Poprzedni artykuł w numerze
*Biul. SN 2013, nr 9, s. 7.
P ierwsza z tez glosowanego orzeczenia brzmi:
Wyrok sądu stwierdzający nieważność sprzecznej z ustawą uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub uchwały walnego zgromadzenia spółki akcyjnej ma charakter konstytutywny.
Problematyka charakteru prawomocnego wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia ma doniosłe znaczenie z punktu widzenia obrotu oraz praktyki funkcjonowania spółek kapitałowych. Pytanie, czy wyżej opisany wyrok ma charakter konstytutywny, czy też jedynie charakter deklaratywny, a następnie udzielenie odpowiedzi na nie wpływa na określenie zakresu kognicji sądu w każdym innym postępowaniu aniżeli w postępowaniu o stwierdzenie nieważności uchwały. Odpowiedź na wyżej postawione pytanie stanowi także determinantę decyzji podmiotów legitymowanych czynnie do zaskarżenia uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, tzn. charakter takiego wyroku stanowi podstawowe kryterium podjęcia decyzji, czy należy zaskarżyć sprzeczną z ustawą uchwałę, czy też nie jest to konieczne, albowiem i tak w każdym postępowaniu sądowym będzie możliwe podniesienie zarzutu jej sprzeczności z ustawą (zarzutu nieważności), a sąd w zakresie swojej kognicji będzie władny taki zarzut rozpatrzyć. Przedmiotowa problematyka nabrała szczególnej doniosłości po wydaniu glosowanej uchwały, w której pierwszym punkcie stwierdzono, że „wyrok sądu stwierdzający nieważność sprzecznej z ustawą uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub uchwały walnego zgromadzenia spółki akcyjnej ma charakter konstytutywny”.Podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z 13 lutego 2004 r., II CK 438/02, OSP 2006, nr 5, poz. 53; Sąd Najwyższy w uchwale z 17 lutego 2004 r., III CZP 116/03, OSNC 2005, nr 5, poz. 78; Sąd Najwyższy w wyroku z 17 lutego 2004 r., I PK 305/03, OSNP 2004, nr 24, poz. 421; Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z 1 marca 2007 r., III CZP 94/06, OSNC 2007, nr 7–8, poz. 95; Sąd Najwyższy w wyroku z 16 marca 2006 r., III CSK 32/06, OSP 2007, z. 3, poz. 31; Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 13 grudnia 2007 r., I ACa 679/07; Sąd Najwyższy w uchwale z 20 grudnia 2012 r., II CZP 84/12, OSNC 2013, nr 7–8, poz. 83 oraz J. Szwaja, (w:) S. Sołtysiński (red.), Kodeks spółek handlowych. T. III. Komentarz do art. 301–458, C. H. Beck, Warszawa 2008, s. 592, 1326. Odmiennie: Sąd Najwyższy w wyroku z 12 lipca 2002 r., V CKN 1547/00; Sąd Najwyższy w wyroku z 31 marca 2006 r., IV CSK 46/05; Sąd Najwyższy w uchwale z 20 stycznia 2010 r., III CZP 122/09, OSNC 2010, nr 7–8, poz. 107 oraz A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. T. II. Komentarz do art. 301–633 KSH, Wolters Kluwer, Warszawa 2013, s. 802–803; M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, LexisNexis, Warszawa 2012, s. 473; M. Litwińska-Werner, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, C. H. Beck, Warszawa 2007, s. 666–667 oraz S. Sołtysiński, (w:) System Prawa Prywatnego. T. 17B. Prawo spółek kapitałowych, C. H. Beck, Warszawa 2010, s. 592. Sąd Najwyższy nie nadał przedmiotowej uchwale mocy zasady prawnej w trybie art. 61 § 6 ustawy o Sądzie Najwyższym.Ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2002 r. nr 240, poz. 2052 ze zm.). Treść glosowanej uchwały Sądu Najwyższego jednoznacznie wskazuje na konstytutywny charakter prawomocnego wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, a takie stanowisko może budzić szereg wątpliwości, które można sprowadzić do poniżej opisanych zagadnień.
