P isząc o odbudowie państwowości polskiej, której setną rocznicę czcimy w bieżącym roku, trzeba pamiętać o jej trzech składnikach: ludności, władzy i terytorium. Uwzględnienie tej trójcy implikuje ramy czasowe odradzania się Państwa Polskiego po 123 latach niewoli. Nic nie stało się nagle, jak by to wielu chciało np. w drodze zamachu lub jakiejś rewolucji w noc św. Marcina z 10 na 11 listopada sto lat temu. Choć na mocy najpierw okólnika premiera i Marszałka Józefa Piłsudskiego z 1927 r., a następnie na mocy ustawyDz.U. z 1937 r. nr 33, poz. 255. „Art. 1. Dzień 11 listopada, jako rocznica odzyskania przez Naród Polski niepodległego bytu państwowego i jako dzień po wsze czasy związany z wielkim imieniem Józefa Piłsudskiego, zwycięskiego Wodza Narodu w walkach o wolność Ojczyzny – jest uroczystym Świętem Niepodległości. Art. 2. Dzień 11 listopada jest dniem wolnym od pracy”. z 1937 r. dzień 11 listopada stał się polskim Świętem Niepodległości, co może sugerować uzyskanie jej uno actu. To błąd, wynikający z nie naukowego, lecz ideologicznego podejścia do tego zagadnienia. Zdaniem H. Kelsena, a pogląd jego podzielał także C. Berezowski, momentu narodzenia nowego państwa nie można oznaczyć przez określoną datę, można jedynie w przybliżeniu wskazać moment początkowy procesu powstawania nowego państwa i moment końcowy. Decydujący był tu przy tym porządek i zasady prawa międzynarodowegoC. Berezowski, Powstanie Państwa Polskiego w świetle prawa narodów, Warszawa 2008, reprint wydania z 1934 r., s. 64–67..

Odzyskiwanie niepodległości przez Naród Polski rozpoczęło się dwa lata przed listopadem 1918 r., a ostateczne formowanie się terytorium odrodzonej Rzeczypospolitej w aspekcie prawa międzynarodowego zostało zakończone prawie 5 lat później. Można wyodrębnić 5 faz w procesie powstawania państwa polskiego, które wyznaczyły następujące fakty:

1. Akt 5 listopada 1916 r.;
2. Deklaracja rosyjska 30 marca 1917 r.;
3. Powołanie (12 września 1917 r.) i faktyczne rozpoczęcie działalności (27 października 1917 r.) przez Radę Regencyjną;
4. Odezwa Rady Regencyjnej z 7 października 1918 r.;
5. Rozbrojenie i wypędzenie okupantów 10 listopada 1918 r.;
6. Utworzenie armii polskiej na zachodzie 4 czerwca 1917 r.;
7. Zrzeczenie się przez Rosję w traktacie brzeskim praw do Królestwa Polskiego;
8. Uznanie wojujących 28 września 1918 r.;
9. Objęcie przez J. Piłsudskiego władzy nad wojskiem 11 listopada 1918 r. oraz regencyjnej 14 tm.; jego dyktatura od 29 tm. na podstawie dekretu z 22 tm.;
10. Dopuszczenie do udziału w konferencji pokojowej 15 stycznia 1918 r.;
11. Uznanie suwerenności Państwa Polskiego przez państwa koalicji w dniach 21–25 stycznia 1919 r.Tamże, s. 50–51.;
12. Wybory parlamentarne, inauguracja obrad Sejmu Ustawodawczego 9 lutego 1919 r. i uchwalenie małej konstytucji 20 lutego 1919 r.;
13. Uchwalenie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej 17 marca 1921 r.;
14. Traktat ryski i uznanie granicy wschodniej przez państwa zachodnie 15 marca 1923 r.

