O rzeczenie w sprawach C-585/18 oraz C-624/28 i C-625/18 Zob. http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?dir=&docid=220770&doclang=PL&mode=req&occ=first&pageIndex=1&part=1&text= (dostęp: 30.04.2020 r.), dalej wyrok TSUE. to kolejne orzeczenie, w którym Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) potwierdza znaczenie prawa do skutecznego środka prawnego i bezstronnego sądu w porządku prawnym Unii Europejskiej. Jednocześnie to kolejne z orzeczeń TSUE, które wyraźnie pozwala, aby obywatele powoływali się przed sądem bezpośrednio na art. 47 Karty Praw Podstawowych Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE z 2016 r. C 202, s.1), dalej KPP. . W świetle rozważań prowadzonych przez TSUE zdaje się nie budzić wątpliwości, że jednostki nie tylko mają możliwość bezpośredniego powoływania się w postępowaniach na art. 47 KPP jako źródło określonych praw i obowiązków, ale również, że art. 47 KPP jest samoistnym źródłem określonych uprawnień i nie wymaga od stosujących go organów traktowania go jako przepisu o charakterze akcesoryjnym, służącego skutecznemu dochodzeniu innych praw podstawowych czy innych praw gwarantowanych jednostkom przez prawo Unii Europejskiej. Artykuł 47 KPP staje się jednocześnie gwarancją dla jednostki w postępowaniu przed sądem państwa członkowskiego, że jego sprawę będzie rozpatrywał niezawisły i bezstronny sąd.

Wraz z wejściem w życie traktatu z Lizbony Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzony w Lizbonie 13.12.2007 r. (Dz.U. z 2009 r. nr 203 poz. 1569). prawo do skutecznego środka prawnego i bezstronnego sądu zawarte w art. 47 KPP zyskało wymiar normatywny w pierwotnym prawie Unii Europejskiej. Stosownie do art. 6 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej Traktat o Unii Europejskiej z 7.02.1992 r. (Dz.U. z 2004 r. nr 90 poz. 864/30), dalej TUE. KPP ma taką samą moc prawną jak traktaty. Jak podkreśla się w orzecznictwie TSUE, prawo do skutecznej ochrony sądowej i bezstronnego sądu zostało jedynie potwierdzone przez art. 47 KPP, gdyż zasada tej treści zawsze stanowiła zasadę prawa Unii Wyrok TSUE z 22.12.2010 r. w sprawie C-279/09, DEB, Zb.Orz. s. I-13849, pkt 30, 31; postanowienie TSUE z 1.03.2011 r. w sprawie C-457/09, Chartry, Zb.Orz. s. I-819, pkt 25; a także wyrok TSUE z 28.07.2011 r. w sprawie C-69/10, Samba Diouf, Zb.Orz. s. I-7151, pkt 49, C-199/11 pkt 47; S. Iglesias Sánchez, The Court and the Charter: The Impact of the Entry into Force of the Lisbon Treaty on the ECJ’s Approach to Fundamental Rights, „Common Market Law Review” 2012/49, s. 1565, 1574–1575. , wynikającą ze wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich, chronioną na mocy art. 6 i 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie 4.11.1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz.U. z 1993 r. nr 61 poz. 284 ze zm.), dalej EKPC. Zob. wyrok TSUE z 18.03.2010 r. w sprawie C-317/08 do 320/08, Rosalba Alassini przeciwko Telecom Italia SpA, Zb.Orz. 2010, I-02213, pkt 61; wyrok TSUE z 27.06.2013 r., C-93/12, ET Agrokonsulting-04-Wełko Stojanow przeciwko Izpylnitelen direktor na Dyrżawen fond „Zemedelie” Razplasztatelna agencija, pkt 59; wyrok TSUE z 27.02.2018 r., C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses przeciwko Tribunal de Contas (dalej ASJP), pkt 35. .

Wydaje się jednak, że obecność Karty Praw Podstawowych w porządku prawnym Unii Europejskiej i jej znaczenie nie do końca odnotowywane jest nawet w świadomości prawników. W konsekwencji być może nie zostało zauważone, że Karta Praw Podstawowych całkowicie zmieniła rolę, jaką prawa podstawowe odgrywają w porządku prawnym UE. Prawo UE nie reguluje jedynie funkcjonowania rynku wewnętrznego, ale również obejmuje swoją regulacją zagadnienie praw podstawowych. Innymi słowy, prawa podstawowe, a zwłaszcza ich poszanowanie przez państwa członkowskie UE, stają się elementem porządku prawnego UE S. Douglas-Scott, The European Union and human rights after the Treaty of Lisbon, „Human Rights Law Review” 2011/4, s. 645–682. . Być może relatywnie małe zainteresowanie prawników tą częścią porządku prawnego UE powoduje, że nie przedziera się także do opinii publicznej fakt, iż UE to nie tylko wspólnota interesów ekonomicznych, ale również wspólnota wartości identyfikująca w swoim systemie prawnym prawa podstawowe, chroniące jednostkę. Pomimo że od wejścia w życie traktatu z Lizbony i Karty Praw Podstawowych minęło już 10 lat, świadomość istnienia Karty i jej znaczenia jest ciągle ograniczona. Jak zwraca uwagę K. Lenaerts, obecnie w orzecznictwie TSUE, w sprawach dotyczących pytań prejudycjalnych, Karta Praw Podstawowych jest powoływana w 10% spraw K. Lenaerts, Aby Karta praw podstawowych Unii Europejskiej była rzeczywistością dla wszystkich: 10 lat, odkąd karta jest prawnie wiążącą, „Europejski Przegląd Sądowy” 2020/2, s. 4. , co i tak należy oceniać jako znaczący postęp. Z drugiej strony podnosi się, że art. 47 KPP należy do tych przepisów Karty, który jest powoływany najczęściej S. Prechal, The Court of Justice and Effective Judicial Protection: What Has the Charter Changed (w:) Fundamental Rights in International and European Law, C. Paulussen, T. Takács, V. Lazić, B. van Rompuy, (eds.), Springer 2015, s. 145; zob. także Fundamental Rights Agency, Opinion – Challenges and opportunities for the implementation of the Charter of Fundamental Rights (FRA, 30.09.2018; opinion number 4/2018); https://fra.europa.eu/en/opinion/2018/charter-training (dostęp: 27.04.2020 r.). . Jak zwracała uwagę S. Prechal S. Prechal, The Court of Justice..., s. 145. , generalnie sprawy, w których jest powoływany art. 47 KPP, dotyczą zagadnień dwojakiego rodzaju. Pierwsza grupa to sprawy dotyczące realizacji gwarancji i środków, wynikających z art. 47 KPP w postępowaniach przed sądami krajowymi. Druga grupa spraw dotyczy ochrony przed działaniem instytucji europejskich, w szczególności w związku z ochroną przed restrykcjami, jakie są wdrażane w związku z międzynarodowym terroryzmem oraz w sprawach z zakresu prawa konkurencji.

