*Tytuł konferencji, poza oczywistymi inspiracjami filmowymi, nawiązuje do artykułu o tym samym tytule autorstwa Ł. Supery, „Palestra” 2012, nr 7–8.

C elem konferencji było zwrócenie uwagi na problemy związane z funkcjonowaniem systemu pomocy prawnej dla niezamożnych obywateli oraz poszukiwanie możliwych rozwiązań na przyszłość.

Konferencja została zorganizowana w ramach Koła Młodych Adwokatów przy ORA w Warszawie przez Zespół, w skład którego weszli: adw. Anna Atanasow, adw. Agnieszka Błażowska, adw. Michał Małdziński, adw. Piotr Przygoda oraz adw. dr Łukasz Supera (koordynator projektu).Konferencja odbyła się przy wsparciu finansowym Izby Adwokackiej w Warszawie w zakresie poczęstunku i materiałów konferencyjnych. W dniu 5 grudnia 2015 r. przy organizacji wydarzenia nieocenioną pomoc zapewniły: apl. adw. Ewa Atanasow, apl. adw. Anna Malinowska oraz Marta Wyszyńska.

W wydarzeniu, które miało miejsce w sali Henryka Krajewskiego w siedzibie ORA w Warszawie, wzięło udział około 100 osób. Wśród gości znaleźli się sędziowie, pracownicy  naukowi, adwokaci, radcowie prawni, asystenci sędziów, aplikanci oraz studenci. W konferencji wzięli m.in. udział: Rzecznik Praw Obywatelskich dr Adam Bodnar, SSN i Członek KRS Katarzyna Gonera, Członek KRS Sędzia Waldemar Żurek, Sędzia Marta Kożuchowska-Warywoda, przewodnicząca warszawskiego oddziału Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”, Dziekan Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie r.pr. Włodzimierz Chróścik. Konferencję zaszczycił również Nestor Adwokatury, adw. Czesław Jaworski, Redaktor Naczelny „Palestry”. Spośród władz samorządowych przybyli Sekretarz NRA Rafał Dębowski, członkowie ORA w Warszawie: adw. dr Łukasz Chojniak, adw. Jakub Jacyna oraz adw. Mikołaj Pietrzak. Konferencję otworzył Ł. Supera, witając gości i przypominając, że prawo do wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu jest konstytucyjnym prawem majątkowym zawartym w art. 64 ust. 1 Konstytucji.Tak m.in. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 26 listopada 2013 r. w sprawie SK 33/12: „Koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu są konstytucyjnie chronionym prawem majątkowym w rozumieniu art. 64 Konstytucji, przysługującym pełnomocnikowi świadczącemu pomoc prawną z urzędu”. Wskazał również, że państwo polskie z jednej strony przyznaje pomoc prawną z urzędu obywatelom, równocześnie jednak uchyla się od ponoszenia obowiązku jej finansowania. Po krótkim wprowadzeniu głos oddany został panelistom.

W pierwszym panelu, zatytułowanym Konstytucyjne podstawy sytemu pomocy prawnej z urzędu i prawo osób niezamożnych do profesjonalnej pomocy świadczonej przez osoby działające w odpowiednich warunkach, głos zabrali w kolejności: A. Bodnar, dr hab. Ryszard Piotrowski (UW) oraz W. Chróścik. Prelegenci przytaczali konstytucyjne oraz konwencyjne podstawy systemu pomocy prawnej z urzędu. Zwracano uwagę, że o ile Konstytucja nie stawia wprost wymogu finansowania przez państwo pomocy prawnej z urzędu, o tyle obowiązek taki wynika jednak z przepisów Ustawy Zasadniczej. Przywołane zostały toczące się przed Trybunałem Konstytucyjnym sprawy dotyczące rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 2002 r.,Rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U. z 2002 r. nr 163, poz. 1348). w których bierze udział RPO, tj. m.in. sprawa SK 25/14W opinii przedłożonej w sprawie RPO stwierdził m.in.: „Aktualne brzmienie zaskarżonego upoważnienia uprawnia Ministra Sprawiedliwości do zbyt dużej swobody w zakresie określenia wysokości opłat, albowiem ustawodawca nie wyznaczył maksymalnych granic wysokości opłat, jak również sposobu kalkulacji tychże opłat, pozostawiając tę materię do rozstrzygnięcia organowi władzy wykonawczej. W przekonaniu Rzecznika konsekwencją takiego stanu prawnego jest to, iż wydane rozporządzenie ustanawia przepisy ograniczające swobodę rozpoznania przez sąd sprawy, co w rezultacie prowadzi do obrazy art. 45 ust. l Konstytucji RP”, http://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/ Sprawa?&pokaz=dokumenty&sygnatura=SK%2025/14 oraz SK 35/15. Podkreślano istotę prawa do sądu, którego realizacja wymaga dostępu do profesjonalnej pomocy prawnej, ze szczególnym uwzględnieniem stosunków z zakresu prawa pracy. Zwrócono uwagę na to, że państwo nie może oczekiwać od adwokatów i radców prawnych samodzielnego ponoszenia kosztów pomocy prawnej z urzędu.

