*OSNKW 2011, nr 5, poz. 38.

T eza glosowanego postanowienia brzmi:

Wysokość kosztów procesu zasądzanych w sprawie karnej od Skarbu Państwa lub przeciwnika procesowego na rzecz strony, której racje zostały w procesie uwzględnione, jest limitowana wysokością rzeczywiście poniesionych kosztów, przy czym zgodnie z § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. nr 163, poz. 1348 ze zm.), jak i zgodnie z § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. nr 163, poz. 1349 ze 19 zm.), nie może przekroczyć sześciokrotności stawki minimalnej. Ponadto ustalając wysokość żądanych kosztów, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy obrońcy lub pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład pracy zastępcy prawnego w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia (§ 2 ust. 1 obu wymienionych rozporządzeń).

Nie ma żadnych wątpliwości, że prawo obywatela do obrony jest jednym z ważniejszych konstytucyjnych praw, które winno być zagwarantowane w demokratycznym państwie prawnym.

Prawo do obrony nie może być prawem iluzorycznym. Prawo to postrzegane jest przez wiele aspektów, w tym przez wymiar materialny. Jednym z wyrazów urzeczywistniających prawo do obrony jest zasada zwrotu kosztów obrony z wyboru w razie uniewinnienia lub umorzenia postępowania.

Zasada ta została wprowadzona do Kodeksu postępowania karnego ustawą z 7 marca 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnegoDz.U. z 2007 r. nr 80, poz. 539.. Spiritus movens owego zabiegu legislacyjnego było orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 26 lipca  2006 r.Sygn. SK 21/04; ZU OTK 2006, nr 7A, poz. 88., w którym Trybunał orzekł, że art. 632 pkt 2 k.p.k. w brzmieniu sprzed nowelizacji, w zakresie, w jakim ograniczał możliwość przyznania osobie uniewinnionej w sprawie z oskarżenia publicznego zwrotu kosztów wynagrodzenia obrońcy jedynie do „uzasadnionych wypadków”, był niezgodny z Konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny, dostrzegając aspekt ekonomiczny prawa do obrony w ujęciu formalnym, w powołanym wyżej wyroku wskazał przede wszystkim, że w państwie prawnym zasadą powinno być obciążanie kosztami postępowania tej ze stron, która w jego toku nie zdołała utrzymać swojego stanowiska. W odniesieniu do zakończonych uniewinnieniem postępowań z oskarżenia publicznego oznacza to, że koszty winna ponosić strona oskarżająca (organ władzy publicznej), a faktycznie Skarb Państwa. Co ważne, Trybunał podkreślił, że oskarżony jest w postępowaniu stroną słabszą, a wybór obrońcy przyczynia się do wyrównania szans procesowych i w tym stanie rzeczy osoba uniewinniona powinna otrzymywać całościowy zwrot poniesionych kosztów postępowania, w tym kosztów obrony z wyboru. W innym przypadku oskarżony, mimo uniewinnienia, ponosiłby materialne skutki bezzasadnego oskarżenia. Regulacja, zgodnie z którą oskarżonemu w razie uniewinnienia lub umorzenia postępowania przysługiwałby zwrot kosztów obrony z wyboru, zdaniem Trybunału, realizowałaby konstytucyjne prawo do obrony oraz sprzyjałaby zasadzie równości broni, a jej dodatkową zaletą byłoby minimalizowanie przez państwo negatywnych konsekwencji wynikających dla obywatela z faktu jego niesłusznego oskarżenia i prowadzenia przeciwko niemu postępowania karnego. Trybunał uznał również, że prawo do obrony jest naruszane, gdy skorzystanie z niego, nawet w minimalnym zakresie, tj. jednego obrońcy, musi być przedmiotem kalkulacji ekonomicznych i rodzi niebezpieczeństwo, że osoba niewinna, świadoma braku możliwości odzyskania kosztów obrony, może wręcz powstrzymać się od ustanowienia obrońcy, a jego brak może wpłynąć na wynik postępowania, w skrajnym wypadku skutkując nawet nierzetelnym procesem i skazaniem osoby niewinnejPor. tezę 6 wyroku TK z 26 lipca 2006 r., SK 21/04..