Artykuł 47 KPP jest przepisem gwarantującym prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu. Stosownie do pierwszego akapitu art. 47 KPP każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule. Odpowiednio art. 47 ust. 2 KPP stanowi, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Z kolei ust. 3 stanowi gwarancję uzyskania pomocy prawnej dla osób, które nie posiadają w tym zakresie wystarczających środków.

TSUE podkreślał, że treść i zakres prawa do skutecznej ochrony sądowej powinny być rozumiane w ten sam sposób albo nawet szerzej w porównaniu do rozumienia treści i zakresu praw definiowanych przez art. 6 i 13 EKPC Wyrok TSUE z 30.06.2016 r., C-205/15, Toma i Birouiul Executorului Judecătorese Horatiu – Vasile Cruduleci, pkt 40 i przytoczone tam orzecznictwo. . Zwrócić uwagę należy, że art. 47 KPP jest pewnym zbiorem uprawnień, dających się objąć pojęciem prawa do skutecznej ochrony sądowej. Na pojęcie prawa do skutecznej ochrony sądowej składa się osiem uprawnień szczegółowych (prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy, prawo do jawnego rozpatrzenia sprawy, prawo do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, prawo do rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd, prawo do rozpatrzenia sprawy przez bezstronny sąd, prawo do rozpatrzenia sprawy przez sąd ustanowiony uprzednio na podstawie ustawy, prawo do uzyskania pomocy prawnej i prawo do uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej) M. Górski, Prawo do skutecznego środka prawnego w art. 47 Karty Praw Podstawowych UE – znaczenie i deficyty, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016/8, s. 37–44. .

Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu ze swej natury musi w systemie praw podstawowych odgrywać zasadniczą rolę. Bez skutecznej ochrony sądowej nie jest bowiem możliwe zagwarantowanie realizacji jakichkolwiek praw przysługujących podmiotom.

Możliwość bezpośredniego powoływania się na art. 47 KPP przez jednostki, czy w ogóle szerzej na przepisy KPP, była jeszcze do niedawna przedmiotem kontrowersji w literaturze Ch. Mak, Rights and Remedies – Article 47 EUCFR and Effective Judicial Protection in European Private Law Matters (August 23, 2012), Amsterdam Law School Research Paper No. 2012-88; Centre for the Study of European Contract Law Working Paper Series no. 2012-11,https://ssrn.com/abstract=2126551. . Nie było bowiem jasne, czy zgodnie z koncepcją, wypracowaną w  orzecznictwie TSUE Wyrok TSUE z 5.02.1963 r. w sprawie 26/62 NV Algemene Transport- en Expeditie Onderneming van Gend & Loos przeciwko Nederlandse administratie der belastingen, dalej Van Gend an Loos. , przepisy KPP wywołują skutek bezpośredni, w tym zwłaszcza bezpośredni skutek horyzontalny. Rozstrzygnięcie, że dany przepis może być stosowany bezpośrednio, wymaga – stosownie do orzecznictwa TSUE – ustalenia, że przepisy te są bezwarunkowe i dostatecznie precyzyjne. Ustalenie z kolei, że przepisy te mogą wywierać bezpośredni skutek, otwiera z kolei pytanie, na kogo norma taka może nakładać obowiązek bądź jakiemu kręgowi podmiotów przyznaje ona prawa. Z jednej strony pojawia się zatem wątpliwość, kto może powoływać się na przepisy zawarte w KPP. Z drugiej strony, nawet jeżeli uznamy, że na prawa te mogą powoływać się jednostki, to powstaje pytanie, czy przepisy Karty, a konkretnie art. 47 KPP, pozwalają na stosowanie go w relacjach horyzontalnych. O ile możliwość bezpośredniego stosowania przepisów KPP w relacjach wertykalnych została przesądzona przez TSUE nieco wcześniej Wyrok z 22.12.2010 r., C-279/09, DEB Deutsche Energiehandels- und Beratungsgesellschaft mbH przeciwko Bundesrepublik Deutschland, wraz z glosą K. Kowalik-Bańczyk, Bezpośrednie stosowanie Karty Prawa Podstawowych w krajowym postępowaniu sądowym gwarancją skuteczności prawa UE, „Europejski Przegląd Sądowy” 2013/3, s. 40–46; por. również wyrok TSUE z 29.07.2019 r., C-556/17, Alekszij Torubarov przeciwko Bevándorlási és Menekültügyi Hivatal, pkt 56; wyrok TSUE z 22.05.2014 r., C-356/12, Wolfgang Glatzel przeciwko Freistaat Bayern (dalej Glatzel), pkt 43; wyrok TSUE z 9.03.2017 r., C-406/15, Petya Milkova przeciwko Izpalnitelen direktor na Agentsiata za privatizatsia i sledprivatizatsionen kontrol (dalej Mikova), pkt 55 i 64. , o tyle kwestia bezpośredniego stosowania w relacjach horyzontalnych przepisów KPP pozostawała jeszcze do niedawna kwestią otwartą A. Hartkamp, The Effect of the EC Treaty in Private Law: On Direct and Indirect Horizontal Effects of Primary Community Law, „European Review of Private Law” 2010/3, s. 527; E. Spaventa, The Horizontal Application of Fundamental Rights as General Principles of Union Law (in:) A Constitutional Order of States – Essays in Honour of Alan Dashwood, A. Arnull et al. (eds.), Hart Publishing 2011, s. 199; D. Leczykiewicz, Horizontal Application of the Charter of Fundamental Rights, „European Law Review” 2013/38, s. 479; A. Colombi Ciacchi, European Fundamental Rights, Private Law and Judicial Governance (in:) The Constitutionalisation of European Private Law, H.-W. Micklitz (ed.), Oxford University Press 2014, s. 102; E. Frantziou, The Horizontal Effect of the Charter of Fundamental Rights of the EU: Rediscovering the Reasons for Horizontality, „European Law Journal” 2015/21, s. 657. .

