Obowiązek przestrzegania praw człowieka (art. 1)

I stnieje założenie, że podejmując nowe zobowiązania międzynarodowe, państwa nie odstępują od swoich wcześniejszych obowiązków. Jeśli równocześnie ma zastosowanie wiele sprzecznych ze sobą, jak się wydaje, instrumentów prawnych, orzecznictwo i doktryna międzynarodowa starają się je interpretować w sposób umożliwiający skoordynowanie ich skutków i uniknięcie wszelkiej między nimi opozycji. Dwa różniące się od siebie zobowiązania, aby przyniosły skutki w pełni zgodne z istniejącym prawem, muszą więc być w miarę możliwości zharmonizowane.

Wyrok Al-Dulimi i Montana Management Inc.

v. Szwajcaria, 21.6.2016 r., Wielka Izba,

skarga nr 5809/08, § 138.

Rola Trybunału nie polega na orzekaniu co do legalności aktów Rady Bezpieczeństwa ONZ. Jeśli państwo powołuje się na potrzebę zastosowania się do rezolucji Rady Bezpieczeństwa, jako usprawiedliwienie ograniczenia praw zagwarantowanych w Konwencji, Trybunał musi zbadać jego treść i zakres, aby upewnić się, skutecznie i w sposób spójny, czy było ono zgodne z Konwencją. W związku z tym musi również wziąć pod uwagę cele ONZ.

Wyrok Al-Dulimi i Montana Management Inc.

v. Szwajcaria, 21.6.2016 r., Wielka Izba,

skarga nr 5809/08, § 139.

Jeśli rezolucja Rady Bezpieczeństwa nie zawiera jasnego lub wyraźnego sformułowania wykluczającego albo ograniczającego poszanowanie praw człowieka przy implementacji na poziomie krajowym sankcji wobec jednostek lub osób prawnych, Trybunał musi zawsze domniemywać, że są one zgodne z Konwencją. Innymi słowy, w takich przypadkach uzna – w duchu harmonizacji systemowej – że zasadniczo nie ma konfliktu obowiązków mogącego spowodować wejście w grę zasady pierwszeństwa zawartej w art. 103 Karty NZ.

Wyrok Al-Dulimi i Montana Management Inc.

v. Szwajcaria, 21.6.2016 r., Wielka Izba,

skarga nr 5809/08, § 140.

Prawo do życia (art. 2)

Celem art. 2 jest ochrona prawa do życia. Wyłącznie z tego powodu strony Konwencji muszą przewidzieć kary za przestępstwa przeciwko osobie i je stosować. Żadne postanowienie Konwencji nie przyznaje natomiast prawa do „prywatnej zemsty”. Nie można domagać się niezależnego prawa do doprowadzenia do ścigania i ukarania innej osoby za przestępstwo.

Decyzja (o odrzuceniu skargi) Mustafić-Mujić

i inni v. Holandia, 30.8.2016 r.,

Izba (Sekcja III), skarga nr 49037/15, § 107.

Obowiązek proceduralny państwa może być spełniony przez udział w pracy Międzynarodowego Trybunału Karnego ds. Byłej Jugosławii (ICTY), jeśli wziąć pod uwagę, że ma on pierwszeństwo przed sądami krajowymi. Może przejąć śledztwo krajowe i postępowanie w każdym jego stadium w interesie międzynarodowego wymiaru sprawiedliwości.

Decyzja (o odrzuceniu skargi) Mustafić-Mujić

i inni v. Holandia, 30.8.2016 r.,

Izba (Sekcja III), skarga nr 49037/15, § 109.

Zakaz tortur (art. 3)

Obowiązek władz zapobiegania przemocy ze strony osób prywatnych motywowanej nienawiścią, podobnie jak prowadzenia śledztwa w celu ustalenia możliwego związku między motywem dyskryminującym i aktem przemocy, objęty jest aspektem proceduralnym art. 3 Konwencji. Może on być również uważany za część obowiązku pozytywnego władz na podstawie art. 14 Konwencji ochrony bez dyskryminacji fundamentalnej wartości leżącej u podstaw istnienia art. 3. Ze względu na wzajemne oddziaływanie tych dwóch przepisów możliwe jest badanie naruszenia na podstawie tylko jednego z nich, z uznaniem, że nie istniał odrębny problem na tle drugiego albo równoległe badanie skargi na podstawie ich obu. Wymaga to rozstrzygnięcia w każdym przypadku w świetle faktów i natury zarzutów.