I. Zakres kognicji sądu rejestrowego
W świetle art. 6944 § 1 k.p.c. dokumenty stanowiące podstawę wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, tzn. załączniki do stosownego wniosku, winny zostać złożone w oryginale albo poświadczonych urzędowo odpisach lub wyciągach, co stanowi znamienne ograniczenie dowodowe obowiązujące w postępowaniu rejestrowym.Podobnie J. Gudowski, (w:) T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Część druga. Postępowanie zabezpieczające. Tom 3, LexisNexis, Warszawa 2006, s. 371. Zakres kognicji sądu w postępowaniu rejestrowym określony został w art. 23 ust. 1–2 ustawy o Krajowym Rejestrze SądowymUstawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. nr 168, poz. 1186 ze zm.); dalej: ustawa o KRS. i obejmuje między innymi badanie, „czy dołączone do wniosku dokumenty są zgodne pod względem formy i treści z przepisami prawa”.Art. 23 ust. 1 ustawy o KRS.
Konsekwentne stosowanie przytoczonego na wstępie stanowiska Sądu Najwyższego odnośnie do konstytutywności prawomocnego wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia prowadzi do wniosku, że poza kognicją sądu w postępowaniu rejestrowym pozostaje ocena ważności takiej uchwały, albowiem stwierdzenie jej nieważności możliwe jest jedynie w ramach odrębnego postępowania. Powyższe stanowisko pozostaje w sprzeczności z treścią art. 23 ust. 1 ustawy o KRS i nie zasługuje na aprobatę, w szczególności w kontekście wiarygodności rejestru opartej na domniemaniu prawnym prawdziwości wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym, ustanowionym przepisem art. 17 ustawy o KRS.Podobnie w zakresie istnienia domniemania prawnego prawdziwości wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym Sąd Najwyższy w wyroku z 14 marca 2012 r., II CSK 328/2011, OSNC-ZD 2013, nr C, poz. 61. W uchwale z 20 stycznia 2010 r., sygn. akt III CZP 122/09, Sąd Najwyższy słusznie zauważył, że sąd rejestrowy „w ramach badania zgodności wniosku oraz załączonych do niego dokumentów pod względem formy i treści z przepisami prawa, a więc tak jak stanowi art. 23 ust. 1 ustawy o KRS, powinien badać także ważność czynności prawnej objętej treścią załączonych do wniosku dokumentów, mających stanowić podstawę wpisu”.Uchwała Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2010 r., III CZP 122/09, OSNC 2010, nr 7–8, poz. 107.
Mając na uwadze powyższe, należy stwierdzić, że przewidziany art. 23 ust. 1 ustawy o KRS zakres kognicji sądu rejestrowego przemawia za deklaratywnym charakterem prawomocnego wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia.
II. Wyodrębnione postępowanie o stwierdzenie nieważności uchwały
Przepisy art. 252 k.s.h. i art. 425 k.s.h. normują powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały sprzecznej z ustawą, explicite stanowiąc, że do postępowań z tychże powództw art. 189 k.p.c. nie stosuje się. W tym kontekście należy wskazać, że wobec wyłączenia wprost stosowania art. 189 k.p.c., a także wobec treści art. 2 k.s.h., który dopuszcza tylko posiłkowe stosowanie przepisów k.c. (w sprawach nieuregulowanych przepisami k.s.h.), za niedopuszczalne należy uznać wytoczenie powództwa o stwierdzenie nieważności sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub też walnego zgromadzenia w oparciu o art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c.Podobnie J. Strzępka (red.), E. Zielińska, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, C. H. Beck, Warszawa 2009, s. 515; A. Kidyba, Kodeks, s. 390–391. Mając na uwadze powyższe, należy stwierdzić, że przepisy art. 252 k.s.h. i art. 425 k.s.h. wyodrębniają postępowanie o stwierdzenie nieważności sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub też walnego zgromadzenia.
Można by twierdzić, że bezpośrednim następstwem wyodrębnienia postępowania o stwierdzenie nieważności sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub też walnego zgromadzenia jest to, że tylko w ramach tego wyodrębnionego postępowania możliwe jest stwierdzenie nieważności, co przemawiałoby za konstytutywnością wyroku wydanego w ramach takiego postępowania. Przeciw takiemu twierdzeniu stoi jednak wykładnia językowa art. 252 k.s.h. i art. 425 k.s.h, albowiem te przepisy wprost stanowią o „stwierdzeniu”, co już samo w sobie przemawia za deklaratywnym charakterem wyroku „stwierdzającego” nieważność jako czynności mającej charakter następczy – czynności potwierdzającej określony stan prawny. Należy również wskazać, że wykładnia językowa winna wieść prymat nad innymi rodzajami wykładni, w świetle zasady pierwszeństwa wykładni językowej i subsydiarności wykładni systemowej oraz funkcjonalnej.Podobnie L. Morawski, Zasady wykładni prawa, wyd. II, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 2010, s. 74.
