W dniu 25 września 2015 r. odbyła się w Krakowie konferencja naukowa „Kontrowersyjne zagadnienia postępowań następczych po nowelizacji Kodeksu postępowania karnego”, która zgromadziła grono wielu przedstawicieli nauki oraz liczną grupę praktyków: sędziów, prokuratorów, adwokatów i radców prawnych z całej Polski. Otwarcia konferencji dokonał prodziekan WPiA UJ, prof. dr hab. Jerzy Pisuliński, który w pierwszych słowach powitał zgromadzonych gości, jednocześnie podkreślając, że nowelizacja procedury karnej wprowadzona z dniem 1 lipca 2015 r., nadal dostarczająca wielu pytań i wątpliwości, stała się asumptem do zorganizowania konferencji. Gospodarz spotkania dr hab. Andrzej Światłowski, prof. UJ, przedstawił ramowy harmonogram spotkania. W sesji plenarnej przewidziane zostały 4 referaty, po czym obrady przeniosły się do zespołów problemowych, dotyczących dwóch zagadnień: wyroku łącznego oraz odszkodowania za nieprawidłowe stosowanie prawa karnego.

Moderatorem sesji plenarnej został dr hab. Krzysztof Woźniewski, prof. Uniwersytetu Gdańskiego, który zaprosił dr. Marcina Żaka (Uniwersytet Jagielloński) do wygłoszenia pierwszego z referatów. Prelegent w perspektywie historycznej przedstawił kształtowanie się kodeksowej regulacji postępowań następczych w latach 1969–2015. Szczególną uwagę poświęcił zagadnieniom odszkodowania za niesłuszne skazanie i inne błędy wymiaru sprawiedliwości oraz wyrokowaniu łącznemu. W wystąpieniu zwrócono uwagę, że od k.p.k. z 1969 r. nierozwiązany pozostaje problem składu sądu orzekającego w przedmiocie wyroku łącznego. Postawiono również pytanie o przeprowadzenie dowodu zgłoszonego przez stronę w kontekście art. 574 k.p.k. w zw. z art. 167 k.p.k. oraz art. 9 § 2 k.p.k. W kwestii odszkodowania za niesłuszne skazanie i inne błędy wymiaru sprawiedliwości prelegent przedstawił rozumienie pojęcia „oczywistość i niewątpliwość” na gruncie orzecznictwa sądowego. Zwrócono również uwagę na problem reprezentowania Skarbu Państwa przez prokuratora w postępowaniu z rozdziału 58 k.p.k., poruszając przy tym aspekt legitymacji do podniesienia zarzutu przedawnienia. Następny referat, dr hab. Małgorzaty Wąsek-Wiaderek (prof. KUL Jana Pawła II, Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego), ukazywał, w jakim obszarze postępowania następcze są w zakresie zainteresowania orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Autorka referatu stanęła na stanowisku, że do procedury w przedmiocie wyroku łącznego wystarczy zachować ogólny standard, jaki Trybunał wywodzi dla spraw odwoławczych karnych. Referentka, zauważając, że nadal występuje ryzyko, iż rozszerzenie podstaw odszkodowawczych okaże się niewystarczające w świetle standardu strasburskiego, przypomniała problem prawa do odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu niesłusznie wykonanego tymczasowego aresztowania na podstawie sprawy Włoch p. Polsce, gdzie stwierdzono sprzeczność z art. 5 ust. 5 Konwencji. Rozszerzono jednak rozważania o zaliczaniu tymczasowego aresztowania na poczet kary grzywny również na przypadki zaliczania na poczet kary pozbawienia wolności, zwłaszcza w kontekście zawisłych przed Trybunałem dwóch spraw: Szałkiewicz p. Polsce i Czerniuszkiewicz p. Polsce.

