Książka r. pr. dr. Tomasza Bergela zatytułowana Zasada dyspozycyjności materialnej w procesie karnym (Wrocław 2024) stanowi istotne i nowatorskie opracowanie na temat jednego z ważkich aspektów polskiej procedury karnej. Autor, będący specjalistą w dziedzinie prawa karnego z wieloletnim doświadczeniem praktycznym, podjął się zadania dogłębnej analizy zagadnień związanych z dyspozycyjnością materialną postępowania karnego.

T. Bergel skutecznie przedstawia kompleksową ocenę dyspozycyjności materialnej, wyjaśniając, w jaki sposób różnorodne instytucje prawne i praktyka wpływają na możliwość rozporządzania przedmiotem procesu karnego. Książka podzielona jest na cztery części (ogólne założenia teoretyczne dotyczące rozporządzania przedmiotem procesu, ustalenie zakresu rzeczowego dysponowania przedmiotem procesu, analiza rozwiązań charakteryzujących się dyspozycyjnością materialną w polskim procesie karnym oraz dyspozycyjność materialna jako zasada procesowa występująca w procesie karnym), z których każda koncentruje się na innym aspekcie tematu, co pozwala na szczegółowe zrozumienie złożoności problematyki.

Jednym z głównych atutów pracy T. Bergela jest jej interdyscyplinarność. Autor nie ogranicza się jedynie do analizy przepisów prawnych polskiej procedury karnej, ale również uwzględnia inne procedury sądowe (postępowanie cywilne i sądowoadministracyjne), poglądy doktryny oraz orzecznictwo.

T. Bergel nie unika trudnych zagadnień, takich jak chociażby odwoływalność oświadczeń woli stron, i prezentuje w tym zakresie także własne oryginalne rozwiązania. Autor przedstawia również swoje uwagi (postulaty) de lege ferenda, a jego sugestie oparte są na rzetelnej analizie przepisów i widocznym namyśle.

Recenzowana publikacja zawiera standardowe części składowe monografii, a więc wykaz skrótów, wstęp, cztery rozdziały (części), podsumowanie oraz bibliografię. W części I, dotyczącej ogólnych założeń teoretycznych dotyczących rozporządzania przedmiotem procesu, Autor analizuje zagadnienia przedmiotu procesu, impulsu procesowego, rozporządzalności materialnej, rozwoju dyspozycyjności materialnej w ujęciu przekrojowym oraz aktów dwustronnych jako szczególnego rodzaju czynności procesowych rozporządzających przedmiotem procesu. Z kolei w części pracy, ustalającej zakres rzeczowy dysponowania przedmiotem procesu, Autor trakuje o konsensualizmie oraz innych konstrukcjach procesowych będących przejawem względnego dysponowania przedmiotem procesu, o rozporządzaniu przedmiotem procesu w postępowaniu przygotowawczym, o dysponowaniu przedmiotem procesu w postępowaniach dodatkowych oraz o odwołalności oświadczeń woli stron w kontekście dysponowania przedmiotem procesu. W części III analizującej rozwiązania charakteryzujące się dyspozycyjnością materialną w polskim procesie karnym Autor pisze o czynnościach stron procesowych związanych z dysponowaniem skargą oskarżycielską, czynnościach procesowych stron związanych ze środkami zaskarżenia oraz czynnościach podejmowanych przez strony po uprawomocnieniu się orzeczenia. Autor w części IV pracy zatytułowanej Dyspozycyjność materialna jako zasada procesowa występująca w procesie karnym stara się udowodnić, że zasada dyspozycyjności materialnej występuje w procesie karnym i w tym celu analizuje pojęcie zasad procesowych w nauce procesu karnego, kryteria wyodrębnienia zasad procesowych, stosunek dyspozycyjności materialnej do wybranych zasad procesowych oraz wyodrębnienie zasady dyspozycyjności materialnej.

Język książki jest przystępny, co sprawia, że jest ona dostępna zarówno dla teoretyków, praktyków prawa, jak i nawet dla studentów procedury karnej oraz wszystkich zainteresowanych tematyką prawa i procesu karnego. Bogata bibliografia oraz liczne odwołania do literatury przedmiotu i orzecznictwa sądowego dodatkowo podnoszą wartość merytoryczną pracy.

Dodając łyżkę dziegciu do tej beczki miodu, wypada na koniec zadać pytanie, czy w istocie w procedurze karnej występuje dyspozycyjność materialna w formie (naczelnej) zasady procesowej, czy są to raczej jedynie jej elementy występujące w tej procedurze. Szereg bowiem wyjątków, które skrupulatnie opisał Autor, kreuje bowiem wrażenie, że jest ich więcej niż elementów świadczących o występowaniu tej zasady w polskiej procedurze karnej. Aby nie być gołosłownym, warto chociażby wziąć pod uwagę pozycję oskarżonego w procesie karnym i zadać sobie pytanie, czy jego przyznanie się do winy zawsze powoduje skazanie. Innymi słowy – czy confessio est regina probationumi Autor niestety ten aspekt praktycznie całkowicie pomija w swych rozważaniach, a szkoda. Wreszcie sama analiza wyodrębnienia zasady dyspozycyjności materialnej jako zasady procesowej też nie jest przekonująca i nie chodzi tutaj tylko i wyłącznie o aspekt formalny i skąpy komentarz Autora w tym zakresie.

Podsumowując, Zasada dyspozycyjności materialnej w procesie karnym Tomasza Bergela to cenna publikacja, która w znaczący sposób przyczynia się do lepszego zrozumienia procesu karnego. Jest to lektura obowiązkowa dla wszystkich zajmujących się prawem karnym procesowym oraz dla tych, którzy chcą zgłębić ten skomplikowany, ale niezwykle istotny aspekt polskiej procedury karnej.