W dniu 10 marca 2017 r. odbyło się kolejne otwarte seminarium naukowe Katedry Postępowania Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego pt. „Radca prawny w procesie karnym”. Spotkanie zgromadziło przedstawicieli innych uniwersytetów, jak również studentów i doktorantów. Uczestników seminarium powitał p.o. kierownika Katedry Postępowania Karnego WPiA UJ dr hab. Andrzej Światłowski, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, i zaprosił do ożywionej dyskusji, stanowiącej inspirującą wymianę myśli.

Pierwszy panelista, dr hab. Radosław Olszewski, prof. Uniwersytetu Łódzkiego, pełniący jednocześnie funkcję prodziekana ds. studiów stacjonarnych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego, podzielił się z uczestnikami statystykami dotyczącymi pełnienia przez radców prawnych funkcji obrońcy w procesie karnym. Z przedstawionych danych wynika, że na terenie Okręgowej Izby Radców Prawnych w Łodzi tylko ok. 17% przedstawicieli tego zawodu zdecydowało się na prowadzenie obron karnych z urzędu. Prelegent zwrócił uwagę, że na ten stan rzeczy ma wpływ aspekt kształcenia aplikantów aplikacji radcowskiej, gdyż na zagadnienia prawa karnego materialnego, karnoskarbowego i prawa wykroczeń poświęca się zaledwie 24 godziny szkoleniowe, zaś procedurze karnej, karnoskarbowej oraz wykroczeniowej 51 godzin. Prodziekan przedstawił również wyniki ogólnopolskiej ankiety przeprowadzonej przez Europejskie Stowarzyszenie Studentów Prawa ELSA, z której wynika, że zawód radcy prawnego cieszy się jednak niezmiennie największą popularnością wśród absolwentów prawa w Polsce.

Następnie głos zabrała dr hab. Hanna Paluszkiewicz, prof. Uniwersytetu Zielonogórskiego, która zwróciła uwagę na interesujące aspekty odpowiedniego stosowania przepisów k.p.k. w postępowaniach dyscyplinarnych oraz pełnienia przez radców prawnych funkcji rzecznika dyscyplinarnego, obwinionego czy jego obrońcy. Prelegentka poświęciła wiele cennych uwag problematyce odpowiedniego stosowania na podstawie art. 74¹ ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. nr 19, poz. 145 z późn. zm.), ilustrując to odwołaniami do orzecznictwa Sądu Najwyższego, w tym m.in. do postanowienia z 31 marca 2015 r., I KZP 17/14, w którym przez „odpowiednie stosowanie” należy rozumieć stosowanie w sposób najbardziej zbliżony do kontekstu i celu przepisu funkcjonującego w ustawie macierzystej. Zwrócono również szczególną uwagę, że tylko taki proces dyscyplinarny będzie procesem rzetelnym, w którym zachowane będą podstawowe gwarancje procesowe dla obwinionego, w tym prawo do obrony, zasada domniemania niewinności czy prawo do informacji o treści zarzutu. Z doświadczeń prelegentki wynika, że nie zawsze postępowania dyscyplinarne prowadzone przy udziale radców prawnych respektują te gwarancje.

Kolejny panelista, dr Marcin Sala-Szczypiński, dziekan Okręgowej Izby Radców Prawnych w Krakowie, zgodził się ze swoimi przedmówcami, że większość z krakowskich radców prawnych nie posiada prawa do występowania w roli obrońcy w procesie karnym w związku z jednoczesnym pozostawaniem w stosunku pracy. Dziekan nie znalazł jednak aksjologicznego uzasadnienia dla dalszego utrzymywania art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 1982 r. nr 19, poz. 145 z późn. zm.) w dzisiejszym brzmieniu. Prelegent nie krył jednak, że zawód radcy prawnego nie należy do najbardziej popularnych zawodów dla osób poszukujących fachowej pomocy prawnej w sprawach karnych. Według wiedzy prelegenta aktualnie w Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Krakowie jedynie ok. 200 radców prawnych deklaruje gotowość udzielania oskarżonym pomocy prawnej z urzędu. Zastrzeżono przy tym, że powyższą grupę reprezentują w przeważającej mierze osoby dopiero rozpoczynające praktykę zawodową. Z niewielkim zainteresowaniem spotkały się także szkolenia z zakresu procesu karnego prowadzone przed wejściem w życie nowelizacji z 1 lipca 2015 r., w których uczestniczyło zaledwie ok. 60 radców prawnych. Powyższego stanu rzeczy nie zmieniło również rozszerzenie uprawnień procesowych radców prawnych w sprawach karnych, którzy w różny sposób usiłują uniknąć kontaktu z tą materią spraw. Dziekan zwrócił również uwagę, że w związku ze zmianami normatywnymi proces połączenia zawodów radcy prawnego i adwokata wydaje się nieunikniony, nawet jeśli miałby potrwać – podobnie jak we Francji – prawie 20 lat.