Wątpliwości co do tego, czy na KPP mogą powoływać się jednostki, wynikały z brzmienia art. 51 ust.1 KPP. Przepis ten stanowi, że adresatami KPP są z jednej strony instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii oraz państwa członkowskie, o ile stosują prawo Unii Art. 51 ust. 1 KPP brzmi: „Postanowienia niniejszej Karty mają zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przy poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do Państw Członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. Szanują one zatem prawa, przestrzegają zasad i popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi odpowiednimi uprawnieniami i w poszanowaniu granic kompetencji Unii powierzonych jej w Traktatach”. . Na tle brzmienia art. 51 ust. 1 KPP warto w tym miejscu zaznaczyć, że – jak podkreślił TSUE w orzeczeniu w sprawach C-8/15 P do C-10/15 P Pkt 67 wyroku TSUE z 20.09.2016 r., C- 8/15P, Ledra Advertising/Komisja i EBC. – w sytuacji gdy KPP nie wiąże państw członkowskich, gdyż nie stosują one prawa Unii, to jednak KPP wiąże instytucje unijne, nawet gdy działają one poza porządkiem prawnym Unii. Jednocześnie brzmienie art. 51 ust. 1 KPP ze względu na zakreślony w nim krąg adresatów stanowiło uzasadnienie dla poglądu, że KPP nie jest aktem prawa UE, na który mogą się bezpośrednio powoływać jednostki. Jednak w orzeczeniu w sprawach C-569/16, C-570/16 Wyrok TSUE z 8.11.2018 r., C-569/16 i C-570/16, Stadt Wuppertal przeciwko Marii Elisabeth Bauer i Volker Willmeroth przeciwko Martinie Broßonn (dalej Bauer), pkt 87–90; wyrok TSUE z 6.11.2018 r., C-684/16, Max-Planck-Gesellschaft zur Förderung der Wissenschaften eV przeciwko Tetsuji Shimizu (dalej Max-Planck), pkt 76–79. TSUE - odwołując się również do literalnego brzmienia art. 51 ust. 1 KPP - stwierdza, że nie ma przeszkód, aby na KPP mogły również powoływać się jednostki. Skoro przepis ten w ogóle nie wymienia jednostek, to nie można z niego wywodzić, że one nie mogą powoływać się bezpośrednio na KPP. Przepisy KPP mające bezpośrednie zastosowanie, będąc źródłem prawa unijnego, mogą oczywiście stanowić podstawę w sporach obywateli przeciwko państwom członkowskim, dotyczących prawidłowej implementacji prawa unijnego Sprawa C-356/12, Glatzel, pkt 43; sprawa C-406/16, Milkova, pkt 55 i 64; wyrok TSUE z 26.02.2013 r., C-617/10, Åklagaren przeciwko Hansowi Åkerbergowi Franssonowi (dalej Akerberg Fronsson). . Trybunał podkreślił, że niektóre przepisy prawa pierwotnego mają zastosowanie w pierwszej kolejności do państw członkowskich, co nie wyklucza, że mogą one znajdować również zastosowanie w stosunkach między jednostkami Wyrok TSUE z 17.04.2018 r., C414/16, Vera Egenberger przeciwko Evangelisches Werk für Diakonie und Entwicklung eV (dalej Egenberger), pkt 77; C-570/16, Bauer, pkt 88. . W ten sposób TSUE definitywnie niejako przesądził, że brzmienie art. 51 ust. 1 KPP i zakreślony w nim krąg adresatów KPP nie stanowi przeszkody do stosowania KPP w relacjach horyzontalnych. To powoduje, że z dzisiejszej perspektywy orzecznictwa TSUE można śmiało powiedzieć, że możliwość powoływania się na KPP jako źródła prawa przez jednostki jest właściwie przesądzona Sprawa C-414/16, Egenberger, pkt 76–79; wyrok TSUE z 11.09.2018 r., C-68/17, IR przeciwko JQ, pkt 69–70; wyrok TSUE z 13.12.2018 r., C-385/17, Torsten Hein przeciwko Albert Holzkamm GmbH & Co., pkt 48–52; wyrok TSUE z 22.01.2019 r., C-193/17, Cresco Investigation GmbH przeciwko Markusowi Achatziemu, pkt 76–77; C-569/16 i 570/16, Bauer, pkt 84–86 oraz C-684/16, Max Planck, pkt 73–75. Por. wyrok TSUE z 29.07.2019 r., C-556/17, Alekszij Torubarov przeciwko Bevándorlási és Menekültügyi Hivatal, pkt 56. .

Orzecznictwo TSUE otwiera jednak pytanie, czy art. 47 KPP jest przepisem, który jak wskazywała w 2015 r. chociażby S. Prechal jest jedynie swoistym odniesieniem dla oceny procedur, które służą realizacji praw podstawowych lub innych praw wywodzonych z prawa UE, czy też art. 47 KPP samodzielnie wyposaża jednostki w prawo do skutecznej ochrony sądowej i bezstronnego sądu, którego realizacja sama w sobie może podlegać ochronie, niezależnie w istocie od tego, czy skuteczna ochrona i bezstronny sąd mają służyć realizacji praw chronionych przez porządek prawny UE, czy też każdy sąd działający w UE ma zapewnić taką ochronę jednostce, również w sporach horyzontalnych.

Z brzmienia art. 51 ust. 1 KPP wynika, że zastosowanie KPP, a tym samym również art. 47 KPP, może nastąpić jedynie w stosunku do państw członkowskich w sytuacji, gdy stosują one prawo UE. Jak stwierdza Trybunał, „poszanowanie praw podstawowych chronionych na mocy karty jest zatem konieczne, w sytuacji gdy przepisy krajowe mieszczą się w zakresie zastosowania prawa Unii. Nie mogą więc występować sytuacje podlegające prawu Unii, w których wspomniane prawa podstawowe nie miałyby zastosowania. Wymóg poszanowania praw podstawowych gwarantowanych w prawie Unii jest wiążący dla państw członkowskich wyłącznie wtedy, gdy działają one w ramach stosowania prawa Unii” Sprawa C-617/10, Akerberg Fransson, pkt 18–21; wyrok TSUE z 30.04.2014 r., C-390/12, Robert Pfleger i in., pkt 34. .

