo karne. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1994, s. 22–23..

Sąd Najwyższy trafnie stwierdził zatem w uzasadnieniu glosowanego wyroku, że przepis § 8 Zbioru zasad etyki adwokackiej i godności zawodu, zamieszczony w akcie wewnętrznym, wydanym przez organ samorządu zawodowego adwokatury (czyli w uchwale Naczelnej Rady Adwokackiej z 10 października 1998 r., Nr 2/XVIII/98Uchwała Naczelnej Rady Adwokackiej z 10 października 1998 r., Nr 2/XVIII/98, ze zmianami wprowadzonymi uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej z 19 listopada 2005 r., Nr 32/2005, zwana dalej „Zbiorem zasad”.), nie może stanowić samodzielnej materialnoprawnej podstawy odpowiedzialności o charakterze represyjnym, a więc także i odpowiedzialności dyscyplinarnej. Podstawę odpowiedzialności o charakterze represyjnym może stanowić jedynie przepis rangi ustawowej. Zatem podstawą odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokata musi być przepis pr. adw., a konkretnie art. 80, w którym określono zachowania adwokatów i aplikantów adwokackich podlegające odpowiedzialności dyscyplinarnejUzasadnienie wyroku SN z 15 lipca 2010 r., SDI 12/10..

II. Rozróżnienie deliktów odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów

Zdaniem Z. Leońskiego wszystkie przepisy dyscyplinarne (w mniejszym lub większym stopniu) przewidują przypadki odpowiedzialności za czyny obojętne z punktu widzenia prawa karnego. Nadaje to odpowiedzialności dyscyplinarnej charakter odpowiedzialności wzmocnionej. Owo wzmocnienie wynika także z faktu szczególnego określenia deliktu dyscyplinarnegoZ. Leoński, Odpowiedzialność dyscyplinarna w prawie Polski Ludowej, Poznań 1959, s. 156–160.. W pr. adw. delikt dyscyplinarny określony jest ogólnie, za pomocą normy blankietowej, tzn. przewidującej odpowiedzialność za naruszenie obowiązków ustalonych przez inne normy – prawa lub etykiIbidem, s. 215.. W odróżnieniu od przestępstw określonych w Kodeksie karnym czy w prawie pozakodeksowym, nie  jest możliwa precyzyjna typizacja przewinień dyscyplinarnych, ze względu na obiektywną niemożność stworzenia pełnego katalogu zachowań, które zagrażają należytemu wykonywaniu obowiązków zawodowych czy zachowaniu godności zawoduW. Kozielewicz, Odpowiedzialność dyscyplinarna notariuszy – problematyka materialnoprawna i procesowa, „Rejent” 2006, nr 9, s. 31.. Zdaniem J. R. Kubiaka żaden zbiór zasad etycznych nie jest w stanie określić wszystkich sytuacji zawodowych i pozazawodowych adwokata i dostarczyć mu na nie niewzruszonych nakazów moralnych i obyczajowych. Utrudniałoby to zresztą zdolność do samodzielnej oceny i pozbawiałoby zdolności do działania w nowych sytuacjach1 J. R. Kubiak, Wokół idei kodeksu etyki zawodowej sędziów, „Palestra” 1995, nr 3–4, s. 79 – kwestie omawiane przez autora dotyczą wprawdzie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego, ale rozciągają się także i na odpowiedzialność dyscyplinarną innych zawodów prawniczych. . Ustalanie granic etycznych działalności adwokackiej zależne jest od realnych warunków życiowych, tak samo jak zależne jest od nich obejmowanie zasięgiem zakazów i nakazów etycznych konkretnych przypadków postępowania adwokata2 J. Ruff, Dyscyplina adwokatury, Warszawa 1939, s. 5.. Dlatego delikty dyscyplinarne są ustawowo niedookreśloneW. Kozielewicz, Odpowiedzialność dyscyplinarna notariuszy, s. 31; tenże, Odpowiedzialność dyscyplinarna i karna notariusza – wzajemne relacje, „Rejent” 2011, nr 10, s. 85..

