K redyty frankowe od kilku lat wzbudzają niesłabnące kontrowersje wśród doniesień medialnych i społecznych w Polsce. Dyskusje rozbudzają kolejne propozycje rozwiązania sprawy tzw. „frankowiczów”. Między innymi w związku z jedną z takich propozycji, która została przedstawiona przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zrodził się pomysł „przeprowadzenia badań poświęconych prawnej sytuacji konsumentów, którzy zdecydowali się na zawarcie umowy kredytu denominowanego/indeksowanego” (s. 10). Ich efektem jest recenzowana publikacja naukowa, będąca analizą orzecznictwa sądów powszechnych w Polsce. Jak zaznaczają we wstępie Autorzy, celem tej książki jest zaprezentowanie zagadnienia kredytów waloryzowanych do kursu walut obcych z perspektywy wydawanych wyroków, mając na względzie, że medialna relacja jest nierzetelna, sprowadza się do analizy problemu w kontekście irrelewantnych z punktu widzenia przepisów prawa pytań (np. „czy banki miały franki”) oraz wyciągania pochopnych wniosków z wybiórczo cytowanych wypowiedzi orzeczniczych. Dzięki tej publikacji możliwe jest dokładne przyjrzenie się dyskusji wokół sytuacji  prawnej kredytobiorców nie tylko w kontekście zagadnień prawnych, ale również z punktu widzenia etyki czy moralności. Autorzy skupiają się między innymi na pytaniach dotyczących ważności umowy kredytu waloryzowanego do kursu walut obcych oraz obowiązków informacyjnych banku, zastanawiając się przy tym nad „zasadnością przyznawania szczególnej ochrony prawnej osobom, które (licząc na opłacalność takiego rozwiązania) zdecydowały się na zawarcie umowy kredytu określonego w walucie, w której nie zarabiały oraz etyką przedsiębiorców oraz moralnością działania banków (…)” (s. 12).

Na początku warto podkreślić, że książka w nowatorski sposób podchodzi do problemu, poddając analizie bogaty materiał orzeczniczy sądów pierwszej i drugiej instancji. Należy w tym miejscu zgodzić się z Autorami, że oparcie badań w głównej mierze na orzeczeniach sądów niższej instancji sprzyja sformułowaniu generalnych wniosków na temat problemu kredytów waloryzowanych do kursu walut obcych. Orzeczenia Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego czy Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej pojawiają się w publikacji o tyle, o ile wzbogacają wyjaśnienia tematu lub wpływają na stanowiska powszechnych sądów krajowych (s. 123).

Książka składa się z 9 rozdziałów poprzedzonych wstępem, w którym Autorzy krótko komentują okoliczności jej powstania i wyjaśniają cel, jaki przyświecał ich pracy. Pierwszy rozdział wprowadza w dyskusję toczącą się w kontekście konfliktu kredytobiorców z bankami, doskonale obrazując tym samym tło problemu. W drugim Autorzy przytaczają najważniejsze regulacje prawne, które mają zastosowanie w omawianym sporze, opatrując poszczególne przepisy komentarzem. Dzięki temu czytelnik od samego początku wie, w ramach jakich regulacji toczy się dyskusja oraz jakie jest prawne uwarunkowanie omawianej materii. Trzeci rozdział został poświęcony metodologii i przebiegowi badań. O ile niewątpliwie jest to ważna część publikacji, o tyle wydaje się, że zbyt dokładne i szczegółowe skupienie się na tych kwestiach może nie być dla czytelnika aż tak interesujące, nawet gdy weźmiemy pod uwagę, że do tej pory jest to jedyna w swoim rodzaju publikacja o tej tematyce. Niewątpliwie reakcje, z jakimi zetknęli się Autorzy w trakcie zdobywania materiału orzeczniczego, są na tyle zaskakujące, a czasami wręcz oburzające, że warto uświadomić odbiorcę, z jakimi trudnościami musieli się zmierzyć doktorzy, aby rzetelnie przygotować to opracowanie, jednakże nie wydaje się, aby ta materia była na tyle kluczowa, żeby poświęcać jej kilkanaście stron publikacji. W kolejnych rozdziałach Autorzy przechodzą już do głównego tematu, jakim jest zbadanie problemów wynikających z zawieranych umów kredytu, na początku przywołując analizowane orzecznictwo w kontekście argumentów wysuwanych przez osoby, które zaciągnęły kredyt waloryzowany do kursu waluty obcej, aby następnie przejść do dalszej części rozważań skoncentrowanych wokół umów kredytu waloryzowanego do franka szwajcarskiego. Na uwagę zasługuje ciekawy rozdział poświęcony rozważaniom, czy aby na pewno sytuacja frankowiczów jest nadzwyczajna i powinna być kwalifikowana jako kryzys prawny, społeczny czy polityczny. Następnie Autorzy komentują toczącą się dyskusję, odnosząc się jednocześnie do strategii i postulatów formułowanych przez środowisko kredytobiorców. Ostatnie rozdziały są skupione wokół możliwości rozwiązania sporów frankowych. Autorzy posunęli się do próby nakreślenia wskazówek mogących być przydatnymi dla sądu przy rozstrzyganiu tego typu spraw oraz odnieśli się do propozycji ingerencji legislacyjnej, która, jak zostało wspomniane, stała się inspiracją do zainteresowania się problemem.