Trybunał Konstytucyjny w powołanym wyroku nie opowiedział się jednak za konkretną regulacją, która urzeczywistniałaby zasadę zwrotu kosztów obrony z wyboru w przypadku uniewinnienia lub umorzenia postępowania, pozostawiając tę kwestię ustawodawcy w ramach konstytucyjnie dopuszczalnego „luzu regulacyjnego”. Trybunał podkreślił, że to do ustawodawcy należy rozważenie, czy zwrot kosztów obrony winien następować według stawek umownych (rynkowych), czy też określonych przepisami prawa (tak jak czyni to np. art. 98 § 3 k.p.c.). Trybunał zaznaczył, że niezależnie od powyższych ustaleń, do czasu ingerencji ustawodawcy w sytuacjach normowanych art. 632 pkt 2 k.p.k. zastosowanie może znajdować art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k., który w odniesieniu do podlegających zwrotowi kosztów procesu wskazuje wyraźnie wydatki uzasadnione, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy lub pełnomocnikaPor. tezę 9 wyroku TK z 26 lipca 2006 r., SK 21/04..

Literalne brzmienie art. 632 pkt. 2 k.p.k.Zgodnie z art. 632 pkt 2 k.p.k. „w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania koszty procesu ponosi – w sprawach z oskarżenia publicznego – Skarb Państwa, z wyjątkiem należności z tytułu udziału adwokata lub radcy prawnego ustanowionego w charakterze pełnomocnika przez pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego, powoda cywilnego albo inną osobę, a także z tytułu obrony oskarżonego w sprawie, w której oskarżony skierował przeciwko sobie podejrzenie popełnienia czynu zabronionego”., w brzmieniu po nowelizacji, uprawnia  do stwierdzenia, że ustawodawca w cytowanym przepisie zawarł jedynie ogólną zasadę ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów procesu, w tym kosztów obrony z wyboru, w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowaniaW uzasadnieniu projektu ustawy z 7 marca 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego ustawodawca wskazał, że w projekcie tym proponuje się sformułowanie w art. 632 pkt 2 k.p.k. ogólnej zasady dotyczącej ponoszenia kosztów procesu. Zgodnie z nową treścią przepisu art. 632 pkt 2 k.p.k. w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania w sprawach z oskarżenia publicznego koszty procesu, a zatem, w myśl art. 616 § 1 k.p.k., koszty sądowe oraz uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy, ponosił będzie Skarb Państwa, z wyjątkiem przypadków samooskarżenia oraz udziału w sprawie adwokata lub radcy prawnego ustanowionego w charakterze pełnomocnika przez pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego, powoda cywilnego albo inną osobę. Ustawodawca wskazał, że w tej kwestii takie rozwiązanie spójne jest z treścią art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. stanowiącego, iż do kosztów procesu zalicza się uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy lub pełnomocnika. Zdaniem ustawodawcy powyższa regulacja pozwoli na zagwarantowanie konstytucyjnego prawa do obrony oraz wprowadzi pełną realizację zasady odpowiedzialności za wynik procesu (Uzasadnienie projektu ustawy z 7 marca 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego; nr druku sejmowego 1289). .

Pojawiła się zatem wątpliwość, w jakiej wysokości sąd jest zobowiązany zasądzić koszty obrony z wyboru w razie uniewinnienia lub umorzenia postępowania; czy w pełnej wysokości, udokumentowanej przez stronę, czy winien limitować te koszty, posługując się stawkami minimalnymi wynikającymi z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzęduDz.U. z 2002 r. nr 163, poz. 1348 ze zm.. Wątpliwość ta dała wyraz w rozbieżnym orzecznictwie sądowym, z którym spotkał się również Rzecznik Praw Obywatelskich w trakcie sprawowania swojej działalności.