W doktrynie ukształtował się pogląd, że istotą przewinienia dyscyplinarnego jest naruszenie reguł postępowania ważnych dla danej grupy osób – naruszenie obowiązków (przewinienie służbowe, nienależyte wykonywanie zawodu, rażące naruszenie przepisów prawa) lub uchybienie godności urzędu (ślubowaniu, etyce zawodu)T. Bojarski, Kilka uwag na temat relacji między odpowiedzialnością dyscyplinarną a karną, „Państwo i Prawo” 2005, z. 3, s. 100..

Przewinienie dyscyplinarne adwokata definiowane jest jako czyn zawiniony godzący w obowiązki zawodowe adwokata, zasady etyki adwokackiej lub godności zawodu adwokackiego, popełniony przez adwokata lub aplikanta adwokackiegoZ. Czeszejko, Z. Krzemiński, Odpowiedzialność, s. 8; Z. Krzemiński, Prawo, s. 148; Z. Krzemiński, Etyka adwokacka. Teksty, orzecznictwo, komentarz, Warszawa 2008, s. 37..

Według Prawa o adwokaturze adwokaci podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za:

1. postępowanie sprzeczne z prawem,
2. postępowanie sprzeczne z zasadami etyki lub godności zawodu,
3. naruszenie swych obowiązków zawodowych,
4. niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności zawodowych (art. 80 pr. adw.) oraz
5. nadużycie wolności słowa i pisma w granicach określonych przez zadania adwokatury i przepisy prawa, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza (art. 8 pr. adw.).

Ustawodawca nie zdefiniował pojęć przewinień sprzecznych z prawem, z zasadami etyki lub godności zawodu czy naruszenia obowiązków zawodowych. W związku z tym należy dokonać oceny powyższych zachowań adwokata na podstawie wykładni obowiązujących przepisów pr. adw. określających jego obowiązki zawodowe oraz na podstawie ogólnych zasad moralnych i etycznych, określających status adwokata i zasady, którymi powinien się kierować, zawartych w przepisach pr. adw. oraz posiłkowo – w Zbiorze zasad etyki adwokackiej i godności zawodu. Każdorazowo przesłanki naruszenia zasad etyki lub godności zawodu oraz obowiązków zawodowych powinny być zatem uzupełniane  normami szczegółowszymi, zawartymi w Zbiorze zasad. Z. Krzemiński podkreśla jednak, że objęte Zbiorem zasad stany faktyczne nie mają charakteru wyczerpującego, lecz przykładowy, a zatem w wypadkach nieprzewidzianych w Zbiorze zasad należy kierować się zasadami ustalonymi w orzecznictwie dyscyplinarnym, uchwałach władz samorządu adwokackiego oraz normach zwyczajowych przyjętych w adwokaturzeZ. Czeszejko, Z. Krzemiński, Odpowiedzialność, s. 6; Z. Krzemiński, Prawo, s. 148.. Przyjmuje się, że przy tak ogólnym sformułowaniu kryteriów, pozwalających na zakwalifikowanie działania adwokata jako przewinienia dyscyplinarnego, jest rzeczą niemożliwą ustalenie a priori jakiejś sfery jego działania niepodlegającej ocenie organów dyscyplinarnych. Ingerencja dyscyplinarna, jakkolwiek dotyczy przede wszystkim działalności zawodowej adwokata, nie ogranicza się wyłącznie do niej i sięga również życia prywatnego adwokata, a także jego działalności pozazawodowej – publicznej, politycznej i społecznejS. Janczewski, Z. Krzemiński, W. Pociej, W. Żywicki, Ustrój adwokatury. Komentarz, Warszawa 1960, s. 189– 190; Z. Krzemiński, Prawo, s. 147; Z. Krzemiński, Etyka, s. 41..

Wobec braku zdefiniowania przez ustawodawcę postępowania sprzecznego z prawem, naruszenia obowiązków zawodowych i godności zawodu adwokata, w celu właściwego zakwalifikowania określonego zachowania adwokata do danego rodzaju deliktu dyscyplinarnego ważne jest rozróżnienie tych pojęć.