Z kolei sędzia TK Wojciech Hermeliński oraz SSA dr hab. Barbara Nita-Światłowska, prof. Uczelni Łazarskiego, w swoim referacie zwrócili uwagę na konstytucyjne zagadnienia postępowań następczych. B. Nita-Światłowska omówiła problematykę terminu przedawnienia roszczeń, których można dochodzić w trybie określonym w rozdz. 58 k.p.k. Prelegentka wskazała judykaty TK (sprawy o sygn akt. SK 18/10 i SK 8/03) uznające, że roczny termin określony w art. 555 k.p.k. spełniał dotychczas standardy konstytucyjne, i dokonała oceny wydłużenia tego terminu do 3 lat wskutek nowelizacji. Zwrócono również uwagę na problematykę tzw. „wtórnego uprawnienia” na gruncie art. 556 k.p.k. w kontekście postanowienia TK o sygn. akt Ts 320/12. Sędzia Hermeliński przybliżył najnowszy wyrok TK o sygn. akt P 37/14, w którym sąd pytający zastanawiał się, czy art. 89 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 ze zm.) jest zgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 175 i art. 178 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie, w jakim pomija możliwość warunkowego zawieszenia wykonania kary łącznej w wypadku orzekania przez sąd o łączeniu warunkowo zawieszonej – na podstawie art. 343 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2015 r. – kary pozbawienia wolności w wymiarze wyższym niż 2 lata z karą pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. W zakresie ułaskawienia przedstawiono jedyne rozstrzygnięcie TK, o sygn. akt P 25/12, dotyczące dostępu do informacji publicznej w kontekście procesu wykonywania kompetencji Prezydenta Rzeczypospolitej. Ostatnia w kolejności głos zabrała dr hab. Hanna Paluszkiewicz, prof. Uniwersytetu Zielonogórskiego, zwracając uwagę na kilka istotnych zagadnień intertemporalnych postępowań następczych. Na wstępie przypomniała o konieczności rozróżnienia dwóch pojęć: sytuacji intertemporalnej oraz problemu intertemporalnego. Wystąpienie koncentrowało się wokół zagadnienia dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w trybie określonym przez rozdział 58 k.p.k. Dostrzeżono dwie płaszczyzny analizy, z jednej strony kwestię stosowania reguł intertemporalnych w zakresie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w trybie k.p.k., tj. od reguły chwytania sprawy w locie po regułę petryfikacji składu sądu, a z drugiej strony stosowanie przejściowych przepisów (tzw. dostosowawczych) zawartych w art. 40 i 41 noweli z 2013 r. Po przerwie odbyły się obrady w dwóch zespołach problemowych. Pierwszy zespół zajmował się kontrowersyjnymi zagadnieniami wyroku łącznego, drugi – problematyką odszkodowania za nieprawidłowe stosowanie prawa karnego.

Panel dotyczący problematyki wyroku łącznego poprowadził sędzia Tomasz Duski (Sąd Apelacyjny w Krakowie). Wystąpienia dwojga pierwszych prelegentów koncentrowały się na materialnoprawnym substracie wyroku łącznego, natomiast dwaj pozostali uczestnicy przybliżyli problematykę procesową wyrokowania łącznego. Panel rozpoczął SSA dr Dariusz Kala (UMK, SA w Gdańsku), który zwrócił uwagę, że aksjologia zmian dotyczących problematyki wyrokowania łącznego jest nie tylko niejasna, ale również nieprzekonywająca. Prelegent podkreślił, że nie ma możliwości sensownego wyłożenia art. 85 § 3 k.k. bez złamania zakazu wykładni per non est. Poruszono również kwestię relacji zarządzenia wykonania kary i postępowania o wydanie wyroku łącznego, zwracając uwagę na brak reguł kolizyjnych w tym zakresie. Podkreślono, że brak realnego zbiegu przestępstw stawia pod znakiem zapytania istnienie samej instytucji kary łącznej. Następnie głos zabrała dr Maja Klubińska (UMK), przedstawiając meandry orzekania kary łącznej z warunkowym zawieszeniem jej wykonania w trybie wyroku łącznego. Prelegentka zastanawiała się m.in. nad tym, kiedy możemy uznać, że powstaje przeszkoda w zastosowaniu warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności