A rtykuł stanowi polemikę z poglądami wyrażonymi przez adwokata Mateusza Kisiela w publikacji Uwagi krytyczne dotyczące regulacji § 36 Zbioru zasad etyki adwokackiej opublikowanego na łamach „ Palestry" M. Kisiela, Uwagi krytyczne dotyczące regulacji § 36 Zbioru zasad etyki adwokackiej, „Palestra” 2022/12, s. 7–18. . Autor niniejszej polemiki w pierwszej kolejności odnosi się do problematyki ograniczenia praw kwalifikowanych prawników biorących udział w spółkach wraz z adwokatami, a także pewnego rodzaju nieporozumień, czy też później sporów, które mogą stać się przedmiotem orzekania sądów polubownych. Omówiona została także problematyka obowiązku denuncjacji, który ma ciążyć na adwokatach, tak z punktu widzenia prawnego, jak i etycznego.

Przedstawione uwagi krytyczne dotyczące § 36 Zbioru zasad etyki adwokackiej i godności zawodu (Kodeks etyki adwokackiej) Zbiór zasad etyki adwokackiej i godności zawodu uchwalony przez Naczelną Radę Adwokacką 10.10.1998 r. (uchwała nr 2/XVIII/98) ze zmianami wprowadzonymi uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej nr 32/2005 z 19.11.2005 r., uchwałami Naczelnej Rady Adwokackiej nr 33/2011–54/2011 z 19.11.2011 r., uchwałą nr 64/2016 Naczelnej Rady Adwokackiej z 25.06.2016 r. oraz uchwałą nr 66/2019 Naczelnej Rady Adwokackiej z 21.09.2019 r., ogłoszony na podstawie uchwały nr 17/2021 NRA z 26.06.2021 r. obwieszczeniem Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej z 1.07.2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Zbioru zasad etyki adwokackiej i godności zawodu (Kodeks etyki adwokackiej), dalej KEA. , który został wprowadzony 19.11.2011 r., a więc w czasie gdy miałem zaszczyt pracować w Komisji Etyki Naczelnej Rady Adwokackiej pod przewodnictwem mec. Jakuba Jacyny, w sposób niewystarczający uzasadniają potrzebę zmian w drodze nowelizacji Kodeksu etyki adwokackiej.

Oczyszczając przedpole rozważań, na wstępie warto przypomnieć, że § 36 KEA stanowi o pewnej powinności etycznej adwokatów wskazującej na to, aby ewentualne nieporozumienia między nimi były rozstrzygane w pierwszej kolejności przez właściwe organy adwokatury, a następnie sąd polubowny przy Naczelnej Radzie Adwokackiej. Autor dostrzega jednak komplikacje ze stosowaniem tej treści obowiązku etycznego w sytuacji działalności adwokatów w spółkach, w których udział biorą także osoby spoza adwokatury, co może rodzić pewne ograniczenia tych osób w dostępie do sądu w rozumieniu konstytucyjnym (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.04.1997 r. (Dz.U. nr 78 poz. 483 ze zm.), dalej Konstytucja RP. ). Przewiduje się także obowiązek wprowadzania klauzul i zapisu na sąd polubowny, co zostało określone w brzmieniu ustalonym 19.11.2011 r. uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej nr 33/2011, a także uchwałą Naczelnej Rady Adwokackiej nr 54/2011. Dostrzegając potrzebę ochrony wartości polubownego załatwiania konfliktów między adwokatami w sposób pozasądowy, przywołane normy etyczne (§ 36 i § 39 KEA) zalecają, aby spory pomiędzy adwokatami, nieporozumienia i konflikty były rozwiązywane w drodze wewnętrznej samorządu czy też przez sąd polubowny. Nie można zarazem tracić z pola widzenia, że spory z zakresu stosunku spółki przeniesione do właściwości sądów polubownych mocą zapisu mają charakter wiążący wspólników, co słusznie zauważa Mateusz Kisiela. Zapisy na sąd polubowny mogą się znaleźć nie tylko w różnego rodzaju umowach, a także w statutach klubów sportowych, sportowych spółek akcyjnych, związków sportowych i stowarzyszeń, jak również regulaminach i przepisach wewnętrznych dotyczących np. olimpiad sportowych. Specyfika tego rodzaju sporów, a także potrzeba zapewnienia może i większej fachowości rozstrzygnięć wynikającej z samej natury danych konfliktów, często przemawiają właśnie za przewagą rozstrzygania sporów przez organy niebędące sądami w rozumieniu art. 175 Konstytucji RP, co nie musi implikować rezygnacji ze sprawowania sprawiedliwości Zob. szerzej F. Zedler, Postępowanie polubowne w sporcie (w:) Ustawa o sporcie, red. A.J. Szwarc, Poznań 2011. . Organy adwokatury, którym powierza się rozstrzyganie ewentualnych nieporozumień (§ 36 KEA), mogą sprawować sprawiedliwość w szerokim rozumieniu tego słowa L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2017, s. 384. . Mateusz Kisiela zasadnie podkreśla – za J. Naumannem – że „ewentualne nieporozumienia między adwokatami powinny być rozstrzygane w pierwszej kolejności przez właściwe organy Adwokatury, a następnie przez stały sąd polubowny przy Naczelnej Radzie Adwokackiej lub sąd polubowny z wyłącznym udziałem adwokatów. Umowy spółek z udziałem adwokatów powinny zawierać odnośną klauzulę zapisu na sąd polubowny. Władzami właściwymi do rozstrzygania nieporozumień między członkami palestry są dziekan macierzystej rady adwokackiej, sama rada, względnie rzecznik dyscyplinarny, jeżeli zarzut zdaje się wskazywać na popełnienie przewinienia dyscyplinarnego” M. Kisiela, Uwagi..., s. 9, za J. Naumann, Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu. Komentarz, Warszawa 2020, § 36, nb 5. . Jako niewątpliwie słuszna jawi się także konstatacja, że „na aprobatę zasługuje kontynuacja dobrych tradycji palestry i propagowanie wśród adwokatów polubownych sposobów rozwiązywania sporów, w tym wewnątrz palestry i przy udziale jej organów” M. Kisiela, Uwagi..., s. 10. .