Wyrok R.B. v. Węgry, 12.4.2016 r.,

Izba (Sekcja IV), skarga nr 64602/12, § 39.

Przy badaniu incydentów wiążących się z przemocą władze mają na podstawie art. 3 dodatkowy obowiązek podejmowania wszelkich rozsądnych kroków w celu ujawnienia motywów rasistowskich i ustalenia, czy nienawiść na tle etnicznym lub uprzedzenia mogły odgrywać w nich jakąś rolę.

Wyrok R.B. v. Węgry, 12.4.2016 r.,

Izba (Sekcja IV), skarga nr 64602/12, § 83.

Obowiązek państwa podejmowania wszelkich rozsądnych kroków w celu ujawnienia motywów rasistowskich i ustalenia, czy nienawiść na tle etnicznym lub uprzedzenia mogły odgrywać w nich jakąś rolę, może pojawić się również, gdy zarzucone traktowanie motywowane uprzedzeniami nie było na tyle dolegliwe, aby wchodził w grę art. 3, ale stanowiło ingerencję w prawo do życia prywatnego na podstawie art. 8, a więc gdy dana osoba w sposób wiarygodny twierdzi, że była napastowana z motywów rasistowskich, w tym narażona na ustne ataki i fizyczne groźby. Ze względu na coraz wyższy standard wymagany w dziedzinie ochrony praw człowieka i podstawowych wolności nieuchronnie wymagana jest większa stanowczość przy ocenie naruszeń podstawowych wartości społeczeństw demokratycznych. Ponadto w razie istnienia dowodu stosowania pewnych wzorców przemocy i nietolerancji wobec mniejszości etnicznej wymagany jest wyższy standard reakcji państwa na zarzucone incydenty motywowane uprzedzeniami.

Wyrok R.B. v. Węgry, 12.4.2016 r.,

Izba (Sekcja IV), skarga nr 64602/12, § 84.

Spełnienie przez państwo obowiązków na podstawie art. 3 Konwencji w stosunku do więźniów skazanych na karę dożywotniego więzienia cierpiących na problemy psychiatryczne wymaga w pierwszej kolejności oceny ich potrzeb leczniczych w celu ułatwienia procesu ich resocjalizacji i obniżenia ryzyka powrotu do przestępstwa. Powinna ona objąć również prawdopodobne szanse powodzenia wskazanej formy leczenia, przy uwzględnieniu, że art. 3 nie wymaga od państwa zapewnienia leczenia, które nie daje realistycznej szansy na to, że będzie mogło znacząco pomóc więźniowi w resocjalizacji. Z tego powodu należy wziąć pod uwagę jego indywidualną sytuację i osobowość. Określone problemy na tle zdrowia psychicznego nie poddają się – albo nie poddają się łatwo – leczeniu. Ze względu na to, że z powodu stanu zdrowia psychicznego tacy więźniowie sami nie mogą wystarczająco zdawać sobie sprawy z potrzeby leczenia, ocena powinna być dokonana niezależnie od żądania z ich strony. Jeśli ocena wskazuje, że określone leczenie albo terapia mogą rzeczywiście pomóc w resocjalizacji, więzień powinien móc z nich skorzystać w możliwym stopniu w warunkach więziennych. Ma to szczególne znaczenie w przypadkach, w których jest ono warunkiem wstępnym możliwego zakwalifikowania w przyszłości więźnia do zwolnienia. Stanowi więc istotny aspekt rzeczywistej redukowalności kary dożywotniego więzienia.

Wyrok Murray v. Holandia, 26.4.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 10511/10, § 108.

Zapewnienie takim więźniom rzeczywistej możliwości resocjalizacji może wymagać, aby – zależnie od ich indywidualnej sytuacji – mogli oni korzystać z odpowiedniego leczenia lub terapii – medycznych, psychologicznych lub psychiatrycznych. Oznacza to, że powinni również móc uczestniczyć w zajęciach zawodowych lub innych możliwych do uznania za korzystne w procesie resocjalizacji.

Wyrok Murray v. Holandia, 26.4.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 10511/10, § 109.

W kategoriach ogólnych do państwa należy decyzja co do wymaganych miejsc, środków lub sposobów leczenia umożliwiających więźniowi resocjalizację w sposób pozwalający następnie zakwalifikować go do zwolnienia. Państwa mają przy tym szeroką swobodę. Obowiązek ten powinien być interpretowany w sposób nienakładający na władze nadmiernego ciężaru.