Znając tęsknotę Polaków za własnym państwem i dążenia narodu polskiego do odzyskania niepodległości, po wybuchu wojny, w drugim roku okupacji wojennejTamże, s. 119–129. Autor omawia tam poczynania okupanta niemieckiego i austro-węgierskiego na zajętym obszarze Królestwa Polskiego. centralnej części Polski – Królestwa Polskiego – cesarze Niemiec i Austro-Węgier, a w zasadzie w ich imieniu sprawujący władzę na okupowanych terytoriach genarał-gubernatorowie, działając z upoważnienia cesarzy, aktem wydanym 5 listopada 1916 r. proklamowali Królestwo PolskieW. Pobóg-Malinowski, Najnowsza historia polityczna Polski. Tom drugi, 1914–1939, Kraków 2004, s. 80.. Prócz tego państwa centralne miały w tej proklamacji własne cele, głównie militarne.

Przyjmuje się, że dokument ten był początkiem genezy państwa polskiego. Budowane były różne poglądy na temat charakteru nowego państwa. Dość istotny sformułował F. Liszt, postrzegając utworzone aktem 5 listopada Królestwo Polskie nieco cywilistycznie jako zalążek, nasciturusa nowego państwa. Oponował C. BerezowskiC. Berezowski, Powstanie, s. 40 i cytowana tam literatura., twierdząc, że nie był to nawet nasciturus, lecz jedynie złożono publiczne przyrzeczenie powstania nowego państwa, które mogło być zrealizowane w przyszłości, przy spełnieniu szczególnych okoliczności, w pierwszej kolejności wygraniu wojny przez państwa centralne. Powstała natomiast sytuacja, która umożliwiła działalność ściśle określonym, tj. antyrosyjskim, polskim czynnikom emancypacyjnym w kierunku utworzenia własnego państwa. Czynniki te mogły od tego momentu przejmować od okupantów, za ich zgodą, nowe pola władzy. Z tych powodów akt 5 listopada 1916 r. wyznaczał początek genezy Państwa Polskiego. To, co zostało przyrzeczone w tym dokumencie, to monarchiczny ustrój tego przyszłego państwa, jego związek z państwami centralnymi, siła zbrojna we współdziałaniu z nimi, jako element służenia przezeń dobru obu dotychczasowych okupantów. Twór ten nie miał jeszcze granicPaństwo to, jak się wkrótce okazało, miało mieć terytorium znacznie mniejsze od byłego Królestwa Kongresowego..

Znaczeniem aktu było wyniesienie sprawy polskiej na widownię polityczną, przełamanie przekonania, że sprawa polska jest wewnętrzną sprawą państw zaborczych. Władze rosyjskie, tak rząd, jak i car, zajęły się w poważniejszy sposób „sprawą polską”. W ich oświadczeniach pojawiły się słowa o stworzeniu Polski wolnej, w jej etnograficznych granicach, tj. złożonej z trzech części dotychczas rozdzielonychW. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 82–83.. Ameryka w styczniu 1917 r. słowami W. Wilsona uznała za konieczne utworzenie Polski zjednoczonej, wolnej i niepodległejTamże, s. 82..

Sam akt przez ugrupowania antyrosyjskie przyjęty został na terenach okupacji entuzjastycznieTamże, s. 84–85.. „Pasywnie” zachowała się krajowa narodowa demokracja, jej przedstawiciele w Lozannie wyrazili zaś ostry sprzeciw, podkreślając jednolitość i niepodzielność narodu polskiego, a w koncepcji terytorialnej aktu nowy rozbiór PolskiTamże, s. 82..

Po zapoczątkowaniu genezy musiały pojawić się inne wydarzenia, które składają się na proces powstawania nowego bytu. Natomiast samo zakończenie tego procesu często bywa trudno uchwytneC. Berezowski, Powstanie, s. 41., lecz powstałe państwo musi posiadać trzy składniki: naród, terytorium i władzę najwyższąTamże, s. 48–49 i przytoczona tam literatura..