Mając na względzie powyższe, Rzecznik Praw Obywatelskich złożył do Sądu Najwyższego wniosekWniosek Rzecznika Praw Obywatelskich z 12 stycznia 2011 r., RPO/648389/10/II/206.1 RZ; www.brpo. gov.pl. – w trybie art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy z 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw ObywatelskichDz.U. z 2001 r. nr 14, poz. 147 ze zm. oraz art. 60 § 2 ustawy z 23 listopada 2002 r. o Sądzie NajwyższymDz.U. nr 240, poz. 2052 ze zm. – o rozstrzygnięcie, czy w sprawach z oskarżenia publicznego Skarb Państwa – w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania – ponosi rzeczywiste, udokumentowane koszty poniesione przez stronę, czy koszty wynikające z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2002 r. nr 163, poz. 1348 ze zm.).

We wniosku Rzecznik wskazał, że praktyka sądów zasądzających koszty obrony z wyboru na podstawie art. 632 pkt 2 k.p.k. jest niejednolita i sprowadza się w zasadzie do trzech sposobów ich zasądzania, tj. według stawek minimalnych wynikających z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2002 r. nr 163, poz. 1348 ze zm.) lub na podstawie udokumentowanych wydatków z tytułu obrony – jednakże do kwoty nieprzekraczającej sześciokrotności stawki minimalnej określonej w cytowanym rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, bądź też w pełnej wysokości wynikającej z umowy cywilnoprawnej zawartej pomiędzy obrońcą a klientem i należycie udokumentowanej, tj. fakturą VAT, zwykłą umową pisemną czy spisem kosztów. Na dowód powyższego Rzecznik przedstawił we wniosku przykładowe sygnatury akt spraw oraz pisma Prezesów wszystkich apelacji. Uzasadniając konieczność złożenia wniosku, Rzecznik w szczególności wskazał, że owe rozbieżności winny być rozstrzygnięte przez poszerzony skład Sądu Najwyższego, tym bardziej że zwrot kosztów obrony z wyboru ma istotne znaczenie dla zagwarantowania konstytucyjnie chronionego prawa do obrony. Mając na względzie standardy wypracowane przez Trybunał Konstytucyjny w zakresie prawa do obrony, Rzecznik, powołując się w szczególności na wyrok Trybunału z 26 lipca 2006 r., w sprawie ozn. sygn. akt SK 21/04, wskazał, że w jego przekonaniu sądy, orzekając na podstawie art. 632 pkt 2 k.p.k., powinny uwzględniać rzeczywiste i udokumentowane koszty obrony z wyboru poniesione przez stronę, co będzie stanowić o zagwarantowaniu konstytucyjnego prawa do obrony oraz zapewni pełną realizację zasady odpowiedzialności za wynik procesu, która koresponduje z zasadą poczucia sprawiedliwości społecznej.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 23 marca 2011 r., wydane w sprawie ozn. sygn. akt I KZP 1/11, zawierające glosowaną tezę, zapadło w wyniku złożenia przez Rzecznika Praw Obywatelskich wyżej wymienionego wniosku.

Cytowanym postanowieniem z 23 marca 2011 r. Sąd Najwyższy odmówił wprawdzie podjęcia uchwały we wnioskowanym przez Rzecznika zakresie, wskazując, że brak jest w sprawie przesłanek do jej podjęcia w trybie art. 60 ustawy o Sądzie NajwyższymSąd Najwyższy uznał bowiem, że treść wniosku Rzecznika nie stwarza podstawy do uznania, iż niejednolita praktyka w stosowaniu przez sądy przepisu art. 632 pkt 2 k.p.k. jest wynikiem rozbieżnej wykładni tego przepisu., jednakże w uzasadnieniu postanowienia Sąd Najwyższy de facto udzielił odpowiedzi na pytanie postawione przez Rzecznika, co znalazło wyraz w tezie przedstawionej na wstępie niniejszej glosy.