Wydaje się, że postępowanie sprzeczne z prawem obejmuje działania lub zaniechania adwokata naruszające porządek prawny wynikający z ustaw materialnoprawnych i procesowych, zwłaszcza czyny kolidujące z prawem karnym, prawem o wykroczenia, prawem cywilnym, rodzinnym czy administracyjnym.

Naruszeniem obowiązków zawodowych jest takie działanie lub zaniechanie adwokata, które narusza zasady wykonywania tego zawodu, wynikające z Prawa o adwokaturze i ze Zbioru zasad etyki adwokackiej i godności zawodu. Są to w szczególności: obowiązek świadczenia pomocy prawnej (art. 4 pr. adw.), obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej (art. 6 pr. adw.), korzystanie z wolności słowa i pisma w granicach określonych przez zadania adwokatury i przepisy prawa (art. 8 pr. adw.), obowiązek ochrony interesów klienta (§ 6 Zbioru zasad), wykonywanie obowiązków zawodowych według najlepszej woli i wiedzy, z należytą uczciwością, sumiennością i gorliwością oraz stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych (§ 8 Zbioru zasad), zakaz łączenia z zawodem adwokata zajęć, które ograniczałyby jego niezawisłość (§ 9 Zbioru zasad), zakaz udzielania pomocy prawnej, która ułatwiałaby popełnienie przestępstwa lub uniknięcia odpowiedzialności karnej za czyn, który miałby zostać popełniony w przyszłości (§ 12 Zbioru zasad), zachowanie właściwej formy i treści zredagowanych pism procesowych (§ 14 Zbioru zasad), zakaz kolizji interesów (§ 22 i § 46 Zbioru zasad), zakaz korzystania z reklamy (§ 23 Zbioru zasad), dokładanie przy wykonywaniu obowiązków patrona wszelkich starań dla należytego przygotowania aplikanta do wykonywania zawodu adwokata (§ 25 Zbioru zasad), obowiązek obrony interesów klienta w sposób odważny i honorowy, z pominięciem własnych korzyści osobistych i wynikających z tego konsekwencji (§ 43 Zbioru zasad), dążenie do zaoszczędzenia klientowi kosztów przez doradzanie ugodowego załatwienia sprawy (§ 44 Zbioru zasad)J. Paśnik, Prawo dyscyplinarne w Polsce, Warszawa 2000, s. 371., zakaz udziału w czynnościach egzekucyjnych (§ 58 Zbioru zasad).

Naruszeniem godności zawodu adwokackiego jest takie postępowanie adwokata, które mogłoby go poniżyć w opinii publicznej lub podważyć zaufanie do tego zawoduZ. Krzemiński, Prawo, s. 148..

Sąd Najwyższy słusznie stwierdził w uzasadnieniu glosowanego wyroku, że przypisując delikt dyscyplinarny, należy nie tylko odwołać się do przepisu rangi ustawowej, ale także – jeśli przepis ustawy odwołuje się do alternatywnych podstaw odpowiedzialności – określić, którą z nich w realiach konkretnej sprawy sąd przyjmuje za przesądzającą o przypisaniu deliktu. Chodzi o dostateczny stopień precyzji opisu deliktu dyscyplinarnego przypisywanego obwinionemu w orzeczeniu skazującym. Sąd Najwyższy podkreślił, że z uwagi na blankietowy charakter podstaw odpowiedzialności dyscyplinarnej do przyjęcia tej odpowiedzialności konieczne jest nie tylko określenie, w której z wymienionych postaci sąd dyscyplinarny upatruje podstaw odpowiedzialności obwinionego, ale nadto także wskazanie normy konkretyzującej (np. w wypadku postępowania sprzecznego z prawem – wskazania konkretnego przepisu prawa naruszonego przez adwokata, w wypadku postępowania sprzecznego z zasadami etyki i godności zawodu – wskazania konkretnej zasady uregulowanej w Zbiorze zasad, w wypadku zaś naruszenia obowiązków zawodowych – wskazania konkretnego obowiązku, określonego bądź to w Zbiorze zasad, bądź to w innej wewnętrznej regulacji korporacyjnej, bądź też wynikającego z historycznie ukształtowanego zwyczaju, potwierdzonego jednolitą, konsekwentną linią orzecznictwa sądów dyscyplinarnych)Uzasadnienie wyroku SN z 15 lipca 2010 r., SDI 12/10..