Było to quasi-państwo, jako że jego organ, Tymczasowa Rada StanuW. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 92., miał być jedynie organem opiniodawczo-doradczym dla generał- -gubernatora BeseleraC. Berezowski, Powstanie, s. 143–144.. Członkowie Rady sami nie postrzegali jej jako jedynej przedstawicielki polityki polskiej, lecz jedynie jako ciało dążące do wyłonienia w przyszłości rząduW. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 89.. Dla Piłsudskiego był to twór chybiony od początku jego istnieniaTamże, s. 105.. Beseler tymczasem uważał, że sprawa rządu polskiego jest kwestią dziesiątków lat, sugerując, jakoby Polacy przez lata niewoli odwykli od posiadania swojego państwa i nie mieli zdolności do formowania samodzielnie swojego rząduTamże, s. 88.. Wszystko musi odbywać się pod opieką władz okupacyjnych, zwłaszcza że rozwój sytuacji wojennej pozostawał zagadkąC. Berezowski, Powstanie, s. 132. To typowy pogląd zaborców. Podobny wyraził w tym czasie w Rosji Sazonow.. Dlatego rozporządzenie o sejmie i radzie stanu z 12 września 1916 r. nie weszło w życieTamże, s. 141–142.. Szło to opornie, do tego stopnia, że TRS sama wydała odezwę, w której stwierdziła, że nie spełniła oczekiwań naroduTamże, s. 145, 148.. Przykładem tego była polityka Beselera wobec wojska polskiego. Widząc istotę sprawy i oceniając prawidłowo sytuację, Józef Piłsudski, choć pierwotnie przyjął stanowisko kierownika spraw wojskowych w prezydium TRSTamże, s. 147., najpierw podał się do dymisji, a w lipcu 1917 r. odmówił złożenia przysięgiW. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 109.. Niemcy dokonali jego zatrzymania i osadzili wraz z Sosnkowskim w miejscu odosobnienia w Magdeburgu, żołnierzy zaś umieścili w obozach internowania w Beniaminowie i SzczypiornieTj. w czerwcu 1917 r., tamże s. 107..

Ten kryzys przysięgowy, ani też złożenie mandatów przez wszystkich członków TRSTamże, Najnowsza, s. 109., nie odwiódł niemieckiego generał-gubernatora od kontynuacji montowania władzy podległego sobie quasi-państwa. Wyrazem tego dążenia oraz przedstawionego wyżej poglądu było, po przekazaniu w ręce polskie szkolnictwa i sądownictwaTamże, s. 91. Data przyjazdu do Warszawy to 12 grudnia 1916 r., z tego wydarzenia zachowała się znana fotografia., powołanie patentem z 12 września 1917 r. Rady Regencyjnej, która według woli okupantów była także środkiem do przygotowania społeczeństwa ziem okupowanych do monarchicznego ustroju. PatentC. Berezowski, Powstanie, s. 150. wprowadzał w Królestwie Polskim nowe władze państwowe: Radę Regencyjną jako głowę państwa, Radę Stanu jako organ ustawodawczy oraz rząd z prezydentem ministrów, a także sądy i urzędy, które miały sprawować władzę, ale tylko w zakresie przekazanych dziedzin administracji. Lecz wszystko to wprowadzono jedynie w interesie okupantaTamże, s. 134–135..

Stopniowo, bardzo powoli, pojawiło się u okupanta przekonanie, że podejmując decyzje polityczne, należy jednak uwzględniać stanowisko polskich sił niepodległościowych. Niestety, nie nastąpiło to w dobie zawierania traktatu brzeskiegoTamże, s. 135–136; W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 112–114..