Sąd Najwyższy w powołanym postanowieniu podniósł w szczególności, że „zwrot kosztów procesu” użyty w znowelizowanym przepisie art. 632 pkt 2 k.p.k. nie może abstrahować od uregulowania przewidzianego w art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k., w myśl którego do kosztów procesu należą „uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy lub pełnomocnika”. Sąd Najwyższy wskazał również, że kwestię ponoszenia w procesie wydatków związanych z ustanowieniem obrońcy lub pełnomocnika reguluje art. 620 k.p.k., w myśl którego wydatki te wykłada strona, a ponieważ z żadnego przepisu Kodeksu postępowania karnego nie wynika, jak należy rozumieć zwrot „wydatki z tytułu ustanowienia obrońcy” ani równoznaczne wyrażenie „wydatki związane z ustanowieniem obrońcy”, Sąd Najwyższy dokonał wykładni systemowej znaczenia tych zwrotów.

W tym celu Sąd Najwyższy odwołał się w pierwszej kolejności do art. 16 ust. 1 ustawy z 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturzeDz.U. z 2009 r. nr 146, poz. 1188 ze zm. i wskazał, że wydatkiem z tytułu ustanowienia obrońcy jest niewątpliwie opłata za czynności adwokackie, ustalana  w umowie z klientem. Co ważne, Sąd Najwyższy podkreślił, że umowa między adwokatem a jego klientem, choć uwzględniająca prawa rynku, obowiązuje jednak tylko między stronami umowy, albowiem w świetle brzmienia przepisów art. 16 ust. 2 i 3 ustawy Prawo o adwokaturze wysokość opłat za czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości, stanowiących podstawę do zasądzenia przez sądy kosztów zastępstwa prawnego i kosztów adwokackich, podlega reglamentacji w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady AdwokackiejSąd Najwyższy w powołanym postanowieniu odwołał się również do kwestii związanych z kosztami za czynności radców prawnych, jednakże w niniejszej glosie autorka skupiła się wyłącznie na zagadnieniach dotyczących kosztów obrony z wyboru w zakresie, w jakim zawierają koszty adwokackie. . Powołując się na uregulowania z art. 16 ust. 2 i 3 cyt. ustawy Prawo o adwokaturze, Sąd Najwyższy wskazał, że przy ustalaniu wysokości opłat Minister Sprawiedliwości zobowiązany został do oparcia systemu opłat na stawkach minimalnych za czynności adwokackie, o których mowa w art. 16 ust. 1 cyt. ustawy Prawo o adwokaturze, mając na względzie rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy adwokata, z zaznaczeniem, że opłata ta może być wyższa niż stawka minimalna, o której mowa w art. 16 ust. 3 cyt. ustawy Prawo o adwokaturze, lecz nieprzekraczająca sześciokrotności tej stawki, gdy może to być uzasadnione rodzajem i zawiłością sprawy oraz niezbędnym nakładem pracy adwokata. Sąd Najwyższy, powołując się na stanowisko doktryny, podniósł, że podstawę prawną do ustalenia wysokości wydatków poniesionych w związku z ustanowieniem jednego obrońcy, wchodzących w skład kosztów procesu, które Skarb Państwa ponosi – na podstawie art. 632 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. – w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia przeciwko niemu postępowania, stanowią zatem przepisy aktualnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzęduDz.U. nr 163, poz. 1348 ze zm.. Sąd Najwyższy podkreślił nadto, że reglamentacja wysokości kosztów, należnych stronie korzystającej z pomocy prawnej podmiotu uprawnionego do jej świadczenia w trakcie czynności wykonywanych przed organami wymiaru sprawiedliwości, spotykana jest na gruncie innych procedur, w tym w procedurze cywilnej, gdzie przepis art. 98 § 3 k.p.c. zalicza do niezbędnych kosztów procesu, zasądzanych od strony przegrywającej sprawę, przeciwnikowi reprezentowanemu przez adwokata, wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach, do których odsyła § 4 cyt. art. 98 k.p.c., i wydatki jednego adwokata. Rekapitulując, Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd nie może ingerować w sferę uprawnień oskarżonego i adwokata ustanowionego z wyboru do określenia w drodze umowy ich wzajemnych zobowiązań, w tym wynagrodzenia obrońcy, jednakże wysokość kosztów procesu zasądzanych w sprawie karnej od Skarbu Państwa lub przeciwnika procesowego na rzecz strony, której racje zostały w procesie uwzględnione, jest limitowana wysokością rzeczywiście poniesionych kosztów, przy czym zgodnie z § 2 ust. 2 cyt. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. nie może przekroczyć sześciokrotności stawki minimalnej. Ponadto ustalając wysokość żądanych kosztów, sąd  bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy obrońcy lub pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład pracy zastępcy prawnego w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięciaUzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 23 marca 2011 r., I KZP 1/11, s. 12–14 i s. 17–19..