III. Brak jednolitości trybu zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia
Należy zwrócić uwagę na treść przepisów art. 252 § 4 k.s.h. oraz art. 425 § 4 k.s.h., wskazującą na możliwość podniesienia zarzutu nieważności sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia niezależnie od upływu terminów na wytoczenie stosownego powództwa. Powyższe przepisy nie stanowią, że przedmiotowy zarzut może zostać podniesiony wyłącznie w ramach postępowania zainicjowanego powództwem o stwierdzenie nieważności sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, a nadto wprost uniezależniają podniesienie takiego zarzutu od upływu terminu na wytoczenie tego powództwa. Wobec powyższego należy przyjąć, że podniesienie zarzutu nieważności sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia możliwe jest w każdym postępowaniu (skoro wprost nie zostało to w żaden sposób ograniczone i podniesienie takiego zarzutu jest niezależne od upływu terminu do wystąpienia z powództwem o stwierdzenie nieważności uchwały).Podobnie M. Litwińska-Werner, Kodeks, s. 666–667.
Jeśli mimo niewniesienia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały (przykładowo na skutek upływu terminu), a w konsekwencji nieistnienia wyroku stwierdzającego tę nieważność, możliwe jest podniesienie zarzutu nieważności uchwały, oznacza to, że w odniesieniu do uchwał zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia istnieje kategoria obiektywnej sprzeczności z ustawą, skutkująca bezwzględną nieważnością uchwały, którą zarzucić można w postępowaniu innym niż zainicjowane przez powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały sprzecznej z ustawą. W związku z powyższym przewidziana przez ustawodawcę możliwość podniesienia zarzutu nieważności uchwały zdecydowanie przemawia za deklaratywnym charakterem wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia.Podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z 31 marca 2006 r., IV CSK 46/05, LEX nr 277843.
V. Niezaskarżona uchwała zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia sprzeczna z ustawą a obowiązek jej wykonania przez zarząd
W uzasadnieniu glosowanej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził, że możliwość powoływania się na nieważność sprzecznej z ustawą uchwały wspólników aktualizuje się dopiero w chwili wydania wyroku stwierdzającego tę nieważność. W konsekwencji, w opinii Sądu Najwyższego, brak takiego wyroku oznacza konieczność respektowania uchwały sprzecznej z ustawą, i to zarówno w stosunkach między wspólnikami, jak i przez osoby trzecie, a także wykonywania takiej uchwały przez zarząd.S. 14 uzasadnienia glosowanej uchwały. Równocześnie Sąd Najwyższy wskazuje, że zarząd powinien bezzwłocznie wystąpić z powództwem o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą, formułując wniosek o zabezpieczenie roszczenia przez wstrzymanie wykonania zaskarżonej uchwały aż do momentu oceny jej ważności przez sąd.Ibidem, s. 22 uzasadnienia.
W pierwszej kolejności zauważyć należy, że wspólnicy bądź akcjonariusze podejmujący uchwałę, której treść jest sprzeczna z ustawą, mogą być równocześnie jedynymi członkami zarządu spółki. W takiej sytuacji wspólnicy pełniący jednocześnie funkcję w zarządzie mogą nie dostrzegać sprzeczności uchwały z ustawą albo też intencjonalnie podejmować uchwałę sprzeczną z prawem. Powyższe prowadzić może w praktyce do funkcjonowania w obrocie uchwał w sposób oczywisty sprzecznych z ustawą, których nikt nigdy nie zaskarży. Problem nabiera na znaczeniu w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, w których częstokroć nie są ustanawiane organy nadzorcze, a więc podmiotem legitymowanym do wniesienia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały jest de facto wyłącznie zarząd.
Wykonanie uchwały przez zarząd obejmuje w określonych przypadkach także obowiązek jej zgłoszenia do rejestru przedsiębiorców KRS (np. zmiany w składach organów, podwyższenie kapitału zakładowego). Zaakceptowanie wyrażonego przez Sąd Najwyższy poglądu w odniesieniu do zakresu kognicji sądu rejestrowego (vide pkt I powyżej) oraz obowiązków zarządu w zakresie wykonywania uchwały sprzecznej z ustawą do czasu ostatecznego stwierdzenia jej nieważności prowadzi do wniosku, że sąd rejestrowy nie ma innej możliwości poza dokonaniem wpisu zmian wynikających z uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia przedłożonej przez zarząd wraz z wnioskiem o wpis zmian, nawet jeśli ważność uchwały stanowiącej podstawę wpisu budzi poważne wątpliwości tego sądu. Jedynie w przypadku terminowego zaskarżenia uchwały przez podmiot objęty ograniczonym katalogiem osób czynnie legitymowanych do zaskarżenia uchwał sąd rejestrowy ma możliwość zawieszenia postępowania rejestrowego do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia postępowania w przedmiocie stwierdzenia nieważności uchwały.