Wyraźnie również podkreśla się w orzecznictwie TSUE, że w sytuacji, gdy stan prawny nie jest objęty zakresem zastosowania prawa Unii, Trybunał nie jest właściwy do jego oceny, a przytaczane ewentualnie postanowienia KPP nie mogą stanowić samodzielnej podstawy do nadania mu takiej właściwości Sprawa C-617/10, Akerberg Fransson, pkt 22 oraz wyrok TSUE z 27.03.2014 r., C-265/13, Emiliano Torralbo Marcos przeciwko Korota SA i Fondo de Garantía Salarial, pkt 30 i przywołane tam orzecznictwo. . Pojęcie „stosowania prawa Unii” w rozumieniu art. 51 KPP wymaga bowiem istnienia związku między aktem prawa Unii a rozpatrywanym środkiem krajowym Wyrok TSUE z 19.10.2017 r., C-198/13, Víctor Manuel Julian Hernández i in. przeciwko Reino de España (Subdelegación del Gobierno de España en Alicante) i in., pkt 34. . Aby zastosowanie mogły znaleźć przepisy KPP, zastosowanie w stanie faktycznym sprawy musi mieć inny przepis prawa UE S. Prechal, The Court of Justice…, s. 146. . W konsekwencji warunkiem dla zastosowania także art. 47 KPP będzie konieczność przesądzenia, że przepisy prawne będące podstawą rozstrzygnięcia w danym stanie faktycznym mieszczą się w pojęciu stosowania prawa UE. W kontekście zastosowania KPP warto również w tym miejscu wspomnieć, że obowiązek, ciążący na państwach członkowskich, zapewnienia zgodności z prawami podstawowymi jest objęty zakresem stosowania prawa UE. Dlatego gdy uregulowanie krajowe stanowi przeszkodę dla realizacji praw podstawowych, a państwo powołuje się na nadrzędne względy interesy ogólnego, to korzystanie przez państwo członkowskie z wyjątków przewidzianych w prawie Unii w celu uzasadnienia ograniczenia podstawowej swobody zagwarantowanej traktatem należy zatem uznać za „stosowanie prawa Unii” w rozumieniu art. 51 ust. 1 KPP Wyrok TSUE z 30.04.2014 r., C-390/12, Robert Pfleger i in., pkt 36; wyrok TSUE z 21.12.2017 r., C-201/15, Anonymi Geniki Etairia Tsimenton Iraklis (AGET Iraklis) przeciwko Ypourgos Ergasias, Koinonikis Asfalisis kai Koinonikis Allilengyis, pkt 63–64. .

Możliwość stosowania KPP istnieje zatem jedynie w sytuacji, gdy w danej sprawie mamy do czynienia ze stosowaniem prawa Unii. Jeżeli dana sytuacja objęta jest prawem UE, wtedy zastosowanie ma KPP. Jak podkreśla Trybunał, prawa podstawowe chronione w porządku prawnym Unii znajdują zastosowanie we wszystkich sytuacjach podlegających prawu Unii, a stosowanie tego prawa oznacza jednoczesne zastosowanie praw podstawowych chronionych na mocy Karty Sprawa C-617/10, Åkerberg Fransson, pkt 19–21; wyrok TSUE z 26.09.2013 r., C-418/11, Texdata Software, pkt 72, 73. . Jak określa to K. Lenaerts K. Lenaerts, J.A. Gutierrez-Fons, The Place of the Charter in the EU Constitutional Edifice (in:) The EU Charter of Fundamental Rights. A Commentary, S. Peers, T. Hervey, J. Kenner, A. Ward (eds.), Hart Publishing, s. 1559, 1567, 2014. , KPP jest cieniem materialnych zasad prawa unijnego, a więc KPP może tylko być wtedy stosowana, gdy sprawa, w której powołujemy się na prawa podstawowe chronione kartą, dotyczy praw i obowiązków danego podmiotu, wynikających z prawa Unii.

Jednakże w niektórych orzeczeniach TSUE również wskazywał, że o stosowaniu prawa UE możemy mówić w tych sytuacjach, gdy dana regulacja prawna jest efektem istnienia nałożonego na państwo członkowskie obowiązku wprowadzenia określonych regulacji. Istnienie takiego obowiązku państwa członkowskiego oznaczało tym samym, że w danej sytuacji stosowane będzie prawo UE, i możliwe jest powołanie się w takim postępowaniu na gwarantowane przez KPP prawa podstawowe Wyrok z 13.06.1996 r., C-144/95, Maurin, pkt 11, 12; wyrok TSUE z 6.03.2014 r., C-206/13, Cruciano Siragusa przeciwko Regione Siciliana – Soprintendenza Beni Culturali e Ambientali di Palermo, pkt 26–27; wyrok TSUE z 26.05.2016 r., C-198/15, Invamed Group Ltd i in. przeciwko Commissioners for Her Majesty’s Revenue & Customs, pkt 35. .