związana z niespełnieniem przez sprawcę przesłanki braku skazania na karę pobawienia wolności w momencie popełnienia przestępstwa, jaki jest wpływ zatarcia skazania na realizację przesłanki w postaci braku skazania na karę pobawienia wolności w momencie popełnienia przestępstwa, a także zasadność mechanizmu przeliczania kary pozbawienia wolności orzeczonej z warunkowym zawieszeniem jej wykonania w sytuacji objęcia tej kary wyrokiem łącznym, na podstawie którego wymierzono karę łączną bezwzględnego pozbawienia wolności. Kolejnym dyskutantem był dr Michał Rusinek (UJ), który omówił zagadnienie składu sądu orzekającego w przedmiocie wyroku łącznego, zwracając uwagę na rozdźwięk między judykaturą a doktryną. Prelegent rozważał wpływ nowelizacji k.p.k. na utrwaloną dotychczas linię orzeczniczą SN, wskazując na zmianę kontekstu normatywnego orzekania w przedmiocie wyroku łącznego. Powołując się na nowy art. 568a k.p.k., doszedł do wniosku, że składy sądu orzekające karę łączną w wyroku skazującym oraz karę łączną w wyroku łącznym powinny być kształtowane na podstawie art. 28 § 1–4 k.p.k. Panel zakończyło wystąpienie dr. hab. Sławomira Steinborna (prof. Uniwersytetu Gdańskiego, Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego), który zwrócił uwagę na problem rozumienia art. 85 § 4 k.k. Zastanawiał się, czy kary orzeczone w innych państwach niż państwa członkowskie UE mogą być połączone wyrokiem łącznym. W referacie zwrócono również uwagę na sprawę o sygn. akt P 19/14 zawisłą przed TK oraz wątpliwości, jakie rodzi pozostawienie w systemie instytucji kary łącznej.

Panel dotyczący odszkodowania za nieprawidłowe stosowanie prawa karnego poprowadził dr hab. Czesław Kłak, prof. Wyższej Szkoły Prawa i Administracji w Rzeszowie, który w ramach wprowadzenia przypomniał, jak fundamentalne znaczenie dla rozwiązania kwestii roli prokuratora i reprezentowania interesu Skarbu Państwa ma określenie charakteru tego postępowania, któremu doktryna z zakresu prawa cywilnego i karnego próbuje nadać charakter łączony lub mieszany. Pierwszy głos wśród panelistów zabrał dr hab. Antoni Bojańczyk, prof. Uniwersytetu Warszawskiego, odnosząc się przede wszystkim do zakresu i charakteru nowego zakazu dowodowego z art. 168a k.p.k. w kontekście możliwości zasądzenia odszkodowania za niesłuszne skazanie, w razie jego naruszenia. Zauważył, że treść przepisów intertemporalnych uniemożliwia wniesienie kasacji z zarzutem naruszenia przepisu art. 168a k.p.k. do spraw, w których akt oskarżenia został wniesiony przed 1 lipca 2015 r., jednocześnie niezasadnie zamykając drogę odszkodowawczą. Z tej racji zaproponowano objęcie art. 168a k.p.k. także postępowań prowadzonych przed wejściem w życie nowelizacji, choćby przez wzgląd na materialny i aksjologiczny charakter omawianego przepisu oraz znikome dotychczas wykorzystywanie w procesie dowodów prywatnych. Kolejny referat, dr. Wojciecha Jasińskiego (Uniwersytet Wrocławski), dotyczył problematyki niezasadnego stosowania środków przymusu państwowego. Z jednej strony podkreślono pozytywny aspekt rozszerzenia w nowelizacji zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej dochodzonej przed sądem karnym, z drugiej jednak strony dostrzeżono problem definitywnego rozgraniczenia kognicji sądów cywilnych i karnych. Prelegent zastanawiał się nad problemami, jakie rodzi nowelizacja, począwszy od sprecyzowania kluczowego terminu „niezasadne stosowanie środków przymusu”, które według niego obecnie sprowadzać się będzie wyłącznie do kwestii zaliczenia środka na poczet orzekanych sankcji karnych. Niesłuszność kryterium przyjętego przez ustawodawcę poddano krytyce nie tylko przez wzgląd na aksjologiczny wymiar postępowania odszkodowawczego realizowanego w procesie karnym, ale również biorąc pod uwagę, że części środków przymusu nie sposób zaliczyć na poczet