Wyrok Murray v. Holandia, 26.4.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 10511/10, § 110.

Państwo spełni swoje obowiązki na podstawie art. 3, jeśli zapewni warunki pozbawienia wolności i warunki, środki lub leczenie umożliwiające więźniowi resocjalizację, nawet jeśli nie osiągnął on wystarczających postępów pozwalających uznać, że zagrożenie z jego strony dla społeczeństwa obniżyło się w stopniu pozwalającym zakwalifikować go do zwolnienia. Na podstawie Konwencji państwa mają również obowiązek podejmować działania dla ochrony społeczeństwa przed przestępstwami z użyciem przemocy, a Konwencja nie zakazuje osadzania skazanych za poważne zbrodnie w więzieniu w razie konieczności na czas nieokreślony. Państwa mogą spełnić obowiązek ochrony społeczeństwa przez przetrzymywanie skazanych na karę dożywotniego więzienia przez okres, w jakim są oni nadal niebezpieczni.

Wyrok Murray v. Holandia, 26.4.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 10511/10, § 111.

Więźniowie skazani na karę dożywotniego więzienia muszą być pozbawieni wolności w takich warunkach i korzystać z takiego leczenia, aby mieli realną możliwość resocjalizacji i zachowania nadziei na zwolnienie. Niezapewnienie takiej możliwości może więc oznaczać, że kara dożywotniego więzienia stanie się de facto nieredukowalna.

Wyrok Murray v. Holandia, 26.4.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 10511/10, § 112.

Kara dożywotniego więzienia jest redukowalna i w rezultacie zgodna z art. 3 Konwencji, jeśli istnieje perspektywa zwolnienia i możliwość okresowych kontroli celowości dalszego odbywania kary.

Wyrok Murray v. Holandia, 26.4.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 10511/10, § 113.

Przy ocenie, jakie udogodnienia lub środki są wymagane, aby umożliwić więźniowi skazanemu na karę dożywotniego więzienia resocjalizację w stopniu umożliwiającym pewnego dnia uznanie go za kwalifikującego się do zwolnienia, państwa korzystają z szerokiej swobody.

Wyrok Murray v. Holandia, 26.4.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 10511/10, § 124.

W sprawach dotyczących wniosku o azyl, w związku z kwestią ryzyka złego traktowania ze strony grup pozapaństwowych, ze względu na absolutny charakter zagwarantowanego prawa, art. 3 ma zastosowanie nie tylko w razie zagrożenia pochodzącego od władz państwa, ale również u osób lub grup osób, które nie są funkcjonariuszami publicznymi. Należy jednak wykazać, że ryzyko to było rzeczywiste, a władze państwa przyjmującego nie były w stanie go uchylić, zapewniając odpowiednią ochronę.

Wyrok J. K. i inni v. Szwecja, 23.8.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 59166/12, § 80.

Obowiązek wynikający z Konwencji nie ogranicza się do ochrony społeczeństwa przed zagrożeniami mogącymi pochodzić od osób popełniających przestępstwa cierpiących na zaburzenia psychiczne, ale również nakłada obowiązek stosowania wobec nich odpowiedniej terapii, mającej pomóc im jak najlepiej w powrocie do społeczeństwa.

Wyrok W. D. v. Belgia, 6.9.2016 r.,

Izba (Sekcja II), skarga nr 73548/13, § 113.

Ze względu na nienaruszalność prawa chronionego w art. 3 Konwencji oraz znaczenie prawa do wolności osobistej chronionego w art. 5 od państwa wymaga się zorganizowania systemu umieszczania w ośrodkach zamkniętych osób dopuszczających się przestępstw w sposób zapewniający poszanowanie ich godności.

Wyrok W. D. v. Belgia, 6.9.2016 r.,

Izba (Sekcja II), skarga nr 73548/13, § 169.