Ten sposób uzasadnienia nawiązujący do obowiązku państwa członkowskiego wprowadzenia określonych regulacji, pociągający za sobą ocenę, że mamy do czynienia ze stosowaniem prawa UE, w pewnym stopniu znalazł również odzwierciedlenie w znanej i szeroko komentowanej sprawie sędziów portugalskich Sprawa C-64/16, ASJP. . W orzeczeniu tym TSUE stwierdził, że art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, w którym skonkretyzowano afirmowaną w art. 2 TUE wartość państwa prawnego, powierza zadanie zapewniania kontroli sądowej w porządku prawnym Unii nie tylko Trybunałowi, ale również sądom krajowym. To nakłada na państwa członkowskie zobowiązanie – między innymi zgodnie z zasadą lojalnej współpracy wyrażonej w art. 4 ust. 3 akapit pierwszy TUE – do zapewnienia na swym terytorium stosowania i poszanowania prawa Unii. W efekcie zadaniem państw członkowskich jest ustanowienie systemu środków i procedur zapewniających skuteczną kontrolę sądową w tych dziedzinach Pkt 32 i 34 wyroku C-64/16, ASJP. . A zatem każdy sąd państwa członkowskiego, aby mógł stosować prawo UE, musi nie tylko w konkretnej sprawie, ale również potencjalnie zapewniać skuteczną ochronę stosownie do art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE. Elementem zaś skutecznej ochrony sądowej jest niezawisłość i bezstronność sądu, stosownie do brzmienia art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE. Pozostawiając na boku kwestię przyczyn i domniemanych motywów wyboru art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE jako podstawy rozstrzygnięcia w sprawie ASJP czy też wzajemnej relacji pomiędzy art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE a art. 47 KPP w dotychczasowych wypowiedziach TSUE, bardzo silnie podkreśla się, że konsekwencje, jakie płyną z tego orzeczenia, mają fundamentalne znaczenie dla rozszerzenia zakresu stosowania art. 47 KPP. Trybunał stwierdził bowiem, że skoro art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w obszarach regulowanych prawem UE, to wówczas każdy sąd działający na terenie UE, jako sąd stosujący nawet potencjalnie prawo UE, musi spełniać integralne wymogi skutecznej ochrony sądowej, zgodnie z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE C-64/16, ASJP, pkt 40. . To skłoniło niektórych do uznania, że skoro zagadnienie skutecznej ochrony sądowej przynależy do sfery prawa unijnego, to – niezależnie od tego, czy w danej sprawie sąd ten stosuje prawo UE – zagadnienie niezawisłości i bezstronności sądu jest zagadnieniem objętym działaniem prawa UE B. Pirker, Mapping the Scope of Application of EU Fundamental Rights: A Typology, „European Papers” 2018/3, s. 156; M. Krajewski, Associaçăo Sindical dos Juizes Portugueses. The Court of Justice and Athena’s Dilemma, „European Papers” 2018/3, s. 395–407; L.D. Spieker, Commission v. Poland – A Stepping Stone Towards a Strong “Union of Values”, verfassungsblo.de (dostęp: 30.04.2020 r.). . W konsekwencji każdy może powołać się na art. 47 KPP w jakimkolwiek postępowaniu toczącym się przed sądem państwa członkowskiego. W świetle treści rozstrzygnięcia nie jest jednak oczywiste, czy w istocie wyrok ten pozwala na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków co do stosowania art. 47 KPP w każdym postępowaniu toczącym się przed sądem państwa członkowskiego. Niektórzy bowiem wskazują, że wynikająca z niego interpretacja oznacza jedynie, że – używając sformułowania K. Lenaerts’a, KPP przestała być cieniem prawa UE i znajdować zastosowanie zawsze, gdy mamy do czynienia ze sferą regulacji objętej oddziaływaniem prawa europejskiego. Do prawa UE przynależy bowiem zagadnienie bezstronności i niezawisłości sądu, ale nawet gdy przedmiotem rozstrzygnięcia ma być kwestia bezstronności i niezawisłości sądu UE, to nie pociąga to za sobą koniecznie zastosowania KPP M. Bonelli, M. Claes, Judicial serendipity: how Portuguese judges came to the rescue of the Polish judiciary, „European Constitutional Law Review” 2018/14, s. 631. . Gdyby jednak przyjąć, że badanie zgodności z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE oznacza, że w każdym postępowaniu przed organem będącym sądem UE, niezależnie od tego, że stosujemy prawo krajowe, poruszamy się w jakimś stopniu w sferze objętej działaniem prawa UE, to dochodziłoby do rozszerzenia stosowania KPP, a w szczególności art. 47 KPP, które pozwalałoby na powołanie się na prawo do skutecznej ochrony i bezstronnego sądu w każdym postępowaniu toczącym się przed sądem UE. W następnych orzeczeniach kwesta nałożenia obowiązku na państwa członkowskie ustanowienia środków niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem UE znalazła jeszcze bardziej dobitny wyraz.

W kolejnym wyroku w sprawie Komisja/Polska Wyrok TSUE z 11.07.2019 r., C-619/18, Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, pkt 49, 54 i przytaczane tam orzecznictwo. TSUE ponownie wyraźnie stwierdził, że art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, by każdy organ sądowy, który może orzekać w dziedzinach objętych prawem UE, odpowiadał wymogom skutecznej ochrony sądowej. Z punktu widzenia oceny zakresu zastosowania art. 47 KPP i odpowiedzi na pytanie, czy art. 47 KPP może znaleźć zastosowanie w każdym postępowaniu toczącym się przed sądem państwa członkowskiego, który z uwagi na art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE orzeka „w dziedzinie objętej prawem Unii”, wyrok w sprawie C-619/18 nie dostarczył nowych argumentów, gdyż również w tym orzeczeniu TSUE w zasadzie powtórzył argumentację zawartą we wcześniejszych orzeczeniach, a wywołującą tak sprzeczne interpretacje. Z jednej strony TSUE stwierdza bowiem, nawiązując wprost do wyroku w sprawie ASJP, że „Co się tyczy materialnego zakresu stosowania art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, należy ponadto przypomnieć, że postanowienie to dotyczy «dziedzin objętych prawem Unii», niezależnie od tego, w jakiej sytuacji państwa członkowskie stosują to prawo w rozumieniu art. 51 ust. 1 KPP” Sprawa C-619/18, Komisja przeciwko Polsce, pkt 50 oraz pkt 29 wyroku C-64/16, ASJP; to zwłaszcza sformułowanie służy za podstawę zwolennikom poglądu, że materialny zakres zastosowania art. 19 sut. 1 akapit 2 TUE jest szerszy niż ten, który wynika z art. 521 ust.1 KPP – zob. w szczególności M. Bonelli, M. Claes, Judicial serendipity..., s. 630. . Trybunał stwierdza również, że art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE nakłada na wszystkie państwa członkowskie obowiązek ustanowienia środków odwoławczych niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej, w rozumieniu w szczególności art. 47 KPP, w dziedzinach objętych prawem Unii. Rozważania te zamyka pewnego rodzaju uściślenie, że każde państwo członkowskie powinno na podstawie art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE zapewnić, by organy należące – jako „sąd” w rozumieniu prawa Unii – do systemu środków odwoławczych w dziedzinach objętych prawem Unii odpowiadały wymogom skutecznej ochrony sądowej Pkt 55 wyroku w sprawie C-619/18. . Podobnie jak w przypadku orzeczenia w sprawie ASJP, odnajdujemy te same twierdzenia, pozwalające na rozbieżną interpretację, co do możliwości powołania się przez jednostkę na art. 47 KPP w każdym postępowaniu przed sądem UE. Z jednej bowiem strony można argumentować, że art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE nie oznacza stosowania prawa Unii w rozumieniu art. 51 KPP, z drugiej zaś strony można tę wypowiedź interpretować w ten sposób, że ze stosowaniem prawa UE mamy do czynienia niezależnie od sytuacji, jeżeli poruszamy się w obszarze dziedzin objętych prawem UE. W mojej ocenie wątpliwości te ostatecznie rozstrzyga wyrok w sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18. Oczywiście należy uwzględnić, że na tle stanu faktycznego sprawy zastosowanie art. 47 KPP wiązało się wprost z faktem, że – jak to określił TSUE – „sprawy mają swe źródło w sytuacjach podlegających prawu Unii. W związku z czym powodowie mogą się powoływać na prawo do skutecznej ochrony sądowej, zagwarantowanej im w art. 47 KPP” Wyrok z 19.11.2019 r., C-585/18, C-624/18, C-625/18, Sąd Najwyższy przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa, pkt 81. . Istotą bowiem sporu było rozstrzygnięcie, czy wprowadzone regulacje nie naruszają postanowień dyrektywy 2000/78/WE Dyrektywa Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.Urz. L 303, s. 16–22), dalej dyrektywa Rady 2000/78/WE. . Niemniej jednak TSUE powtórzył, że art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE ma zagwarantować skuteczną ochronę prawną w „dziedzinach objętych prawem Unii, niezależnie od tego, w jakiej sytuacji państwa członkowskie stosują to prawo w rozumieniu art. 51 ust. 1 KPP” Połączone sprawy C-585/18, C-624/18, C-625/18, pkt 82. , obowiązek zagwarantowania niezawisłego i bezstronnego sądu wynika zaś z prawa UE. Jeżeli zatem uwzględnimy, że wymóg niezawisłości sędziowskiej jest integralnym elementem prawa do skutecznej ochrony sądowej, to nie tylko stanowi on gwarancję wszystkich praw wywodzonych z prawa UE, ale również jest wymogiem zachowania wartości wspólnych państwom członkowskim, wyrażonym w TUE Połączone sprawy C-585/18, C-624/18, C-625/18, pkt 120. . A to z kolei powoduje, że zapewnienie niezawisłego i bezstronnego sądu, jako zasada wyrażona w art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE w związku z art. 2 TUE, pozwala domagać się skutecznej ochrony sądowej w rozumieniu art. 47 KPP w każdym postępowaniu przed sądem, który jest sądem UE. Oznacza to, jak się wydaje, możliwość powołania się przez jednostkę przed każdym sądem państwa członkowskiego na prawo do skutecznej ochrony sądowej w rozumieniu art. 47 KPP, gdyż ze względu na naruszenie art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE sędzia nie posiada dostatecznego stopnia niezawisłości i bezstronności. Niewykonanie ciążącego na państwie wynikającego z TUE obowiązku oznacza, że naruszone zostaje jej prawo do skutecznej ochrony sądowej.