Dyskusję moderował Ł. Supera, głos zabrali m.in. R. Dębowski, W. Żurek, adw. Łukasz Wydra oraz adw. Andrzej Nogal. R. Dębowski podniósł m.in., że: „Nie przekonuje argument, że Ministerstwo Finansów nie ma środków na sfinansowanie podwyżek stawek z urzędu”. W. Żurek z kolei zauważył: „Należy podkreślić, iż sędziowie są również za urealnieniem stawek. Wynagrodzenia adwokackie powinny być urealnione stosownie do nakładu pracy”. Sędzia zwracał uwagę na problem pieniactwa oraz potrzebę kontroli nad tym, komu przyznawana jest pomoc prawna z urzędu. Jako przykład przytoczył sytuację, gdy: „Sąsiad pozwał sąsiada, że krowa przestała dawać mleko”.

W drugim panelu, pt. Sprawiedliwe rozłożenie ciężarów związanych ze świadczeniem pomocy prawnej z urzędu w demokratycznym państwie  prawa, głos zabrali: K. Gonera, M. Kożuchowska-Warywoda oraz M. Pietrzak. M. Kożuchowska-Warywoda powiedziała w odniesieniu do rozporządzeń z 2015 r.: „Nowe rozporządzeniaRozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2015 r. poz. 1801) oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800) wprowadzają dualizm, ciężko mówić o sprawiedliwym rozłożeniu ciężarów. Ten dualizm w sprawach karnych jest bardzo widoczny”. Sędzia stwierdziła, że: „Pierwsze rozporządzenie to sukces, natomiast drugie rozporządzenie – w zasadzie jest takie samo. Przesłanki zasądzenia wyższych kosztów są szerokie, ale sądowi przysługuje tu bardzo mały margines uznania”. Podkreślano, że państwo musi wziąć na siebie obowiązek finansowania pomocy prawnej z urzędu. M. Pietrzak stwierdził z kolei: „Oczekiwanie heroicznej postawy przez państwo, że adwokaci będą prowadzić sprawy pro bono, nie jest rozwiązaniem systemowym. Prędzej czy później każdy z adwokatów staje przed wyborem: czy prowadzić solidnie sprawy z wyboru, czy z urzędu. Prowadzenie sprawy z urzędu np. karnej – przestępczości zorganizowanej – w której terminy są cztery razy w tygodniu – to śmierć dla kancelarii”. Zwrócono uwagę, że w przypadku spraw złożonych i czasochłonnych wysokość wynagrodzenia powinna oscylować w okolicy stawek maksymalnych. Przytoczone zostały dane, z których wynikało, że o ile odsetek PKB przeznaczony ogólnie na wymiar sprawiedliwości w Polsce nie wydaje się niski, o tyle odsetek przeznaczony na pomoc prawną z urzędu jest w Rzeczypospolitej, w porównaniu z państwami członkowskimi UE, bardzo niewielki.

W roli moderatora wystąpił P. Przygoda. W dyskusji wzięli udział. m.in. adw. dr hab. Antoni Bojańczyk, adw. Małgorzata Supera oraz adw. Maciej M. Kamiński. A. Bojańczyk zwracał uwagę m.in. na to, że: „Dziś nie tylko nie potrafimy wycenić wartości czy ceny pomocy prawnej, ale w zasadzie nikt nie podjął w sposób sensowny problemu dokonania realnej wyceny kosztów pomocy prawnej”. M. M. Kamiński z kolei pytał retorycznie: „Dlaczego państwo każe adwokatom składać wniosek o zasądzenie kosztów pomocy prawnej z urzędu wraz z oświadczeniem, że koszty te nie zostały pokryte w całości bądź w części?”

W trzecim panelu System pomocy prawnej z urzędu w innych państwach członkowskich UE. Propozycje zmian zmierzające do usprawnienia funkcjonowania systemu pomocy prawnej z urzędu w Polsce Rechtsanwalt LL.M. Łukasz Krasoń‑Becker przedstawił system niemiecki w zakresie pomocy prawnej z urzędu. Jak wynikało z przedstawionej prezentacji, prowadzenie spraw z urzędu jest w RFN co do zasady opłacalne, a obywatele sami wybierają pełnomocnika i obrońcę, który przeważnie sprawę taką dobrowolnie przyjmuje. Philippe Chauvin, Kierownik Centrum Prawa Francuskiego WPiA UW, oraz Nina Hetmańska omówili system francuski, podając szczegółowe liczbowe dane i związane z nimi problemy. We Francji wybór pełnomocnika z urzędu dokonywany jest zasadniczo przez beneficjenta. Przedstawione rozwiązania silnie kontrastowały z tymi przyjętymi w Polsce. Dyskusję moderował M. Małdziński. Głos zabrali m.in. r.pr. Paweł Sokołowski oraz Ł. Supera.

Wszystkim Prelegentom wręczono konferencyjne kubki STAWKI<ŻYCIE, a Uczestnikom wpinane w klapy znaczki z logotypem konferencji. Konferencję zamknął Ł. Supera, dokonując podsumowania i wskazując, że rozwiązania systemu pomocy prawnej z urzędu w Polsce z pewnością dalekie są od doskonałości i wymagają istotnych zmian, ponieważ nie zapewniają realizacji praw podstawowych.