W tym miejscu należy również zwrócić uwagę na konsekwencje wyrażonego przez Sąd Najwyższy poglądu w odniesieniu do odpowiedzialności członków zarządu z tytułu wykonywania sprzecznych z ustawą uchwał wspólników. Wykonywanie uchwał rażąco sprzecznych z ustawą (np. wypłata dywidendy, mimo że bilans spółki wykazuje stratę) w oczywisty sposób naraża członków zarządu spółki na odpowiedzialność cywilnoprawną wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem sprzecznym z prawem. Z łatwością można wyobrazić sobie również sytuację, w której wykonywanie sprzecznej z prawem uchwały wspólników narażałoby członków zarządu na poniesienie odpowiedzialności karnej, przykładowo na podstawie przepisu art. 588 k.s.h., tj. za dopuszczenie do nabycia własnych udziałów bądź akcji wbrew przepisom ustawy.Podobnie S. Sołtysiński, Nieważne i wzruszalne uchwały zgromadzeń spółek kapitałowych, PPH 2006, nr 1, s. 8.
V. Charakter nieważności uchwały sprzecznej z ustawą
W doktrynie za dominujący należy uznać pogląd, zgodnie z którym sprzeczne z ustawą uchwały wspólników obu rodzajów spółek kapitałowych są bezwzględnie nieważne.Tak W. Popiołek, (w:) J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, C. H. Beck, Warszawa 2009, s. 515 oraz s. 965–967; A. Kidyba, Kodeks, s. 802–803; M. Rodzynkiewicz, Kodeks, s. 473; M. Litwińska-Werner, Kodeks, s. 666–667; S. Sołtysiński, (w:) System, s. 592. Zgodnie z tym stanowiskiem sprzeczną z prawem uchwałę wspólników uznać można za nieważną od momentu jej podjęcia, a wyrok wydany na skutek powództwa z art. 252 k.s.h. lub art. 425 k.s.h. jedynie tę nieważność potwierdza, gdy któryś z podmiotów legitymowanych czynnie do wniesienia takiego powództwa takiego potwierdzenia zażąda. W uzasadnieniu wyroku z 31 marca 2006 r., sygn. akt IV CSK 46/2005, Sąd Najwyższy słusznie zauważył, że Kodeks spółek handlowych wprowadził wyraźne rozróżnienie na czynności zaskarżalne (art. 249 k.s.h. i art. 422 k.s.h.) i uchwały nieważne (art. 252 i art. 425 k.s.h) wraz z przysługującym w tym drugim przypadku powództwem o stwierdzenie nieważności uchwały. W opinii Sądu Najwyższego, z którą w pełni zgadzają się autorzy, w sytuacjach określonych przepisami art. 252 k.s.h. i art. 425 k.s.h. nie występuje „zaskarżenie uchwały” w rozumieniu, jakie nadawał temu pojęciu Kodeks handlowy, w postępowaniu wszczynanym na podstawie tych przepisów chodzi bowiem jedynie o „urzędowe” potwierdzenie nieważności uchwał nieważnych ex lege i ab initio.
Tylko zaakceptowanie wyżej wymienionego poglądu pozwala na wykonywanie przez sądy rejestrowe kompetencji przyznanych im na podstawie przepisu art. 23 ustawy o KRS, a także umożliwia stosowanie przepisów art. 252 § 4 k.s.h. oraz art. 425 § 4 k.s.h., tj. podnoszenie zarzutów nieważności uchwał zgromadzeń wspólników spółek kapitałowych bez wyroku stwierdzającego tę nieważność.Podobnie W. Popiołek, (w:) Kodeks, s. 515 oraz s. 967 oraz M. Litwińska-Werner, Kodeks, s. 667.