Pociągnięcie do odpowiedzialności dyscyplinarnej za przewinienie dyscyplinarne może nastąpić po uprzednim wyraźnym wskazaniu zarzuconego czynu i właściwym jego zakwalifikowaniu pod względem prawnym do jednej z wymienionych kategorii przewinień dyscyplinarnychWyrok SN z 26 lipca 1990 r., I PAN 1/90, „Palestra” 1991, nr 1–2, s. 60–63 – podaję za W. Kozielewiczem, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, s. 76.. Zbyt duża kazuistyka przewinień dyscyplinarnych i stale zmieniające się warunki społeczne uniemożliwiają stworzenie zamkniętego katalogu przewinieńJ. Bodio, Przewinienia służbowe a uchybienia godności urzędu sędziów sądów powszechnych, Krajowa Rada Sądownictwa. Kwartalnik 2010, nr 2, s. 47.. Brak typizacji przewinień dyscyplinarnych w pr. adw. powoduje zatem, że to sądy dyscyplinarne określają, jaki czyn należy zaliczyć do danego rodzaju deliktu dyscyplinarnego. W ten sposób sądy dyscyplinarne tworzą swoisty otwarty katalog przewinień dyscyplinarnych.

Należy również podkreślić, że w większości wypadków popełnienia przez adwokata pospolitego przestępstwa kryminalnego jego odpowiedzialność będzie się kształtować na tle rozwiązań prawa karnego, jednak ten sam czyn będzie równocześnie uchybieniem godności zawodu w ramach postępowania dyscyplinarnegoE. Warzocha, Niektóre zagadnienia, s. 54.. Będzie on zatem pociągać za sobą odpowiedzialność dyscyplinarną niezależnie od odpowiedzialności karnej. Nie każde jednak popełnienie przestępstwa spowoduje odpowiedzialność dyscyplinarną adwokataZ. Czeszejko, Z. Krzemiński, Odpowiedzialność, s. 7.. Odpowiedzialność dyscyplinarna będzie wchodziła w grę wtedy, gdy przestępstwo zostanie popełnione umyślnie, nawet wtedy, gdy nie będzie ono miało związku z pracą zawodową adwokataW. Żywicki, Przepisy o adwokaturze – Komentarz, Warszawa 1969, s. 161; odmiennie: Z. Krzemiński, (w:) Z. Czeszejko, Z. Krzemiński, Odpowiedzialność, s. 7.. W wypadku niełączącym się z działalnością zawodową adwokata należy ustalić, czy konkretny czyn narusza etykę lub godność jego zawoduZ. Czeszejko, Z. Krzemiński, Odpowiedzialność, s. 7.. Może się zdarzyć także takie zachowanie adwokata, które narusza jednocześnie obowiązki zawodowe oraz zasady etyki i godności zawoduJ. Paśnik, Prawo dyscyplinarne, s. 372..

Porównując pojęcia: postępowanie sprzeczne z prawem, naruszenie obowiązków zawodowych, postępowanie sprzeczne z zasadami etyki lub godności zawodu, należy stwierdzić, że dwa pierwsze pojęcia odróżnia od uchybienia godności zawodu to, że są one z reguły następstwem naruszenia (przekroczenia lub zawinionego niedopełnienia) określonych obowiązków, przewidzianych przepisami prawa, w tym prawa wewnętrznego. Uchybienie godności urzędu jest pojęciem szerszym, obejmuje bowiem swoim zakresem nie tylko naruszenie norm prawnych, obowiązków służbowych i przepisów wewnątrzorganizacyjnych, ale również norm moralnych i etycznych. Wkracza zarówno w zawodowe, jak i prywatne zachowanie adwokata. Określa wreszcie odpowiedni poziom standardów moralnych postępowania adwokata, których przekroczenie skutkuje odpowiedzialnością dyscyplinarnąJ. Bodio, Przewinienia służbowe, s. 53..