Rada Regencyjna przystąpiła do powołania rządu. Kandydaturę hr. Tarnowskiego odrzucił BerlinC. Berezowski, Powstanie, s. 152.. Pierwszym premierem został Jan Kucharzewski, który pełnił urząd Prezydenta Ministrów od 26 listopada 1917 do 27 lutego 1918. W tym czasie przystąpiono do tworzenia podwalin przyszłego Państwa Polskiego. 3 stycznia wydano dekret o tymczasowej organizacji władz naczelnych w Królestwie Polskim. Rada Regencyjna jako władza zwierzchnia wydawała dekrety i reskrypty, prezydent ministrów był zaś naczelnikiem rządu Państwa PolskiegoTamże, s. 152–153.. Tworzony wówczas porządek prawny został przejęty przez Państwo Polskie powstałe w listopadzie 1918 r.Tamże, s. 155.

Lecz ziemie, na których Rada posiadała władzę, były nadal ziemiami rosyjskimi pod okupacją niemieckąTamże, s. 156.. Rada Regencyjna nie miała uznania międzynarodowego, nie prowadziła własnej polityki międzynarodowej, w kraju zaś posiadała władzę jedynie w zakresie przekazanym przez okupantaTamże, s. 157–159.. Niedopuszczenie przedstawiciela rządu do obrad w Brześciu spowodowało dymisję rządu KucharzewskiegoTamże, s. 160. W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 114.. Nastąpił okres prowizorium rządowego. Od 27 lutego 1918 r. do 4 kwietnia 1918 r. działała Rada Kierowników Ministerstw pod kierunkiem Antoniego Ponikowskiego. W tym czasie Rada Regencyjna samoistnie wydała ustawę o Radzie StanuC. Berezowski, Powstanie, s. 161.. Od uprawomocnienia się traktatu brzeskiego, tj. od 29 marca 1918 r., Państwo Polskie stało się suwerenne pod względem prawnomiędzynarodowymTamże, s. 251., aczkolwiek było to państwo pod okupacją niewojennąTamże, s. 246. niemiecką i austro-węgierską. Na zewnątrz jego przedstawicielami byli zastępcy Rady Regencyjnej, akredytowani w stolicach państw czwórporozumieniaTamże, s. 247..

Pierwszym rządem tego suwerennego państwa był gabinet Jana Kantego Steczkowskiego, funkcjonujący od 4 kwietnia 1918 r. do 2 października 1918 r.Tamże, s. 249. Okupanci wyrazili zgodę na przedstawioną im kandydaturę.

Dekret z 4 kwietnia utworzył Ministerstwo Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej i Ochrony Pracy, z 19 września ustanowił urząd Szefa Sztabu Wojsk Polskich, z 30 września Ministerstwo Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej oraz Ministerstwo Pracy. 26 października powstały kolejne: Ministerstwo Spraw Zewnętrznych, Ministerstwo Spraw Wojskowych oraz Ministerstwo Komunikacji i AprowizacjiTamże, s. 248. W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 126.. 20 lutego wydano przepisy, które stanowiły podstawę funkcjonowania urzędników państwowych, zwanych od 11 czerwca urzędnikami Państwa PolskiegoC. Berezowski, Powstanie, s. 249. Urzędnikiem mógł zostać każdy Polak..

Zwołana sesja Rady Stanu, jedyna w jej historii, doprowadziła do uchwalenia czterech ustaw: trzy dotyczyły sytuacji lokatorów, jedna nauczycieli publicznych szkół elementarnychTamże, s. 249. W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 127..