Podstawę opracowania stanowi, przeprowadzona w rozdziale 4. pracy, analiza orzecznictwa. Spośród ponad pięciuset orzeczeń w publikacji zostały przedstawione jedynie te, które są zdaniem Autorów reprezentatywne i pokazują stanowisko sądu wobec danego zagadnienia. Rozdział podzielony jest na podrozdziały, w których ogólnie ujęte tezy kredytobiorców są szczegółowo przedstawione i uargumentowane. Pozwoliło to uporządkować badany materiał i nadało tej części wywodu spójny charakter. Warto również zauważyć, że rozdział ten nie jest poświęcony stricte kredytom frankowym, a opisuje sytuację szerzej, z punktu widzenia kredytów waloryzowanych kursem waluty obcej, aby później rozważania te zostały wykorzystane do sformułowania uwag w kontekście frankowiczów. Cytowane fragmenty orzeczeń są poprzedzone wstępem, w którym zaprezentowane są dotychczasowe doniesienia medialne, wypowiedzi środowiska kredytobiorców, a tam gdzie temat wymaga szerszego wyjaśnienia, następuje omówienie problemu na gruncie prawnym (s. 87–101). Co jest nader ważne, po części przytoczonych orzeczeń formułowane są połowiczne wnioski, aby na koniec wyprowadzić konkluzję do danego argumentu. Taki sposób ujęcia tematu jest niezwykle atrakcyjny dla czytelnika. Biorąc pod uwagę fakt, że wiele z pojawiających się zarzutów jest komentowanych w publicystyce, czytelnik ma możliwość skonfrontowania pojawiających się w mediach argumentów z uzasadnieniami sądów do poszczególnych tez orzeczniczych oraz z formułowanymi w doktrynie poglądami na dany temat.

Argumenty wysuwane przez kredytobiorców można podzielić umownie na dwie grupy. Pierwsza z nich dotyczy nadużywania pozycji banków, druga skupia się wokół konstrukcji samej umowy kredytu. Analiza orzecznictwa rozpoczyna się od zarzutu generalnej niezgodności z prawem kredytowych klauzul denominacyjnych i indeksacyjnych. Tezy kredytobiorców o zasadniczej niezgodności z prawem kredytów walutowych nie spotkały się z aprobatą sądów, co zostało uzasadniane tym, że „o legalności bądź nielegalności danej instytucji (...) decyduje stan obiektywny, obowiązujące normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym” (s. 72).

Następnie zostaje omówiona kwestia banku jako instytucji zaufania publicznego. Autorzy nie tylko przytaczają argument kredytobiorców, ale również zarysowują problem szerzej, komentując skutki, jakie niesie przypisanie bankowi takiego statusu, odwołując się w tym celu do poglądów doktryny oraz orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego. Argument ten jest niezwykle doniosły i jako taki stosowany jest nie tylko przeciwko bankom, ale również może służyć jako środek wywarcia presji na władzę publiczną. Tym cenniejsze jest tak dokładne i rzetelne jego omówienie w recenzowanej publikacji.