Rozbieżności występujące na tle treści § 36 i § 39 KEA wynikające z używania pojęć „spór” i „nieporozumienie” nie oznaczają zatracenia różnic tych pojęć, które są – siłą rzeczy – odrębne, ale nie można nie wskazać, że są one treściowo do siebie zbliżone. Występuje pewna odmienność interpretacji przepisów prawnych w drodze wykładni językowej od interpretacji norm etycznych w drodze tejże wykładni. Wszak przy tym ostatnim należy mieć – przede wszystkim – na uwadze wartości aksjologiczne, leżące u podstaw; przecież z natury rzeczy są one nieostre i niedookreślone. Stosowanie norm etycznych w poszczególnych sprawach wymaga od organu stosującego wyinterpretowania w konkretnej sprawie powinności etycznej w kontekście zasad spisanych w kodeksach etycznych. Ponadto, zgodnie bowiem ze słownikowymi definicjami wyżej wymienionych pojęć „spór” i „nieporozumienie”, podnieść trzeba, że pierwsze z nich oznacza „spieranie się z kimś”, natomiast drugie „pomyłkę wynikłą z niewłaściwego zrozumienia czegoś” https://sjp.pwn.pl/slowniki/sp%C3%B3r.html; https://sjp.pwn.pl/slowniki/nieporozumienie.html (dostęp: 04.01.2023 r.). . Z punktu widzenia teoretycznego nieporozumienie wymaga często wyjaśnienia podstaw faktycznych i prawnych, a w dalszej kolejności może – w razie obstawania przy odmienności stanowisk – prowadzić do konfliktu i sporu. Zatem nieporozumienia będą zawsze pozostawać w przedpolu sporu. Nie przeczy to jednak tendencji wyrażonych w normach Kodeksu etyki adwokackiej powinności, tj. sformułowania charakterystycznego dla norm etycznych, które działają w sferze sankcji rozsianych, a nie skupionych (prawnie dookreślonych). Pojęcie powinności jest właściwe dla kodeksów etycznych, bowiem normy chroniące wartości aksjologiczne, właściwe dla etyki zawodowej, wskazują ogólne powinności, które konkretyzują się w relacji do określonego stanu faktycznego, dlatego nie można oczekiwać ostrości sformułowań w kodeksie etycznym Zob. szerzej H. Jankowski, Prawo a moralność, Warszawa 1968; J. Giezek, P. Kardas, Podstawowe zagadnienia etyki adwokackiej, Warszawa 2021. . Zgodzić się trzeba z M. Kisielą, że spory powinny być rozstrzygane polubownie i preferencja takiego rozwiązania wynika z § 36 i § 39 KEA. Niemniej jednak twierdzenie, że Kodeks etyki adwokackiej miałby niejako ingerować w sferę innych zawodów prawniczych i przymuszać przedstawicieli tych profesji do poddawania własnych sporów pod sądy polubowne adwokackie jest o tyle chybione, że zasada polubownego rozstrzygania sporów między członkami danego zawodu prawniczego nie jest właściwa tylko dla adwokatów, albowiem podobną normę wyraża § 56 Kodeksu etyki radcy prawnego Na marginesie warto odnotować tylko, że w przeszłości była próba stworzenia wspólnego kodeksu etyki dla adwokatów i radców prawnych, zob. https://www.rp.pl/zawody-prawnicze/art7409151-jeden-kodeks-etyki-dla-adwokatow-i-radcow (dostęp: 04.01.2023 r.). . Oznacza to tyle, że adwokat i radca prawny – działający w ramach tej samej spółki – mogą przewidzieć w umowie spółki, w której wykonują zawód, zapis na sąd polubowny. Ów zapis na sąd polubowny nie oznacza potrzeby poddania pod istniejący sąd polubowny czy to właściwy dla adwokatów, czy dla radców prawnych, ale możliwe jest powołanie sądu polubownego ad hoc na podstawie art. 1161 k.p.c. Ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 1805 ze zm.), dalej k.p.c.; zob. także A. Budniak, Treść zapisu na sąd polubowny w świetle przepisów polskiego i niemieckiego postępowania cywilnego – wybrane zagadnienia, „Kwartalnik ADR” 2009/3, s. 17. Zob. szerzej S. Dalka, Sądownictwo polubowne w PRL, Warszawa 1987; A. Torbus, Sądownictwo polubowne w systemie postępowania cywilnego (wybrane zagadnienia), https://arbitraz.laszczuk.pl/_adr/30/Sadownictwo_polubowne__w_systemie_postepowania_cywilnego_(wybrane_zagadnienia).pdf (dostęp: 4.01.2023 r.) , który zostanie powołany przez przedstawicieli obu zawodów wyznaczonych przez oba samorządy, co będzie realizacją etycznej powinności zawodów zaufania publicznego, a to załatwiania sporów w sposób polubowny. Jak już wspomniano, Autor niezasadnie krytykuje pojęcie „powinności” właściwe dla przepisów kodeksów etyki adwokackiej. Powinność etyczna różni się bowiem od obowiązku prawnego i w istocie dookreśla byt przewinienia dyscyplinarnego A. Malicki, Materiały z konferencji „Ponadczasowość zasad etyki zawodu adwokata a granice ich ewentualnej modyfikacji”, Łódź 2019, https://lodz.adwokatura.pl/wpcontent/uploads/2020/03/orakronika_pokonferencjne_01_03032020.pdf (dostęp: 4.01.2023 r.); J. Giezek, P. Kardas, Podstawowe...; M. Ossowska, Podstawy nauki o moralności, red. P. Smoczyński, Wrocław–Warszawa–Kraków 1994. w rozumieniu art. 80 p.o.a. Ustawa z 26.05.1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2022 r. poz. 1184 ze zm.), dalej p.o.a. Tym niemniej jednak słusznie J. Naumann twierdzi, że udział w spółkach radców prawnych doradców komplikuje stosowanie § 36 KEA w sposób niepomierny, a ponadto autor ten dostrzega potrzebę korekty de lege ferenda, która wyeliminuje wątpliwości interpretacyjne na tle § 36 KEA J. Naumann, Zbiór..., s. 492–493. . Wobec powyższego poczynić należy konstatację, że pomimo tego, że M. Kisiela przeprowadza prawidłową (pod względem językowym) analizę § 36 i 39 KEA, to nie sposób dojść do tych samych wniosków. Wobec tego nie sposób jest się zgodzić z propozycją M. Kisieli dotyczącą szybkiej nowelizacji Kodeksu etyki adwokackiej, która miałaby sprowadzać się do połączenia § 36 i 39 KEA w jeden Warto w tym miejscu odesłać do licznych wypowiedzi adwokatów w przedmiocie nowelizacji Kodeksu etyki adwokackiej, a w tym w szczególności adw. prof. d. hab. Jacka Giezka https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/1447202,jacek-giezek-etyka-adwokacja-zmiany-wywiad.html (dostęp: 4.01.2023 r.); zob. także P. Skuczyński, Etyka adwokatów i radców prawnych, Warszawa 2016; W. Bergier, J. Jacyna, Etyka zawodu adwokata. Regulamin wykonywania zawodu adwokata. Komentarz praktyczny, orzecznictwo, wzory i kazusy, Warszawa 2015. .