Rząd Steczkowskiego zorganizował podstawy aparatu skarbowego państwa (utworzył bank emisyjny emitujący pieniądz Państwa Polskiego – markę polską) i przygotował projekty ustawodawcze systemu finansowego, wzmocnił Polskie Siły Zbrojne (Polnische Wehrmacht), starał się tworzyć szkolnictwo i administrację samorządową, obiecywał wprowadzenie ustaw socjalnych, parcelację majątków państwowych i kredytowanie odbudowy ze zniszczeń wojennych. 29 kwietnia 1918 r. premier wystosował tajną notę do państw centralnych o konieczności budowy państwa w granicach Królestwa Polskiego. W nocie godził się na granicę z Ukraińską Republiką Ludową, odpowiadającą strategicznym koniecznościom, na utratę czterech północnych powiatów guberni suwalskiej w zamian za rekompensatę na wschód od linii rzek Narew-Biebrza, deklarował zawarcie przymierza wojskowego i traktatu handlowego z państwami centralnymi, zapewniającego wolną żeglugę na Wiśle i dostęp w ten sposób Polski do morzaC. Berezowski, Powstanie, s. 255.. Tajna nota Steczkowskiego została opublikowana 25 sierpnia 1918 przez „Berliner Tageblatt”. Ujawnienie treści noty wywołało falę krytyki zwłaszcza ze strony Rady Stanu, której sesja właśnie trwała, i oburzenia w społeczeństwie polskim. W konsekwencji 5 września 1918 Steczkowski zmuszony był podać się do dymisjiW. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 130. i jeszcze tego samego dnia Rada Regencyjna przyjęła dymisję Steczkowskiego oraz pozostałych członków jego gabinetu, polecając im dalsze prowadzenie czynności urzędowych.

Misję utworzenia rządu przyjął 22 września 1918 r. Jan Kucharzewski, otrzymując oficjalną nominację 2 października, jednak nie przystąpił on do formowania własnego gabinetu, nie brał udziału w posiedzeniach Rady Ministrów, a 9 października podał się do dymisji. W tym czasie państwa centralne określiły swój stosunek do Polski, ustalając, że podstawą jest akt z 5 listopada 1916 r. Gwarantowały Polakom swobodę w wyborze monarchy, prawo udziału w decyzjach ich dotyczących. Polskie posiadłości okupantów powinny zostać nienaruszone, co zaś do zmian terytorialnych, to północna Suwalszczyzna miała być od Polski odjętaC. Berezowski, Powstanie, s. 255..

Rada Regencyjna 7 października 1918 r. wydała orędzie niepodległościowe do narodu polskiegoW. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 133.. W akcie tym postanowiła rozwiązać Radę Stanu, powołać rząd złożony z przedstawicieli najszerszych władz narodu i kierunków politycznych, nałożyć nań obowiązek opracowania w ciągu miesiąca ordynacji wyborczej, po wyborach zwołać sejm i poddać pod jego decyzje dalsze urządzenie zwierzchniej władzy państwowej, której Rada Regencyjna złożyłaby swoją władzęC. Berezowski, Powstanie, s. 252.. Akt ten już całkowicie nie liczył się z niewojenną okupacją kraju, prowadzoną przez państwa centralne, która była w zaniku; 14 października okupacja austro-węgierska zanikła na Lubelszczyźnie, Niemcy zaś 2 listopada zaproponowały zakończenie jej z dniem 1 stycznia 1919 r. Dekret Rady Regencyjnej z 30 października 1918 r. organizował polską władzę cywilną na Lubelszczyźnie – władzę przejęli ministrowie, a minister spraw wewnętrznych miał tworzyć powiaty ze starostwamiTamże, s. 257..

Co do okupacji niemieckiej, to Rada Regencyjna uchyliła ją 10 listopada 1918 r., w związku z czym wojsko niemieckie, nad którym władzę sprawowała warszawska rada żołnierska, było wojskiem obcego państwa czasowo przebywającym na terenie innego państwaTamże, s. 258., bez zamiarów wojennych, albowiem dominowała wola bezpiecznego powrotu do kraju.

12 października 1918 r., po zrzeczeniu się przez Beselera władzy nad polskim wojskiem Rada Regencyjna objęła naczelną władzę nad wojskiem. Wydała dekret dotyczący spraw wojskowych – o formowaniu narodowej armii regularnej oraz tymczasową ustawę o powszechnym obowiązku służby wojskowejTamże, s. 251. W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s.135.. 3 listopada powołano wszystkich zdatnych do służby oficerów-Polaków oraz rozkazano przyjmowanie ochotników.