W świetle przywołanego stanowiska Sądu Najwyższego wydaje się, że została zakwestionowana praktyka sądów, polegająca na zasądzaniu kosztów obrony z wyboru w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania, w wysokości ograniczonej wyłącznie do stawek minimalnych wynikających z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2002 r. nr 163, poz. 1348 ze zm.), w przypadku kiedy strona udokumentowała te koszty. Strona może domagać się zwrotu rzeczywiście poniesionych kosztów obrony z wyboru, a wynikających z umowy łączącej oskarżonego i adwokata, jednakże wysokość kosztów związanych z wynagrodzeniem adwokata będzie limitowana przez sąd wysokością sześciokrotności stawki minimalnej wynikającej z cyt. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r., a ponadto ustalając wysokość żądanych kosztów, sąd weźmie pod uwagę niezbędny nakład pracy obrońcy, a także charakter sprawy i wkład pracy adwokata w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia.

W tym miejscu należy jednak w moim przekonaniu zadać pytanie: co w sytuacji, kiedy oskarżony zostanie uniewinniony lub postępowanie zostanie umorzone, a rzeczywiście poniesione koszty obrony z wyboru przekraczają sześciokrotność stawki minimalnej określonej w cyt. rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości i są adekwatne w swej wysokości do niezbędnego nakładu pracy obrońcy, charakteru sprawy i wkładu pracy obrońcy w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia?

Koszty takiej obrony z wyboru mogą chociażby generować wieloletnie procesy w skomplikowanych sprawach czy inne czynności obrończe, których należyte wykonanie wymaga od obrońcy znacznego wkładu pracy. Przekroczenie w tych sprawach wysokości kosztów obrony z wyboru sześciokrotności stawki minimalnej określonej w cyt. rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, zważywszy na ich wysokość wskazaną w Rozdziale 4 rozporządzenia, nie wydaje się rzadkością i nie jawi się jako nieusprawiedliwione. Dodać w tym miejscu należy, że wysokość stawek minimalnych w sprawach karnych i w sprawach o wykroczenia, ujętych w rozdziale 4 rozporządzenia, została ustalona w 2002 r. i do dnia dzisiejszego nie została podwyższonaWysokość tych stawek waha się, w zależności od rodzaju sprawy i podejmowanych czynności, w przedziale od 120 do 600 zł, z zastrzeżeniem określonym w § 16 rozporządzenia, zgodnie z którym w sprawach, w których rozprawa trwa dłużej niż jeden dzień, stawka minimalna ulega podwyższeniu za każdy następny dzień o 20%..