Jedna z ciekawszych analiz zaprezentowanych w pracy dotyczy zarzutu niedopełnienia obowiązków informacyjnych przez banki. Jak formułują Autorzy, podnosi się, „jakoby zarządy banków miały świadomość, że kurs franka szwajcarskiego «pójdzie w górę» (lub «może pójść w górę»), czego klienci nie byli świadomi” (s. 153). Wiąże się to pośrednio z bardzo ważnym problemem wyróżniania indywidualnej sytuacji konsumentów. Jak zauważyli Autorzy publikacji, sądy każdorazowo badają w procesie okoliczności ewentualnej nieświadomości kredytobiorców, jednak nie tylko mając na względzie zakwalifikowanie ich do kategorii konsumentów, ale również różnicując ich sytuację ze względu na indywidualne cechy jak stan intelektualny, wykonywany zawód czy wykształcenie. Stan wiedzy kredytobiorcy nie ma oczywiście wpływu na obowiązki informacyjne banku, jednak może mieć znaczenie przy ocenie nieświadomości podejmowanych przez kredytobiorcę działań.

Analiza zarzutów wysuwanych przez kredytobiorców wobec banków jest zakończona rzetelnym podsumowaniem, w którym zostają pokrótce omówione pojawiające się do tej pory wnioski, komentarze z publicystyki czy strategie kredytobiorców. Jedna z czołowych konkluzji jasno stanowi, że nie można mówić o wypracowanej linii orzeczniczej w temacie kredytów waloryzowanych do kursu walut obcych. Brak ugruntowanego stanowiska w orzecznictwie w kwestii frankowiczów pozornie może wydawać się wadą, ale jak czytamy w opracowaniu, okoliczności związane z zawieraniem poszczególnych umów bywają na tyle różne, że nie jest możliwe wypracowanie jednolitego stanowiska sądów w tej materii.

Pojawienie się publikacji na rynku wywołało falę krytyki ze strony środowisk kredytobiorców. Autorom zarzucano między innymi stronniczość na korzyść banków i brak rzetelności w doborze orzeczeń. Krytyka ta może pozornie zdawać się uzasadniona z racji, że wyniki analizy pokazują, iż niewiele z argumentów przytaczanych przez kredytobiorców znalazło poparcie w orzecznictwie, a co więcej – nie wydaje się, aby zasadne było je uznawać. Nie sprawia to jednak, że publikacji można postawić zarzut braku obiektywizmu. Formułowanie takich oskarżeń może wynikać w głównej mierze z pobieżnej analizy tematu. Jak już zostało wspomniane, Autorzy w swojej publikacji rzetelnie uzasadniali swoje stanowisko, nie ulegając bezkrytycznie uzasadnieniom sporządzanym przez sądy, a to pozwala na obiektywne sformułowanie wniosków co do zasadności poszczególnych argumentów.

Mając na względzie wagę problemu kredytów waloryzowanych do kursu walut obcych, należy się zgodzić, że recenzowana publikacja zajmuje niezwykle istotną pozycję na rynku. Pomimo że słuszna jest teza Autorów co do braku kryzysu prawnego, politycznego czy społecznego w kontekście omawianej materii, to niestety przekazy medialne starają się całą sytuację przedstawić właśnie jako nadzwyczajną. W konsekwencji wywierana jest presja na władze publiczne, jakoby pośrednio odpowiedzialne za położenie, w jakim znaleźli się kredytobiorcy, czego skutki możemy zaobserwować w postaci propozycji zmian legislacyjnych mających stanowić reakcję państwa na problemy frankowe. Ingerencja ustawodawcy w dotychczas obowiązujące umowy jest posunięciem niezwykle ryzykownym ze względu chociażby na zasadę zakazu retroakcji, o czym możemy przeczytać w publikacji. Tym bardziej pozycja ta zajmuje doniosłe miejsce w literaturze dotyczącej kredytów  waloryzowanych. Jej adresatem, zgodnie z założeniem Autorów, jest szerokie grono odbiorców. Z powodzeniem może służyć sędziom przy wydawaniu rozstrzygnięć, jak i stronom sporu, bez względu na to, czy są to profesjonalni pełnomocnicy, czy też nie. Pomimo że podstawowym celem publikacji było przedstawienie aktualnej sytuacji dotyczącej kredytów waloryzowanych do kursu waluty obcej, który to cel z pewnością udało się osiągnąć, to należy docenić, że Autorzy mimo wszystko poszli krok dalej i odnieśli się do prezentowanych w literaturze możliwości rozwiązań problemu i konsekwencji różnorakich rozstrzygnięć sądów. To również przyczyniło się do sformułowania tezy, że recenzowana publikacja jest wartościowa i bogata w rozważania, prezentująca zaistniałą sytuację rzetelnie i dająca możliwość skonfrontowania postulatów formułowanych przez kredytobiorców z analizą prawną poszczególnych zagadnień oraz tezami orzeczniczymi sądów.