Wniosek, że jednostka może powoływać się na prawo do skutecznej ochrony sądowej, w postępowaniu sam w sobie nie przesądza jeszcze kwestii zastosowania art. 47 KPP w relacjach horyzontalnych. Chociaż wyrok w sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18 bezpośrednio nie odnosi się do tego zagadnienia, to jednak w orzeczeniu tym znajduje się odwołanie również do tego orzecznictwa, które ma decydujące znaczenie dla możliwości odwoływania się do art. 47 KPP w relacjach horyzontalnych. Przełomowe znaczenie dla uznania, że KPP jest aktem prawnym, na który mogą bezpośrednio powoływać się podmioty prawa w relacjach horyzontalnych, przyniosła cała seria orzeczeń TSUE Sprawa C-414/16, Egengerger, pkt 76–79; wyrok TSUE z 11.09.2018 r., C-68/17, IR przeciwko JQ, pkt 69–70; wyrok TSUE z 13.12.2018 r., C-385/17, Torsten Hein przeciwko Albert Holzkamm GmbH & Co., pkt 48–52; wyrok TSUE z 22.01.2019 r., C-193/17, Cresco Investigation GmbH przeciwko Markusowi Achatziemu, pkt 76–77; C-569/16 i 570/16, Bauer, pkt 84–86 oraz C-684/16, Max Planck, pkt 73–75. . Warto w tym miejscu dodać, że aktualnie TSUE w swoich wyrokach wskazuje trzy przepisy KPP mające bezpośredni efekt horyzontalny, to jest art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 2 oraz art. 47 KPP. Są to bowiem te przepisy, które w ocenie TSUE mają charakter wiążący i bezwarunkowy. Karta Praw Podstawowych może być stosowana samoistnie, bez potrzeby odwoływania się do innych przepisów Sprawa C-414/16, Egenberger, pkt 76; sprawa C-684/16, Max Planck, pkt 74; sprawa C-569/16, 570/16, Bauer, pkt 84. .

Bezpośrednie znaczenie dla art. 47 KPP ma wyrok w sprawie Egenberger, który zresztą, jak się wydaje, jest pierwszym z orzeczeń TSUE, w którym wyraźnie Wskazuje się również, że w sposób dorozumiany za takim stosowaniem KPP opowiedział się TSUE w wyroku C-176/12, AMS, pkt 45–49; L.S. Rossi, The Kücükdeveci ambiguity: “derivative” horizontal direct effects for directives, http://eulawanalysis.blogspot.com/2019/02/the-relationship-between-eu-charter-of.html (dostęp 30.04.2020 r.). przewidziano możliwość sięgnięcia do KPP jako źródła praw jednostki, na które może się ona powołać bezpośrednio w sporach z innymi jednostkami.

W stanie faktycznym tej sprawy spór zawisł pomiędzy powódką a Kościołem ewangelickim w Niemczech. Powódka ubiegała się o pracę, której ofertę ogłosił Kościół ewangelicki. Praca ta polegać miała na przygotowaniu sprawozdania na temat przestrzegania Międzynarodowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej. Jednym z warunków podanych w ofercie była przynależność do Kościoła. Powódka była osobą bezwyznaniową i nie została zaproszona na rozmowę kwalifikacyjną mimo przejścia selekcji wstępnej. Uznała, że konieczność ujawnienia wyznania w procesie rekrutacji narusza zakaz dyskryminacji przewidziany w niemieckiej ustawie o równym traktowaniu. Na gruncie tego stanu faktycznego sąd krajowy zwrócił się z trzema pytaniami do TSUE. Dwa z nich dotyczyły bezpośrednio wykładni przepisów dyrektywy Rady 2000/78/WE o równym traktowaniu, a w szczególności możliwości oceny, czy wymóg wyznaniowości stanowi przejaw dyskryminacji. Z punktu widzenia jednak art. 47 KPP i jego bezpośredniego stosowania w sporach pomiędzy jednostkami najistotniejsze znaczenie miało pytanie trzecie. W realiach zarysowanego stanu faktycznego, w tym zwłaszcza przekonania sądu niemieckiego, że nie jest w stanie zinterpretować przepisów prawa niemieckiego w sposób zgodny z dyrektywą Rady 2000/78/WE, powstało zagadnienie, czy sąd krajowy powinien odmówić stosowania takiej normy prawa krajowego. Trybunał, odpowiadając w sposób twierdzący na tak postawione pytanie, podkreślił dodatkowo, że art. 21 KPP samoistnie przyznaje jednostkom prawo, na które mogą się one bezpośrednio powoływać w sporze dotyczącym jednej z dziedzin objętych prawem Unii. Jednocześnie TSUE, odnosząc się do art. 47 KPP, podkreślił, że jednostkom przysługuje prawo do skutecznej ochrony sądowej, samoistnie, a więc bez konieczności ustanowienia szczegółowych norm w przepisach prawa Unii lub prawa krajowego, przyznając jednostkom prawo, na które mogą się one bezpośrednio powoływać. W konsekwencji sąd krajowy musi zapewnić pełną skuteczność art. 21 i art. 47 KPP, odstępując od stosowania wszelkich przepisów prawa krajowego, które stoją z nimi w sprzeczności. Nietrudno jednak zauważyć, że dopuszczenie stosowania KPP w relacjach horyzontalnych (tak jak w sprawie Egenberger, a także innych sprawach Bauer, pkt 85, Max Planck, pkt 74, Cresco Investigation, pkt 76. ) rozszerzyło zakres art. 51 ust. 1 KPP, a tym samym możliwość powołania się na KPP. W istocie bowiem spór pomiędzy jednostkami nie oznaczał stosowania prawa UE w znaczeniu, jakie dotychczas mu nadawano. Trybunał wyraźnie zaznaczył, że nie jest możliwe, w sporze między jednostkami, powołanie się na przepisy dyrektywy W szczególnosci zob. pkt 76078 wyroku C-569/18, C-570/16. . Jednakże skoro mamy do czynienia z przepisem KPP, który może znaleźć bezpośrednie zastosowanie, gdyż nie wymaga uszczegółowienia ani w przepisach prawa UE, ani prawa krajowego, to oznacza to jednak, że jest to dziedzina objęta prawem UE i w efekcie podlegająca zakresowi zastosowania Karty Egenberger, pkt 76, Bauer, pkt 85, Max Planck, pkt 74 i Cresco Investigation, pkt 76. . Należy zwrócić uwagę, że w sprawach, w których TSUE odwoływał się do art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE, również podkreślił, że przepis ten ma na celu zagwarantowanie „skutecznej ochrony w dziedzinach objętych prawem UE”. To musi prowadzić do wniosku, że nie tylko poruszanie się w sferze dziedzin objętych prawem UE pozwala powoływać się jednostkom w relacjach horyzontalnych na KPP, ale oznacza również uruchomienie stosowania KPP.