Z dniem 23 października 1918 r. Rada Regencyjna powołała na stanowisko Prezydenta Ministrów Józefa Świeżyńskiego, który sformował nowy gabinet. funkcjonujący do 3 listopada 1918 r.W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 134. W krótkim okresie urzędowania podjął działania zmierzające do utrwalenia ogłoszonej 7 października niepodległości, m.in. uczestniczył w organizacji sił zbrojnych. Bezskutecznie zabiegał o uwolnienie Józefa Piłsudskiego, któremu chciał powierzyć stanowisko ministra spraw wojskowych. Gabinet Świeżyńskiego od początku miał niewielkie poparcie, nawet wśród działaczy Ligi Narodowej, z których część sprzeciwiała się objęciu przez Świeżyńskiego stanowiska premiera. Rząd popadł także w konflikt z Radą Regencyjną i lewicą. Dążąc do uzyskania szerszego poparcia, wydał w dniu 3 listopada odezwę, w której odciął się od Rady Regencyjnej i zapowiedział powołanie „rządu narodowego”. Ta próba puczu zakończyła się całkowitym niepowodzeniem i dymisją rządu. Nastąpiło prowizorium rządowe Władysława Wróblewskiego, trwające od 4 do 15 listopada 1918 r.

Po powrocie Piłsudskiego do Warszawy Rada Regencyjna orędziem do narodu przekazała mu 11 listopada 1918 r. władzę nad wojskiem, którą miał sprawować do czasu utworzenia rządu narodowegoC. Berezowski, Powstanie, s. 259. W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 149.. Tego samego dnia niemiecka rada żołnierzy zawarła z nim umowę zapewniającą im bezpieczny powrót do kraju, który, zgodnie z podpisanym rozejmem, znajdował się w granicach z 1 sierpnia 1914 r.

Trzy dni później dotychczasowy suwerenny władca Państwa Polskiego podjął decyzję o samorozwiązaniu się i przekazaniu najwyższej władzy w państwie Józefowi Piłsudskiemu, dotychczas, od trzech dni, dowódcy wojsk polskichC. Berezowski, Powstanie, s. 259. W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 149–150.. Uzasadniano to koniecznością jednolitości władzy, choć tak naprawdę decyzja ta była podyktowana samoświadomością dotychczasowego suwerena Państwa Polskiego o braku zaufania społecznego.

Oznacza to, że 14 listopada 1918 r. Józef Piłsudski został suwerennym władcą Państwa Polskiego, które podówczas było nadal monarchią, tak jak w czasach, kiedy suwerenem była Rada RegencyjnaC. Berezowski, Powstanie, s. 260.. Piłsudski jednak, nie chcąc drażnić lewicy, tego nie eksponował, przemycając myśl o republikańskiej formie władzy. Mając taką władzę, wydając dekret naczelnego dowódcy sił zbrojnych, Piłsudski desygnował na premiera I. Daszyńskiego, znanego z tymczasowego rządu ludowego w Lublinie7 listopada 1918 r. I. Daszyński stanął na czele tymczasowego rządu ludowego republiki polskiej w Lublinie. Była to lewicowa efemeryda, która zakończyła się po 4 dniach.. Ten tzw. tymczasowy rząd ludowy republiki polskiej (określany również jako „rząd lubelski” oraz „rząd ludowy”) został utworzony pod przewodnictwem Ignacego Daszyńskiego 7 listopada 1918 r. w Lublinie przez działaczy lewicy niepodległościowej. Jego odezwa stwarza  pozory utworzenia nowego państwa. Rada Regencyjna miała być rozwiązana, a prowizorium rządowe Wróblewskiego miało podporządkować się tej nowej władzy. W rzeczywistości inicjatywa ta, którą można nazwać „rewoltą”, nie posunęła się poza wydanie tzw. manifestu i nie była nawet rządem de facto nowego państwa, nie mówiąc o rządzie de iureC. Berezowski, Powstanie, s. 260–261.. Dymisja rządu lubelskiego została złożona 11 listopada 1918 r. na ręce Józefa PiłsudskiegoW. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 145..