Rozważania dr. hab. Krzysztofa Woźniewskiego, prof. Uniwersytetu Gdańskiego, skupiły się na możliwości wypowiedzenia pełnomocnictwa udzielonego z urzędu radcy prawnemu. Prelegent wskazał, że tematyka ta nie była szerzej analizowana w doktrynie, a dotychczasowa literatura i orzecznictwo nie przewidują możliwości wypowiedzenia pełnomocnictwa z urzędu. Rozważania normatywne w pierwszej kolejności skupiły się na dyspozycji art. 88 i 89 k.p.k. W związku z odesłaniem art. 89 k.p.k. do przepisów obowiązujących w k.p.c. dokonano wykładni art. 94 i 118 § 3 k.p.c., w tym kontekście odnosząc się również do § 21 uchwały nr 94/IX/2015 KRRP z dnia 13 czerwca 2015 r. w sprawie Regulaminu wykonywania zawodu radcy prawnego. Autor referatu zauważył zatem, że przez wzgląd na coraz większy udział pełnomocników z urzędu w procesach karnych należałoby rozważyć wprowadzenie bezpośredniego unormowania w Kodeksie postępowania karnego kwestii wypowiedzenia pełnomocnictwa przez pełnomocnika, którym może być również radca prawny. Unormowanie tej kwestii na zasadzie odesłania poprzez art. 89 k.p.k. do treści art. 118 § 3 k.p.c. wydaje się według prelegenta niewystarczające dla ochrony szczególnego stosunku zaufania między mocodawcą a pełnomocnikiem w procesie karnym.

Ostatni głos zabrał dr Marcin Żak z Katedry Postępowania Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego referat koncentrował się na analizie wspomnianego już art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 1982 r. nr 19, poz. 145 z późn. zm.). Prelegent podkreślił, że ograniczenie przewidziane w przywołanym przepisie budzi wątpliwości i wymaga przedyskutowania. W pierwszej kolejności poruszono problematykę niezależności obrońcy w procesie karnym w kontekście argumentów podniesionych podczas prac Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego przez Naczelną Radę Adwokacką i związanego z tym orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Prelegent wykazał, że stosunek pracy nie powinien wykluczać możliwości bycia obrońcą w procesie karnym, tym bardziej jeśli niezależność obrońcy rozumieć będziemy jako niezależność od władzy publicznej. Innym argumentem podważającym według referenta zasadność uzależnienia uprawnień radców prawnych w sprawach karnych od stosunku zatrudnienia jest okoliczność jednoczesnego pozostawania aplikantów radcowskich w stosunku pracy i pełnienia przez nich funkcji obrończych na zasadzie substytucji. De lege ferenda wskazano, że nie sam stosunek pracy, ale faktyczna zależność podmiotu powinna wykluczać kompetencje do bycia obrońcą.

Po interesujących wystąpieniach panelistów odbyła się dyskusja, w której głos zabrali paneliści, a także sędziowie, adwokaci i pozostali uczestnicy spotkania. W głosach dyskusji zauważono, że bezpodstawne były obawy przed zrównaniem uprawnień procesowych adwokatów i radców prawnych w sprawach karnych. Wbrew obawom radcowie prawni nadal nie wyrażają szczególnego zainteresowania materią postępowań karnych, na co wpływ mają nie tylko warunki szkolenia podczas aplikacji, ale również niesatysfakcjonujące warunki finansowe prowadzenia spraw karnych z urzędu. Dyskutanci zauważyli również, że dla należytego wykonywania uprawnień procesowych przez radcę prawnego w procesie karnym zgoła większym niebezpieczeństwem niż niedostateczna ilość szkolenia jest okoliczność wykonywania tej profesji przez osoby, które coraz częściej rekrutują się ze środowisk akademickich, nieposiadające praktyki zawodowej.

Gospodarz spotkania wyraził na koniec wdzięczność za niegasnące zainteresowanie cyklem seminariów i zaprosił na kolejne wydarzenia organizowane przez Katedrę.