kary (np. dozór policji czy zakaz opuszczania kraju). Z tej perspektywy uznano, że dotychczasowa, ogólna klauzula oczywistej niezasadności była bardziej elastyczna, a wypracowane standardy w orzecznictwie pozwalały w sposób adekwatny dostosować kryteria do różnorodności zastosowanych środków. Następnie głos zabrała dr Grażyna Artymiak (Sąd Okręgowy w Rzeszowie), wskazując praktyczne aspekty orzekania i szacowania odszkodowania przed sądem karnym na podstawie dotychczasowych i nowych uregulowań. W trakcie referatu postawiono pytanie o celowość dalszego orzekania przez sąd karny w sprawie odszkodowawczej oraz możliwość skorzystania z urzędu z zarzutu przedawnienia na podstawie art. 5 k.c. Wyrażono wątpliwości m.in. pod adresem przyszłej metodyki i zakresu orzekania odszkodowania w sprawach, w których zastosowano zabezpieczenie majątkowe, czy skutków dopuszczenia ławników do składu sądu orzekającego odszkodowanie, zwłaszcza w okolicznościach, gdy jednocześnie odmawiamy prokuratorowi statusu strony uprawnionej do wniesienia środka zaskarżenia i nie możemy spodziewać się szczególnego zaangażowania reprezentanta Skarbu Państwa, choćby na podstawie dotychczasowych doświadczeń w sprawach cywilnych. Referentka poddała pod dyskusję również aspekt niezawisłości sędziowskiej w tych sprawach, w których za reprezentanta Skarbu Państwa uznano przykładowo Ministra Sprawiedliwości, oraz niedoprecyzowanie zakresu i trybu dochodzenia roszczenia regresowego, a także organu, który będzie zobowiązany do pokrycia regresu. Panel zakończyło wystąpienie dr hab. Dobrosławy Szumiło-Kulczyckiej (UJ), która odnosząc się do uwag polemicznych wcześniejszych referentów, zauważyła dodatkowo błędną tytulację rozdz. 58 k.p.k., proponując w tym zakresie zastąpienie terminu „niesłuszne orzekanie” terminem „niesłuszne wykonanie kary”. Do rozważenia pozostawiono problematykę środków kompensacyjnych, o których rozdz. 58 k.p.k. nie wspomina expressis verbis, zaznaczając, że nie ma przekonywających względów za wykładnią rozszerzającą, ujmującą je jako środki karne. Podobny dysonans zauważono na gruncie nieuwzględnienia  niezasadnego oskarżenia, a także stosowania obserwacji psychiatrycznej czy zajęcia mienia na potrzeby postępowania dowodowego, które również mogą nosić znamiona niezasadnej dolegliwości ze strony organów postępowania karnego, a z nieznanych względów zostały pozostawione kognicji sądów cywilnych. Po przerwie i podsumowaniu stanowisk wygłoszonych podczas paneli tematycznych otwarto dyskusję, której poprowadzenia podjęła się dr hab. M. Rogacka-Rzewnicka, prof. Uniwersytetu Warszawskiego. W toku burzliwej dyskusji poruszono wiele interesujących zagadnień, m.in. kwestie: relacji między obecnym mechanizmem łączenia kar a spodziewanym ograniczeniem prawa do ubiegania się o przedterminowe warunkowe zwolnienie; modyfikacji warunków dla określenia właściwości sądu w przedmiocie wydania kary łącznej i wyroku łącznego; obaw co do dalszej praktyki orzekania zabezpieczenia majątkowego, zwłaszcza w sprawach karnoskarbowych; określenia momentu oceny wykonalności kary w kontekście orzekania kary łącznej; zakresu regulacji odszkodowawczej w rozdz. 58 k.p.k. m.in. w stosunku do środków kompensacyjnych i środków przymusu, a także mocy wiążącej postanowienia prokuratora w odniesieniu do roszczenia regresowego czy podstaw żądania odszkodowania w ramach nowego art. 552a k.p.k.

Na koniec organizator konferencji, dr hab. A. Światłowski, prof. UJ, podziękował wszystkim licznie zgromadzonym uczestnikom konferencji za udział oraz wywołanie wielu interesujących tez, istotnie wzbogacających dyskusję naukową, co z perspektywy przeprowadzonej reformy może okazać się niezwykle pożyteczne dla utorowania prawidłowej wykładni i praktyki. Jednocześnie zaproszono na kolejne, zbliżające się wydarzenia naukowe Katedry Postępowania Karnego UJ.