W yrok Trybunału Konstytucyjnego z 30 lipca 2014 r. (K 23/11), dotyczący retencji danych, powinien nieść za sobą kompleksowe i rzetelne zmiany w przepisach – zauważyli uczestnicy konferencji. Wskazali, że najważniejsze jest wprowadzenie niezależnego organu kontroli oraz stworzenie katalogu przestępstw objętych retencją.

Konferencja, która odbyła się w gmachu Sejmu RP, została zorganizowana przez Naczelną Radę Adwokacką i Krajową Radę Radców Prawnych, w ramach przypadającego w tym dniu Europejskiego Dnia Prawnika. Obchody ustanowiła Rada Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE). Celem Europejskiego Dnia Prawnika, organizowanego we wszystkich krajach członkowskich UE, jest promowanie idei państwa prawa i podstawowych wartości wymiaru sprawiedliwości, propagowanie zawodu prawnika jako obrońcy praw człowieka, wspierającego budowę społeczeństwa obywatelskiego. Tematem przewodnim tegorocznych obchodów była retencja danych telekomunikacyjnych. Również tego dnia w ponad 250 szkołach ponadpodstawowych w całej Polsce adwokaci i radcowie prawni przeprowadzili zajęcia z zakresu prawa.

Spotkanie otworzyła adw. Dominika Stępińska-Duch, przewodnicząca Polskiej Delegacji Adwokatów i Radców Prawnych w CCBE i współorganizatorka konferencji. Gośćmi konferencji byli m.in. adw. Maria Ślązak, prezydent CCBE, Krzysztof Kwiatkowski, prezes NIK oraz Stanisława Prządka, przewodnicząca sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Gości powitali prezesi obu samorządów. Adwokat Andrzej Zwara, prezes NRA, przypomniał, że o problemie retencji adwokatura dyskutowała już w 2011 roku. Od tego czasu wiele się zmieniło, czego zwieńczeniem jest wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 30 lipca 2011 r. – TK rozpoznał skargę złożoną przez Rzecznika Praw Obywatelskich i Prokuratora Generalnego, a NRA była amicus curiae w tej sprawie. Przyznał, że zakres kontroli winien być regulowany zgodnie z wytycznymi Trybunału Sprawiedliwości UE w Luksemburgu. O zaangażowaniu adwokatury w rozwiązanie problemu retencji danych mówił również adw. Paweł Osik z Komisji Praw Człowieka przy NRA. Przypomniał, że Komisja w 2011 r. przygotowała raport alarmujący, że występuje nadużywanie wykorzystywania danych telekomunikacyjnych oraz zorganizowała konferencję na ten temat. Ponadto złożyła dwie opinie w TK jako amicus curiae, w których zwróciła uwagę m.in. na brak mechanicznych form ochrony tajemnicy adwokackiej w wykorzystaniu danych telekomunikacyjnych i stosowaniu kontroli operacyjnej. Adwokat Paweł Osik zauważył, że należy jak najszybciej wprowadzić niezależną kontrolę i ustanowić katalog przestępstw objętych retencją. Wskazał, że zbyt często głównym dowodem w aktach są dane telekomunikacyjne. Jako pozytywną zmianę ostatnich czasów wskazał skrócenie czasu przechowywania danych z dwóch lat do roku oraz dostrzeżenie potrzeby zmian, wynikające z orzeczenia TK.

Prokurator Piotr Kosmaty (rzecznik prasowy Prokuratury Apelacyjnej w Krakowie) z wydziału zajmującego się ściganiem przestępczości zorganizowanej zwrócił uwagę, że należy znaleźć złoty środek pomiędzy ochroną praw człowieka a skuteczną walką z przestępczością. Czym innym jest pobieranie bilingów dla celów rozpoznania operacyjnego, gdzie jest szerokie pole do nadużyć, a czym innym pobieranie danych, kiedy wiadomo, że popełniono przestępstwo i kto je popełnił. Piotr Niemczyk, były szef UOP, stwierdził z kolei, że analiza danych telekomunikacyjnych to najtańsze i najefektywniejsze narzędzie do ścigania przestępstw. Jego zdaniem, jeśli ograniczy się retencję, wykrywalność przestępstw zmaleje. Skatalogowanie przestępstw objętych retencją będzie niekorzystne, bo nie obejmie drobnych przestępstw, takich jak stalking czy przestępstwa internetowe, których wykrycie opiera się na pobieraniu danych telekomunikacyjnych. Sędzia SO Igor Tuleya mówił o wykorzystaniu operacyjnie zdobytych danych telekomunikacyjnych w postępowaniu karnym z perspektywy sądu, o stosunku operacyjnego wykorzystania danych do przepisów k.p.k., a także o problematyce usuwania wykorzystanych danych pozyskanych w ramach kontroli operacyjnych. Monika Krasińska (dyrektor Departamentu Orzecznictwa w GIODO) wskazała, że jej instytucja nie ma kontroli nad wykorzystywaniem danych przez służby. Nie może zatem weryfikować właściwego korzystania z danych, gdyż nie zezwala na to ustawa. GIODO może jedynie zwrócić się o złożenie wyjaśnień i jeśli ma podejrzenia, może ewentualnie złożyć do prokuratury odpowiedni wniosek.

O tym, jak należy zrealizować wyrok TK, mówił Wojciech Klicki z Fundacji Panoptykon. Jego zdaniem TK był bardzo kategoryczny w kwestii wprowadzenia niezależnej kontroli, natomiast nie rozstrzygnął innych istotnych problemów, m.in. opracowania katalogu przestępstw objętych retencją oraz stworzenia właściwego modelu sprawozdawczości. Dr Adam Bodnar (wiceprezes Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka) stwierdził, że nie należy skupiać się na wyroku pod kątem stworzenia niezależnego organu, który zajmowałby się tylko retencją. Podnosił, że w wyroku z lipca Trybunał nie powiedział wyraźnie, iż konieczna jest zgoda wstępna na wykorzystywanie danych, stąd wniosek, że według TK wystarczy zgoda następcza. Jego zdaniem realnie można liczyć na kontrolę następczą, która miałaby charakter sprawozdawczo-wybiórczy. Organ sprawujący taką kontrolę powinien być niezależny od rządu, a w jego skład powinni wchodzić, obok polityków, przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego, w tym adwokatury. Uznał, że adwokatura i radcowie prawni powinni wziąć na siebie ciężar stworzenia projektu do wykorzystania w pracach legislacyjnych nad zmianą przepisów o danych telekomunikacyjnych.

Zamykając konferencję, adw. Dominika Stępińska-Duch stwierdziła, że nie może składać deklaracji w imieniu obu samorządów, ale można sugestię dr. Adama Bodnara traktować jako wniosek z konferencji. Pomysł poparł prezes KRRP r.pr. Dariusz Sałajewski.

Szczegółowa relacja na stronie adwokatura.pl