Desygnowany na premiera, po nieudanych próbach utworzenia rządu, galicyjski socjalista zrezygnował, a próbę tę podjął inny socjalista – Jędrzej Moraczewski. Tym razem skutecznieTamże, s. 147–148.. Pełnił tę funkcję od 18 listopada 1918 r. do 16 stycznia 1919 r. Największymi jego osiągnięciami było sporządzenie ordynacji wyborczej i przygotowanie wyborów, które Naczelnik Państwa rozpisał na 28 stycznia 1919 r., oraz sparaliżowanie działań tzw. lewicy rewolucyjnej, która 16 grudnia 1918 r. utworzyła KPRP.

Dopiero 29 listopada 1918 r. Państwo Polskie stało się republiką, a to za sprawą dekretu Józefa Piłsudskiego z 22 tm. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, wydanego na podstawie jego dekretu z 14 tm. jako naczelnego dowódcy sił zbrojnych. Piłsudski zyskał dyktatorski, nieograniczony zakres władzyC. Berezowski, Powstanie, s. 260..

Po zwołaniu Sejmu Ustawodawczego 20 lutego 1919 r. Piłsudski złożył przed nim, jako organem najwyższej władzy, urząd Naczelnika Państwa. Został nim ponownie tego dnia na podstawie tzw. małej konstytucji, przekształcającej ustrój Polski z prezydenckiego w parlamentarnyW. Pobóg-Malinowski, Najnowsza, s. 179..

Uchwalenie Konstytucji RP 17 marca 1921 r. wprowadzającej w Rzeczypospolitej Polskiej ustrój parlamentarno-gabinetowy zakończyło proces budowy odrodzonego państwa polskiego.

Kwestia terytorium odrodzonego państwa Polskiego jest zagadnieniem, które należy rozpatrywać niezależnie od tworzenia jego organów władzy. Początkowo terytorium tym było jedynie to, które zostało zajęte przez wojska niemieckie i austro-węgierskie manu militari i które znajdowało się pod okupacją wojenną. Brzeski traktat pokojowy zawierał zrzeczenie się tych ziem przez Rosję, a ponieważ jednocześnie nie uzyskały ich ani Niemcy, ani też Austro-Węgry, od tej chwili, tj. od 29 marca 1918 r., ziemie te należały do Państwa Polskiego. Najwcześniej i bez większych przeszkód dołączono do państwa polskiego ziemie Małopolski Zachodniej. Już 7 października 1918 r. Rada Regencyjna aplikowała do objęcia władzy na tym terytorium, a jej przedstawicielem miał być ks. Czartoryski. Kiedy 16 października cesarz przekształcił Austrię w państwo federacyjne, nadmienił, że Małopolska może stać się częścią Państwa PolskiegoC. Berezowski, Powstanie, s. 280.. Utworzona 27 października 1918 r. Polska Komisja Likwidacyjna była samodzielnym ciałem powołanym przez polskie czynniki emancypacyjne w Małopolsce (Galicji). Rady Regencyjnej ani rządu Świeżyńskiego nie uznawała, niemniej jednak przyjmuje się, że było to terytorium autonomiczne Państwa PolskiegoTamże, s. 281. Co prawda, nietrudno tu dopatrzyć się sprzeczności..

Odradzająca się Polska nie potrafiła utrzymać w swoich granicach całości Śląska Cieszyńskiego. Po inwazji Czech na tę ziemię 3 lutego 1919 r. państwa koalicji dokonały jej rozgraniczenia, przyznając Polsce mniej atrakcyjną przemysłowo połowę.