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5)

Potrzeba dalszego rozwoju orzecznictwa na tle art. 5 ust. 3 Konwencji wynikała w ocenie Trybunału z faktu, że do okresu, w którym uzasadnione podejrzenie może być wystarczającą podstawą aresztowania, na podstawie części drugiej tego artykułu odnosi się inne niż w przypadku części pierwszej („niezwłocznie” – wynikające z samego tekstu Konwencji), znacznie mniej precyzyjne wymaganie czasowe – „upływ pewnego czasu” (wynikające z orzecznictwa Trybunału). Dopiero po tym „upływie pewnego czasu” aresztowanie wymaga dodatkowego uzasadnienia istotnymi i wystarczającymi względami. W niektórych sprawach Trybunał orzekł, że „obie te części odnoszą się do odrębnych praw i na pierwszy rzut oka nie łączą się logicznie ani czasowo”. W każdym kontekście jednak okres ten rozpoczyna się od chwili zatrzymania, a organ sądowy wyrażający zgodę na aresztowanie musi ustalić powody, które je usprawiedliwiają, i zarządzić zwolnienie w razie ich braku. W rezultacie w praktyce często może dojść do sytuacji, w której gwarancje na podstawie części drugiej w pewnym stopniu nałożą się na gwarancje z części pierwszej – zazwyczaj, gdy organ sądowy wyrażający zgodę na aresztowanie na podstawie części pierwszej równocześnie decyduje o tymczasowym aresztowaniu poddanym gwarancjom części drugiej. W takich sytuacjach pierwsze pojawienie się podejrzanego przed sędzią stanowi punkt zwrotny, w którym spotykają się dwie grupy gwarancji, a druga następuje po pierwszej. Kwestia, kiedy druga ma pełne zastosowanie w tym sensie, że wymagane są dalsze istotne i wystarczające powody poza uzasadnionym podejrzeniem, pozostaje zależna od raczej mało precyzyjnego pojęcia „upływ pewnego czasu”.

Wyrok Buzadji v. Mołdowa, 5.7.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23755/07, § 100.

Zgodnie z prawem znacznej większości spośród 31 państw Konwencji objętych przeglądem porównawczym organy sądowe muszą wskazać istotne i wystarczające powody dalszego aresztowania, jeśli nie natychmiast, to po kilku dniach od zatrzymania, a więc gdy sędzia po raz pierwszy bada konieczność umieszczenia podejrzanego w areszcie tymczasowym. Podejście takie, gdyby przenieść je na grunt art. 5 ust. 3 Konwencji, nie tylko uprościłoby i nadało więcej jasności i pewności orzecznictwu na podstawie Konwencji w tej materii, ale również wzmocniłoby ochronę przed aresztowaniem wykraczającym poza granice rozsądnego terminu. Z tych względów Trybunał uznał za ważne argumenty przemawiające za „synchronizacją” części drugiej gwarancji z pierwszą. W rezultacie wymaganie od urzędnika sądowego wskazania istotnych i wystarczających powodów aresztowania – w uzupełnieniu uzasadnionego podejrzenia – obowiązuje już w momencie pierwszego postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, a więc „niezwłocznie” po zatrzymaniu.

Wyrok Buzadji v. Mołdowa, 5.7.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23755/07, § 101–102.

W większości przypadków areszt domowy oznacza dla pozbawionego wolności mniejsze restrykcje i mniejszy poziom cierpienia niż zwykłe pozbawienie wolności w więzieniu. Pozbawienie wolności w warunkach więziennych wymaga bowiem od więźnia integracji w nowym i czasami wrogim środowisku, dzielenia aktywności i środków z innymi więźniami, przestrzegania dyscypliny i poddania się rozmaitym formom nadzoru władz przez całą dobę.

Wyrok Buzadji v. Mołdowa, 5.7.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23755/07, § 112.

Artykuł 5 nie reguluje warunków pozbawienia wolności. Pojęcia „stopień” i „intensywność” jako kryteria stosowania art. 5 odnoszą się wyłącznie do stopnia ograniczeń wolności poruszania się, a nie różnic komfortu lub reżimu wewnętrznego w różnych miejscach pozbawienia wolności. Trybunał stosuje więc te same kryteria do całego okresu pozbawienia wolności, niezależnie od miejsca. W praktyce niemożliwa jest ocena uzasadnienia tymczasowego aresztowania z zastosowaniem różnych kryteriów zależnie od warunków pozbawienia wolności i poziomu braku komfortu, z jakim zetknął się uwięziony. Przeciwnie, należy je oceniać zgodnie z kryteriami praktycznymi i skutecznymi, umożliwiającymi zachowanie odpowiedniego poziomu ochrony na podstawie art. 5 bez narażania na ryzyko jej osłabienia.

Wyrok Buzadji v. Mołdowa, 5.7.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23755/07, § 113–114.