W judykaturze natomiast przeważa pogląd wyprowadzający z przepisów art. 252 k.s.h. oraz art. 425 k.s.h. szczególną postać sankcji nieważności, bliską konstrukcji nieważności względnej.Tak Sąd Najwyższy w wyroku z 13 lutego 2004 r., II CK 438/02, OSP 2006, nr 5, poz. 53; Sąd Najwyższy w uchwale z 17 lutego 2004 r., III CZP 116/03, OSNC 2005, nr 5, poz. 78; Sąd Najwyższy w wyroku z 17 lutego 2004 r., I PK 305/03, OSNP 2004, nr 24, poz. 421; Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z 1 marca 2007 r., III CZP 94/06, OSNC 2007, nr 7–8, poz. 95; Sąd Najwyższy w wyroku z 16 marca 2006 r., III CSK 32/06, OSP 2007, nr 3, poz. 31; Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 13 grudnia 2007 r., I ACa 679/07; Sąd Najwyższy w uchwale z 20 grudnia 2012 r., II CZP 84/12, OSNC 2013, nr 7–8, poz. 83; Sąd Najwyższy w glosowanej uchwale. Zgodnie z tym stanowiskiem dla stwierdzenia nieważności sprzecznych z ustawą uchwał wspólników obu rodzajów spółek kapitałowych konieczne jest wydanie wyroku sądu stwierdzającego ich nieważność. Z wyłączenia expressis verbis w przepisach Kodeksu spółek handlowych możliwości występowania z powództwem o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c., które co do zasady służy właśnie stwierdzaniu wystąpienia bezwzględnej nieważności czynności prawnej, sądy wywodzą, że wolą ustawodawcy było zastrzeżenie w przepisach art. 252 k.s.h. i art. 425 k.s.h. sankcji odmiennej, polegającej na wzruszeniu uchwały sprzecznej z ustawą dopiero prawomocnym wyrokiem, eliminującym tę uchwałę z obrotu prawnego.
Podejmując glosowaną uchwałę, poza sferą swoich rozważań Sąd Najwyższy pozostawił dostrzegane w doktrynie zagadnienie tzw. uchwał nieistniejących. Istotna część przedstawicieli doktryny dostrzega problem, z którym mamy do czynienia, gdy w związku z rażącym naruszeniem norm proceduralnych dotyczących zgromadzeń wspólników spółek kapitałowych w ogóle nie dochodzi do podjęcia uchwały. Jako przykłady uchwał nieistniejących wymienić można uchwały podjęte z naruszeniem wymogu kworum określonego w umowie bądź statucie spółki, czy też uchwały podjęte na zebraniu osób nieuprawnionych, tj. nieposiadających statusu wspólnika bądź akcjonariusza. W takich przypadkach za dopuszczalne należałoby uznać powództwo oparte na przepisie art. 189 k.p.c. o stwierdzenie, że uchwała zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia nie istnieje,Tak m.in. W. Popiołek, (w:) Kodeks, s. 967. a także dopuścić możliwość badania nieistnienia uchwały przez sąd rejestrowy na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy o KRS, a w konsekwencji oddalania wniosków o wpis na podstawie uchwał powziętych z rażącym naruszeniem zasad proceduralnych.
VI. Bezpieczeństwo, stabilność i pewność obrotu
Konsekwentne stosowanie poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w glosowanej uchwale, jednoznacznie opowiadającego się za konstytutywnym charakterem wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, zagraża w opinii autorów zasadom bezpieczeństwa, stabilności oraz pewności obrotu.
W odniesieniu do spółek kapitałowych na straży wszystkich wymienionych powyżej zasad stać winny w pierwszej kolejności sądy rejestrowe. Ustawodawca wyposażył je przy tym w odpowiednie kompetencje, tj. prawo do badania zgodności wniosku o wpis oraz załączonych do niego dokumentów pod względem formy i treści z przepisami prawa. Zgodnie jednak ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, bez uprzedniego prawomocnego wyroku stwierdzającego nieważność uchwały (a więc bez uprzedniej ograniczonej czasowo inicjatywy podmiotu objętego ograniczonym katalogiem osób czynnie legitymowanych do zaskarżenia uchwały), żaden sąd nie może w innym postępowaniu aniżeli wszczęte na podstawie art. 252 k.s.h. lub art. 425 k.s.h., tj. również w postępowaniu rejestrowym, z urzędu wziąć pod uwagę nieważności uchwały zgromadzenia wspólników spółki kapitałowej. W związku z treścią art. 23 ust. 1 ustawy o KRS, zasadą wiarygodności rejestru, a także argumentami przedstawianymi w pkt IV powyżej, stosowanie powyższego poglądu zagraża bezpieczeństwu oraz pewności obrotu. Jeśli bowiem z łatwością możemy wyobrazić sobie sytuację, w której sąd rejestrowy dokonuje wpisu w oparciu o uchwałę stojącą w oczywistej sprzeczności z ustawą, to o wiarygodności rejestru i pewności czynności dokonywanych w oparciu o informacje uzyskane z tegoż rejestru nie może być mowy.