W świetle przywoływanych orzeczeń nie budzi wątpliwości, że art. 47 KPP przyznaje – samoistnie, bez konieczności ustanowienia szczegółowych norm w przepisach prawa Unii lub prawa krajowego, prawo, na które jednostki mogą się bezpośrednio powoływać Egenberger, pkt 78, C-558/18, C-624/18 i C0625/16, AK przeciwko KRS i SN, pkt 162. . Jak się wydaje, przed orzeczeniem w sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18 nie do końca pozostawało jasne, czy wynikające z art. 47 KPP prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu może stanowić samodzielną podstawę formułowania związanego z tym prawem żądania, czy też, tak jak miało to miejsce w sprawie Egenberger A także wyrok TSUE z 27.07.2017 r., C-348/16, Moussa Sacko przeciwko Commissione Territoriale per il riconoscimento della Protezione internazionale di Milano, pkt 31; wyrok TSUE z 25.07.2018 r., C-585/16, Serin Alheto przeciwko Zamestnik-predsedatel na Darzhavna agentsia za bezhantsiteAlhato, pkt 114; C-556/17, Torubarov, pkt 56. , prawo to służy jedynie do skutecznego zabezpieczenia realizacji innych praw wynikających z prawa UE poprzez zapewnienie tym prawom skutecznej ochrony sądowej. Literalne brzmienie art. 47 KPP wskazywałoby raczej, że jest on jedynie swoistym prawem akcesoryjnym, służącym realizacji innych praw, gwarantowanych jednostkom w prawie UE.

Wydaje się, że orzeczenie w sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18 przesądza o możliwości powoływania się na prawo do skutecznej ochrony sądowej w aspekcie prawa do niezawisłego i bezstronnego sądu. Z rozważań TSUE zawartych w tym wyroku wynika bowiem jasno, że prawo to stanowić ma bezpośrednią realizację prawa do skutecznej ochrony sądowej, której obowiązek realizacji został nałożony na państwa w art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE i jednostki mogą się na to prawo powoływać bezpośrednio Pkt 162 i 168 wyroku AK przeciwko KRS i SN. .

Warto jednak spojrzeć na tę kwestię w przypadku innych sytuacji niż realizacja prawa do niezawisłego i bezstronnego sądu. W tym kontekście warto przywołać wyrok TSUE w sprawie Berlioz Wyrok TSUE z 16.05.2017 r., C-682/15, Berlioz Investment Fund S.A. przeciwko Directeur de l’administration des contributions directes (dalej Berlioz); należy jednak zaznaczyć, że w pewnym sensie, choć bez szczególnego uzasadnienia, TSUE przyjął już taką możliwość wcześniej, chociażby w wyroku C-418/11, Texdata Software, chociaż w tym orzeczeniu chodziło raczej o ocenę zgodności z tym prawem wprowadzonej procedury odwołania. . Luksemburskie organy podatkowe na prośbę francuskich organów podatkowych w związku z prawem stanowiącym transpozycję dyrektywy 2011/16 zwróciły się do spółki o wyjawienie informacji, wydając w tym celu tzw. decyzję nakazową. Spółka Berlioz udzieliła informacji, jednakże nie wszystkich, argumentując, że nie są one istotne z punktu widzenia celów dyrektywy 2011/16. Na spółkę została nałożona kara administracyjna. Spółka zaskarżyła tę decyzję. Aczkolwiek kara nałożona na spółkę została obniżona, to jednak skarżący wniósł od niej odwołanie w części, w jakiej sąd administracyjny pierwszej instancji odmówił zbadania zasadności decyzji nakazującej spółce ujawnienie informacji. W skardze spółka Berlioz powołała się na art. 6 EKPC, argumentując, że odmowa badania zasadności decyzji narusza jej prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem gwarantowane przez ten przepis. Rozważając tę kwestię, sąd doszedł do przekonania, że w grę może wchodzić art. 47 KPP i skierował do TSUE pytanie, czy na podstawie art. 47 KPP skarżący ma prawo do środka prawnego. Wątpliwość, jaką podnosiły niektóre państwa, dotyczyła stosowania art. 47 KPP w sytuacji, gdy dyrektywa 2011/16 i przepisy będące jej transpozycją nie ustanawiają żadnego prawa dla jednostek, dla ochrony którego mógłby zostać użyty art. 47 KPP. Dyrektywa ta dotyczy jedynie wymiany informacji między organami podatkowymi i przyznaje prawa wyłącznie tym organom, w tym do nakazywania ujawnienia informacji i ewentualnych sankcji w przypadku niezastosowania się do decyzji nakazowej. W rezultacie adresat decyzji, jakim jest spółka Berlioz, nie mógłby twierdzić na podstawie art. 47 Karty, że przysługuje mu prawo do skutecznego środka prawnego Pkt 45 wyroku w sprawie Berlioz. .