Wolność wypowiedzi (art. 10)

Dziennikarze i publicyści – podobnie jak inne osoby aktywnie zaangażowane w życie publiczne – muszą wykazywać większą otwartość na krytykę wobec nich. W systemie demokratycznym granice dozwolonej krytyki muszą być znacznie szersze w przypadku gazety niż w przypadku osoby prywatnej.

Wyrok Kurski v. Polska, 5.7.2016 r.,

Izba (Sekcja IV), skarga nr 26115/10, § 50.

Skreślenie skargi z listy (art. 37)

Ze struktury art. 37 Konwencji oraz z orzecznictwa dotyczącego jednostronnych deklaracji rządu jasno wynika, że racje leżące u podstaw decyzji o zaakceptowaniu jednostronnej deklaracji i skreśleniu skargi (albo jej części) ściśle wiążą się z naturą zarzutu i w rezultacie z obowiązkami rządu na podstawie Konwencji na tym tle.

Wyrok Jeronovičs v. Łotwa, 5.7.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 44898/10, § 113.

W sprawie na tle art. 3 Konwencji nie można zaakceptować interpretacji rządu z jednostronnej deklaracji, że zapłata odszkodowania stanowiła ostateczne rozwiązanie sprawy. Pozbawiłaby ona bowiem skarżącego istotnej części jego praw i nie byłaby zgodna z obowiązkiem państwa wynikającym z części proceduralnej tego artykułu. Nie można twierdzić, że przez zapłatę kwoty odszkodowania wskazanej w jednostronnej deklaracji i przyznanie, że doszło do naruszenia rozmaitych postanowień Konwencji, państwo spełniło wynikający z nich obowiązek proceduralny, ponieważ on nadal istniał. Gdyby było inaczej, władze mogłyby ograniczyć reakcję na umyślne złe traktowanie przez funkcjonariuszy państwa jedynie do wypłaty odszkodowania, bez wystarczających działań w celu ścigania i karania osób odpowiedzialnych, umożliwiając w ten sposób w niektórych sprawach całkowicie bezkarne nadużywanie przez funkcjonariuszy praw osób znajdujących się pod ich kontrolą oraz powodując, że ogólny zakaz prawny tortur i nieludzkiego i poniżającego traktowania, mimo jego fundamentalnego znaczenia, stałby się praktycznie nieskuteczny.

Wyrok Jeronovičs v. Łotwa, 5.7.2016 r.,

Wielka Izba, skarga nr 44898/10, § 117–118, 122.

Ochrona własności (art. 1 Protokołu nr 1)

Państwa Konwencji korzystają z dosyć szerokiej swobody przy rozstrzygnięciach o swojej polityce socjalnej, w tym w okresach kryzysu ekonomicznego. Przyjmowanie ustaw dla stworzenia równowagi między wydatkami i dochodami państwa wiąże się zwykle z badaniem kwestii politycznych, ekonomicznych i socjalnych. Władze krajowe są w tym zakresie co do zasady lepiej przygotowane niż sąd międzynarodowy do wyboru najodpowiedniejszych środków osiągnięcia tego celu. Trybunał szanuje ten wybór, jeśli nie jest w sposób widoczny oczywiście pozbawiony rozsądnej podstawy.

Wyrok Mamatas i inni v. Grecja, 21.7.2016 r.,

Izba (Sekcja I), skargi nr 63066/14, 64297/14

i 66106/14, § 88.

W przypadku aktu ustawowego niosącego poważne konsekwencje, rodzącego spory i takiego, którego wpływ ekonomiczny na całość kraju jest znaczny, władze powinny korzystać z szerokiej swobody nie tylko wyboru środków mających zagwarantować poszanowanie praw majątkowych lub reglamentacji stosunków własności, ale również ze swobody decyzji co do wymaganego okresu ich wejścia w życie.

Wyrok Mamatas i inni v. Grecja, 21.7.2016 r.,

Izba (Sekcja I), skargi nr 63066/14, 64297/14

i 66106/14, § 89.

Podobnie jak papiery wartościowe, które są przedmiotem transakcji na rynku kapitałowym, obligacje są zbywalne na giełdzie, zmieniają posiadaczy, a ich wartość może fluktuować zależnie od rozmaitych czynników. Wraz z upływem terminu ich zapadalności co do zasady powinny one zostać wykupione po ich wartości nominalnej. Stanowią więc „mienie” w rozumieniu art. 1 Protokołu nr 1.

Wyrok Mamatas i inni v. Grecja, 21.7.2016 r.,

Izba (Sekcja I), skargi nr 63066/14, 64297/14

i 66106/14, § 90.