Ponadto stanowisko, zgodnie z którym uchwała sprzeczna z ustawą miałaby obowiązywać aż do chwili prawomocnego stwierdzenia jej nieważności, a w sytuacji, kiedy podmioty uprawnione w ogóle nie wystąpiłyby z żądaniem stwierdzenia nieważności, nigdy nie miałaby zostać unieważniona, zagraża zasadzie stabilności stosunków w spółce, a nawet zasadzie praworządności.Podobnie S. Sołtysiński, Nieważne i wzruszalne, s. 8.
Niezrozumiałe są przy tym dla autorów poglądy, zgodnie z którymi to dopuszczenie możliwości uznania uchwały wspólników za bezwzględnie nieważną zagraża bezpieczeństwu obrotu. Stan niepewności co do możliwości stwierdzenia przez sąd nieważności uchwały/ potwierdzenia, że uchwała jest ważna, wydaje się bowiem w zdecydowanie mniejszym stopniu zagrażać bezpieczeństwu obrotu aniżeli istnienie w tym obrocie i wykonywanie przez zarządy spółek uchwał zgromadzeń wspólników spółek kapitałowych w sposób oczywisty sprzecznych z ustawą.
VII. Postulaty de lege ferenda
Wobec okoliczności, że aktualnie za sporny należy uznać charakter prawomocnego wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, wskazane byłoby uregulowanie tej kwestii w sposób precyzyjny, niebudzący wątpliwości interpretacyjnych.
Co prawda obecnie wykreował się dominujący w judykaturze pogląd odnośnie do konstytutywnego charakteru prawomocnego wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, jednak nie zmienia to faktu, że pogląd ten może budzić i budzi kontrowersje w doktrynie. Dominujący pogląd judykatury w ocenie autorów nie zasługuje na aprobatę z wyżej wskazanych względów, stąd de lege ferenda postulujemy zmianę art. 252 k.s.h. przez dodanie § 5 oraz zmianę art. 425 k.s.h. przez dodanie § 6 o tożsamym, następującym brzmieniu: „prawomocnym wyrokiem stwierdzającym nieważność uchwały sprzecznej z ustawą sąd ustala nieważność czynności prawnej”.
VIII. Podsumowanie
Autorzy niniejszej glosy nie podzielają poglądu wyrażonego w glosowanej uchwale, który jest poglądem dominującym w judykaturze, i opowiadają się za deklaratywnym charakterem wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, wskazując szereg argumentów przemawiających za tym stanowiskiem, w tym następujące:
- przewidziany art. 23 ust. 1 ustawy o KRS zakres kognicji sądu rejestrowego przemawia za deklaratywnym charakterem prawomocnego wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia,
- wykładnia językowa bazująca na użytym w przepisach art. 252 k.s.h. i art. 425 k.s.h. sformułowaniu „stwierdzenie” nieważności uchwały sprzecznej z ustawą przemawia za deklaratywnym charakterem wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, co szczególnie zyskuje na znaczeniu w kontekście zasady pierwszeństwa wykładni językowej i subsydiarności wykładni systemowej i funkcjonalnej,
- możliwość podniesienia zarzutu nieważności uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia bez wcześniejszego uzyskania w tym względzie wyroku przemawia za deklaratywnym charakterem prawomocnego wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały tychże organów,
- konsekwentne stosowanie stanowiska odnośnie do konstytutywności prawomocnego wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia prowadzi do niezasługującego na aprobatę wniosku, że zarząd ma obowiązek wykonać uchwałę sprzeczną z ustawą (o ile uprzednio nie zostanie prawomocnie stwierdzona jej nieważność),
- koncepcja bezwzględnej ab initio nieważności uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, stojąca w opozycji do koncepcji nieważności względnej (wzruszalności) tego rodzaju uchwały, przemawia za deklaratywnym charakterem wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia,
- w opinii autorów konsekwencje stosowania poglądu o konstytutywnym charakterze wyroku stwierdzającego nieważność sprzecznej z ustawą uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia zagrażają zasadom bezpieczeństwa, stabilności i pewności obrotu.