Odmienne stanowisko w tej kwestii zajął Rzecznik Generalny. Warto podkreślić, że w sposób bardzo dobitny podkreślił on, że art. 47 KPP znajdzie zastosowanie zawsze, o ile sąd stosuje prawo Unii, nienależnie od tego, czy stosowane prawo kreuje na rzecz jednostki jakiekolwiek prawo o charakterze podmiotowym. W szczególności Rzecznik Generalny zwrócił uwagę, że zakres zastosowania art. 47 KPP jest szerszy niż w przypadku EKPC. Karta Praw Podstawowych nakazuje bowiem stosować art. 47 KPP zawsze, gdy „prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone”, bez względu na to, czy znajdują się w karcie, czy nie. Tymczasem art. 13 EKPC znajdzie zastosowanie tylko w przypadku, gdy naruszono prawa i wolności zawarte w Konwencji. Automatyzm w stosowaniu KPP wynika również zdaniem Rzecznika Generalnego z tego, że oprócz przyznania ochrony sądowej ogółowi praw Unii, art. 47 akapit drugi KPP przyznaje każdemu prawo do rozpatrzenia jego „sprawy” przez niezawisły i bezstronny sąd. Co nota bene rozszerza zakres zastosowania KPP w porównaniu z art. EKPC, który ogranicza pojęcie „sprawy” do rozstrzygnięć dotyczących praw i obowiązków o charakterze cywilnym albo o zasadności oskarżenia w sprawie karnej. Ostatecznie zdaniem Rzecznika Generalnego prawo do skutecznego środka prawnego oraz prawo dostępu do bezstronnego sądu ustanowione w art. 47 KPP skutkuje prawem dostępu do wymiaru sprawiedliwości, to jest możliwością poddania przez jednostkę rygorystycznej kontroli sądowej wszelkich aktów, które mogą naruszać jej interes. Konstruowanie roszczeń oparciu o ten przepis jest możliwe niezależnie od tego, czy zostają naruszone jakieś prawa czy wolności.

Warunkiem stosowania KPP jest stosowanie prawa UE i to zdaniem Rzecznika Generalnego wystarcza, aby KPP miała zastosowanie. „W konsekwencji uznanie zastosowania Karty obligatoryjnie oznacza istnienie prawa zagwarantowanego prawem Unii. Wymóg, aby norma prawa Unii, która pociąga za sobą stosowanie karty, przyznawała ponadto szczególne prawo podmiotowe, którego naruszenie zarzuca się wobec podmiotu prawa, wydaje mi się sprzeczny z liberalną intencją wybrzmiewającą z art. 47 PKK” Pkt 63 opinii Rzecznika Generalnego w sprawie Berlioz. .

Warto podkreślić, że zarówno uczestniczące w postępowaniu państwa członkowskie, jak i Komisja Europejska podnosiły, że powód (spółka Berlioz) nie może powoływać się na art. 47 KPP i prawo do skutecznego środka prawnego w tym postępowaniu, gdyż dyrektywa nie przyznaje żadnych praw jednostkom, dotyczy wyłącznie wymiany informacji między organami podatkowymi i przyznaje prawa wyłącznie tym organom Pkt 45 wyroku w sprawie Berlioz. .

Trybunał podzielił pogląd Rzecznika, że prawa podstawowe chronione w porządku prawnym Unii znajdują zastosowanie we wszystkich sytuacjach podlegających prawu Unii, a stosowanie tego prawa oznacza jednoczesne zastosowanie praw podstawowych chronionych na mocy Karty Pkt 49 wyroku z odwołaniem się na orzecznictwo w sprawach: C-617/10, Åkerberg Fransson, pkt 19–21; a także C-418/11, Texdata Software, pkt 72, 73. . Jednak brak w stanowisku TSUE odwołania do poglądu Rzecznika, że KPP ma wówczas zastosowanie niejako automatyczne. Trybunał wskazał bowiem, nawiązując jak się wydaje do literalnego brzmienia art. 47 KPP, ogólną zasadę prawa UE, jaką jest ochrona przed arbitralnymi lub dysproporcjonalnymi ingerencjami władzy publicznej w sferę prywatnej działalności osoby zarówno fizycznej, jak i prawnej, jako tę zasadę, która będzie podlegała ochronie poprzez art. 47 KPP. Tym samym TSUE, choć oderwał stosowanie art. 47 KPP od innych praw podstawowych, chronionych KPP, to jednak uznał, że jego zastosowanie jest możliwe o tyle, o ile sięgniemy do prawa – gwarantowanego przez prawo Unii, nawet jeżeli jest to ogólna zasada wynikająca z orzecznictwa samego Trybunału. Na tle tego orzeczenia uzasadniony zdaje się wniosek, że jednostka może sięgnąć po art. 47 KPP zawsze wtedy, gdy podjęte wobec niej środki negatywnie oddziaływają na sferę jej interesów w związku ze stosowaniem prawa UE, nawet gdyby to stosowane prawo nie przyznawało jej bezpośrednio prawa do sądu. Nie ma zatem znaczenia, że prawo, w związku ze stosowaniem którego zaistniała potrzeba sięgnięcia po środki ochrony sądowej, wprost nie przewiduje takiego prawa. To w oczywisty sposób prowadzi do rozszerzenia zastosowania art. 47 KPP, który może być stosowany nie tylko do ochrony praw podstawowych, ale praw, które są również interpretowane z ogólnych zasad porządku prawnego Tak również K. Pantazatou, Fundamental rights in the era of information exchange – The Berlioz case C-682/15, Luxembourg 2018, , s. 137. . Z rozważań zawartych w wyroku Berlioz wynika, że oczywiście sprawa, w której odwołujemy się do art. 47 KPP, musi być związana ze stosowaniem prawa UE, ale uruchomienie tego przepisu może wiązać się z koniecznością zapewnienia jednostce ochrony przed nadmierną ingerencją państwa w sferę ochrony jednostki Pkt 51 i 52 wyroku w sprawie Berlioz. . Za taką ingerencję można w mojej ocenie uznać takie skonstruowanie praw i obowiązków jednostki, które w jakikolwiek sposób zagrażały będą realizacji prawa do skutecznej ochrony sądowej. Chociaż wyrok w sprawie Berlioz nie dotyczył sporu o charakterze horyzontalnym, to w pewnym sensie otworzył możliwość postrzegania art. 47 KPP jako prawa, które może zapewniać ochronę samoistną, niezależnie od tego, czy znajduje on zastosowanie w relacjach wertykalnych czy horyzontalnych.