Małopolska Wschodnia ustanowiona została proklamacją lwowskiego zgromadzenia narodowego z 19 października 1918 r. państwem zachodnioukraińskim, przy czym do 1 listopada 1918 r. było ono pod niewojenną okupacją niemiecko-austriacką. 20 stycznia 1919 r. Ukraina  Zachodnia stała się częścią Ukrainy Kijowskiej, z czego wycofała się 28 sierpnia 1919 r.Tamże, s. 286. Polska objęła władzę w Małopolsce Wschodniej w wyniku walki zbrojnej z Ukraińcami. Do maja 1919 r. wojsko polskie oczyściło Małopolskę Wschodnią z wojsk ukraińskich, jednak po zakazie użycia błękitnej armii ofensywa polska załamała się. Niepowodzeniem zakończyła się misja Ententy wysłana do Małopolski Wschodniej w celu ustanowienia rozejmuTamże, s. 288.. Latem 1919 r. pojawiła się koncepcja nadania obecności wojsk polskich charakteru okupacji prowadzonej w celu ochrony tych ziem przed bolszewikami. 20 listopada 1919 r. główne mocarstwa dały Polsce mandat nad Małopolską Wschodnią na 25 lat, po upływie których decyzję o ich przynależności miała podjąć Liga Narodów.

Traktat wersalski podpisany 29 czerwca 1919 r. przyznał Polsce Wielkopolskę, już od kilku miesięcy zajętą w wyniku powstania, oraz Pomorze Gdańskie, lecz bez Gdańska, który uzyskał status wolnego miasta. O przynależności Górnego Śląska oraz Warmii i Mazur miały zadecydować plebiscyty. Co do tych ostatnich ziem, plebiscyt został przegrany w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Niekorzystny wynik plebiscytu na Górnym Śląsku odbytego 9 marca 1920 r. zmodyfikowało trzecie powstanie śląskie, które wpłynęło na decyzję Rady Ligi Narodów z 12 października 1921 r. o przyznaniu bogatej części tego regionu, zasobnej w bogactwa mineralne, kopalnie i huty.

Małopolska Wschodnia od Sanu po Zbrucz została opanowana zbrojnie wiosną 1919 r., Rada Najwyższa przyznała zaś Polsce mandat nad tym terytorium na 25 lat. 8 grudnia 1919 r. zwycięskie w wojnie mocarstwa stwierdziły, że na wschód od linii Curzona Polska jest uważana za okupanta. Polska miała prawa do terytorium jedynie na zachód od tej linii. Dla granic wschodnich decydujące znaczenie miał traktat ryski z 19 marca 1921 r. Wschodnie granice Polski, w tym także z Litwą, zostały uznane przez państwa zachodnie 23 marca 1923 r.Tamże, s. 273. Jeszcze 23 lutego 1921 r. Liga Narodów uznawała, że Małopolska Wschodnia położona jest poza granicami Polski, która jest jej okupantem, co świadczy o niezbyt przychylnym jej nastawieniu do PolskiTamże, s. 282..

Po wojnie polsko-bolszewickiej i pokoju ryskim, powrocie Ziemi Wileńskiej do Polski, mocarstwa zatwierdziły granicę wschodnią Polski 15 marca 1923 r.Tamże, s. 283–284. Był to ostatni akt kształtowania terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Odrodzona Rzeczpospolita Polska była nowym państwem, powstałym w długim, kilkuletnim procesie, charakteryzującym się ewolucyjnym kształtowaniem się organów władzy i w ogóle ustroju politycznego państwa. Niemalże identycznym okresem był okres tworzenia jej terytorium.

Dla upamiętnienia tego procesu wybrano dzień 11 listopada, którego to dnia w 1918 roku, Bogiem a prawdą, wydarzyło się bardzo niewiele. Do tego to polskie Święto Niepodległości pokrywa się z obchodzoną we Francji rocznicą podpisania armistycjum kończącego wojnę, z której państwa Ententy wyszły zwycięsko, lecz za cenę milionowych ofiar. Nie powinno nas dziwić, że nasze Święto Niepodległości przegrywa i będzie przegrywać w przyszłości np. z francuskim Armistycjum.