W myśl glosowanej tezy Sądu Najwyższego koszty takie, w wysokości przekraczającej sześciokrotność stawki minimalnej wynikającej z rozporządzenia, będzie musiała ponieść osoba uniewinniona lub ta, w stosunku do której umorzono postępowanie karne, czyli osoba niesłusznie oskarżona.

W tym stanie rzeczy zachodzi wątpliwość, czy zasada zwrotu kosztów obrony z wyboru, w razie uniewinnienia lub umorzenia postępowania, w kształcie ujętym  w glosowanej tezie Sądu Najwyższego, w dalszym ciągu – na gruncie obowiązującego stanu prawnego, nie będzie doznawała niezasadnych ograniczeń.

Osoba niesłusznie oskarżona bowiem, nie dość, że poniosła szkody moralne, często zdrowotne, czy nawet tzw. „śmierć cywilną” w miejscu zamieszkania i pracy, to dodatkowo, by oczyścić swoje dobre imię, uwolnić się od niesłusznych zarzutów karnych, jest zmuszona ponosić konsekwencje finansowe błędnych decyzji organów władzy publicznej, często zaciągając w tym celu pożyczki. Regułą natomiast wszystkich postępowań, jak słusznie wskazał Trybunał Konstytucyjny w wymienionym wyżej wyroku z 26 lipca 2006 r., winno być obciążanie kosztami postępowania tej ze stron, która w jego toku nie zdołała utrzymać swojego stanowiska.

Zgodzić należy się ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, że reglamentacja kosztów adwokackich nie jest wyłącznie domeną postępowania karnego i jako przykład można wskazać procesy cywilne, jednakże w moim przekonaniu postępowanie karne, z racji jego represyjności, winno cechować się rozwiązaniami, które będą urzeczywistniać skuteczne prawo do obrony. Wskazać ponadto należy, że w zasadniczej mierze stronami w sprawach cywilnych są osoby prywatne, natomiast w postępowaniu karnym oskarżycielem jest z reguły funkcjonariusz publiczny, co dodatkowo winno uwrażliwić ustawodawcę na kwestie związane z obciążaniem niesłusznie oskarżonych obywateli kosztami niezasadnie wytoczonych oskarżeń.

Trybunał Konstytucyjny w powołanym wyżej wyroku podkreślił również, że fakt, czy obrońca jest wyznaczony z urzędu, czy też działa jako obrońca z wyboru, może mieć znaczenie w wielu aspektach postępowania karnego, nie może jednak rzutować na materialną sytuację osoby uniewinnionejPor. tezę 5 wyroku TK z 26 lipca 2006 r., SK 21/04..

Nie można pominąć istotnej okoliczności, że obywatel, który posiada obrońcę z urzędu, w przypadku uniewinnienia lub umorzenia postępowania nie ponosi żadnych kosztów związanych z dowodzeniem swojej niewinności. Natomiast osoba, której wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu nie został uwzględniony, lub taka, która bez względu na swoją sytuację majątkową postanowiła ustanowić obrońcę, do którego ma zaufanie, poniesie koszty pomyłek funkcjonariuszy państwa we wskazanym wyżej zakresie. Nie bez znaczenia pozostają tu kwestie niejasnych przesłanek ustanawiania obrońców z urzędu na zasadzie art. 78 § 1 k.p.k.Dodać w tym miejscu należy, że unijne standardy w zakresie kryteriów przyznawania obrońców z urzędu są na etapie projektu dyrektywy w tym zakresie., co może dodatkowo naruszać prawo obywateli do równego traktowania w myśl art. 32 Konstytucji RP.

W tym stanie rzeczy nasuwa się pytanie, czy nie nadszedł czas, by urealnić wysokość stawek minimalnych w sprawach karnych i w sprawach o wykroczenia, ujętych w rozdziale 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, co z pewnością przyczyniłoby się do urzeczywistnienia prawa do obrony w przedstawionym w niniejszym opracowaniu zakresie.