Nie zatracając z pola widzenia powyżej prowadzonych rozważań, wskazać należy, że przedstawione zagadnienie obowiązku denuncjacji z art. 304 k.p.k. Ustawa z 6.06.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2022 r. poz. 1375 ze zm.), dalej k.p.k. niewątpliwie przy braku istnienia bezwzględnego obowiązku powinno być rozważane w kontekście zasady trafnej rekcji dyscyplinarnej jako wystarczającej, taka reakcja może bowiem spełnić swoje zadanie w zakresie przywrócenia porządku prawnego. Adwokatura jest samorządem adwokackim i przystępując do tej grupy zawodowej, należy kierować się właściwymi dla niej normami postępowania. Nie ulega wątpliwości, że Kodeks etyki adwokackiej ma charakter normatywny, stanowiący prawo wewnętrzne samorządu. W pamięci mieć także należy, że prawa stanowione przez samorządy zawodowe mogą być przedmiotem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego Zob. wyrok TK z 23.04.2008 r. (SK 16/07), M.P. z 2008 r. nr 38 poz. 341; postanowienie TK z 20.11.2018 r. (U 4/17), OTK-A 2018, nr 68. .

Przy analizie właściwych regulacji Kodeksu etyki adwokackiej należy dokonać swoistego ważenia dóbr. Wobec powyższego zdaje się być słuszną konstatacja, że analiza konkretnego stanu faktycznego wymaga, aby zważyć tak zasadę koleżeństwa, jak i godności zawodu, w zestawieniu z potrzebą zwracania uwagi na naruszenia prawa w ramach kompetencji adwokatury i sądów polubownych czy też działań mediacyjnych, które taką wartość chronią. Natomiast jeśli dochodzi do „wykrycia” przestępstw, co do których istnieje prawny obwiązek zawiadamiania właściwych organów, to wartość tego obowiązku powinna być chroniona w myśl zasady pierwszeństwa, co nie zawsze musi wchodzić w grę przy obowiązku społecznym, a zwłaszcza w sytuacji gdy wątpliwe jest wypełnienie znamion przestępstwa Por. A. Malicki, O dysponowaniu tajemnicą adwokacką oraz o jej granicach – perspektywa adwokacka (w:) Etyka adwokacka a kontradyktoryjny proces karny, red. J. Giezek, P. Kardas, Warszawa 2015, s. 224. .

Reasumując powyżej prowadzone rozważania, wskazać należy, że wniosek M. Kisieli mający charakter postulatu de lege ferenda, o dostosowaniu § 36 i § 39 KEA do – jak twierdzi M. Kisiela – obecnych realiów prawych, a to, że wszelkie spory powinny być rozstrzygane polubownie, a w razie braku takiej możliwości ich rozstrzyganie powinno być powierzone władzom adwokatury, a następnie sądowi polubownemu, może być wywiedziony także de lege lata. Ponadto terminologia używana w Kodeksie etyki adwokackiej, a dokładnie pojęcie „powinność”, jest właściwa dla regulacji obowiązków etycznych, wobec czego nie można się zgodzić z poglądem, że powołane przepisy zalecające powinność poddawania sporów pod rozstrzygnięcia organom adwokatury, sądom polubownym narusza prawo do sądu. Dzieje się tak, albowiem przynależność do samorządu zawodowego in genere często wymaga korzystania z rozwiązań niepoddawania określonych sporów sądom powszechnym, co łączy się z wykonywaniem zawodów zaufania publicznego.

Przynależność do samorządu zawodowego wiąże się nie tylko z przysporzeniem uprawnień danej jednostce, ale też – niekiedy – z ograniczeniem jej praw w danym zakresie. Innymi słowy, podmiot, który działa w ramach swojej wolności do przystąpienia do samorządu zawodowego, ogranicza jednocześnie swoje prawo do skorzystania z drogi sądowej przed sądami powszechnymi, co przyrównać można do swoistego wyboru forum rozstrzygania swoich sporów (prorogatio fori).