Zakaz tortur (art. 3)

W świetle standardów międzynarodowych nie można zaakceptować realizacji programu badań naukowych nad nowym lekiem bez zgody osoby poddanej eksperymentowi. Takie traktowanie należy uważać za nieludzkie i poniżające w rozumieniu art. 3 Konwencji.

Wyrok Bataliny v. Rosja, 23.7.2015 r.,

Izba (Sekcja I), skarga nr 10060/07, § 90.

Śledztwo w sprawie traktowania z naruszeniem art. 3 Konwencji, oprócz tego, że musi być niezależne, bezstronne i poddane publicznej kontroli, musi kończyć się decyzją z uzasadnieniem, pozwalającą ogółowi upewnić się, że wymagania rządów prawa zostały zachowane.

Wyrok Bataliny v. Rosja, 23.7.2015 r.,

Izba (Sekcja I), skarga nr 10060/07, § 99.

Poczucie niższości i bezsilności – typowe dla pacjentów szpitali psychiatrycznych – wymaga wzmożonej czujności przy ocenie, czy w związku z ich traktowaniem Konwencja była przestrzegana.

Wyrok Bataliny v. Rosja, 23.7.2015 r.,

Izba (Sekcja I), skarga nr 10060/07, § 109.

Zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania jest wartością cywilizacji blisko wiążącą się z poszanowaniem ludzkiej godności.

Wyrok Bouyid v. Belgia, 28.9.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23380/09, § 81.

Jeśli o wydarzeniach wchodzących w grę całkowicie albo w szerokim zakresie wiedzą wyłącznie władze, jak w przypadku osób pozostających pod ich kontrolą w areszcie, pojawiają się silne domniemania faktyczne związane z obrażeniami, do których doszło w tym okresie. Na rząd przenosi się więc ciężar dowodu i musi on przedstawić zadowalające i przekonujące wyjaśnienie ich powstania w postaci dowodu wskazującego na istnienie faktów rodzących wątpliwości co do wersji wydarzeń opisanej przez pokrzywdzonego. Przy braku takiego wyjaśnienia Trybunał jest uprawniony do wyciągania z tego faktu wniosków, które mogą być niekorzystne dla rządu. Usprawiedliwieniem jest to, że osoby pozbawione wolności są bezbronne, a władze mają obowiązek je chronić.

Wyrok Bouyid v. Belgia, 28.9.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23380/09, § 83.

Ta sama zasada obowiązuje w kontekście kontroli tożsamości na posterunku policji albo zwykłej rozmowy w takim miejscu. Ma ona zastosowanie zawsze, gdy osoba znajduje się pod kontrolą policji albo podobnego organu.

Wyrok Bouyid v. Belgia, 28.9.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23380/09, § 84.

Złe traktowanie, które osiągnęło wymagany minimalny poziom dolegliwości, wiąże się zwykle z obrażeniami cielesnymi albo intensywnym cierpieniem fizycznym i psychicznym. Nawet jednak przy ich braku – jeśli dane traktowanie upokarza lub upadla jednostkę w sposób wskazujący na brak poszanowania lub zamach na jej godność ludzką albo rodzi poczucie strachu, udręki lub podrzędności mogące złamać jej odporność moralną i fizyczną – można je uznać za poniżające i objęte zakazem zawartym w art. 3. Z powodzeniem może wystarczyć upokorzenie ofiary w jej własnych oczach, nawet jeśli nie doszło do tego w oczach innych.

Wyrok Bouyid v. Belgia, 28.9.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23380/09, § 87.

W przypadku osoby pozbawionej wolności, albo bardziej ogólnie – osoby mającej do czynienia z funkcjonariuszami organów stosowania prawa, każde użycie siły fizycznej, które nie było ściśle konieczne ze względu na jej własne zachowanie, stanowi zamach na ludzką godność i co do zasady narusza prawo chronione w art. 3.

Wyrok Bouyid v. Belgia, 28.9.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23380/09, § 88.

Słów „co do zasady” nie należy rozumieć jako wskazówki, że mogą istnieć sytuacje, w których nie dojdzie jednak do stwierdzenia naruszenia z powodu tego, że zarzucone traktowanie nie osiągnęło wymaganego poziomu dolegliwości. Każda ingerencja w godność ludzką dotyka samej istoty Konwencji. Z tego powodu wszelkie zachowania funkcjonariuszy stanowiące zamach na ludzką godność oznaczają naruszenie art. 3, zwłaszcza w razie użycia przez nich siły fizycznej, która nie była ściśle konieczna ze względu na zachowanie danej osoby, niezależnie od skutków, jakie przyniosło dla niej takie zachowanie funkcjonariuszy.

Wyrok Bouyid v. Belgia, 28.9.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23380/09, § 101.

Uderzenie przez funkcjonariusza stosowania prawa osoby będącej całkowicie pod jego kontrolą w twarz stanowi poważny atak na jej godność.

Wyrok Bouyid v. Belgia, 28.9.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23380/09, § 103.

Uderzenie osoby w twarz ma na nią znaczny wpływ. Chodzi bowiem o część ciała wyrażającą indywidualność, manifestującą tożsamość społeczną i stanowiącą ośrodek zmysłów – widzenia, mowy i słyszenia – używanych do komunikowania się z innymi.

Wyrok Bouyid v. Belgia, 28.9.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23380/09, § 104.

Do uznania, że traktowanie było poniżające w rozumieniu art. 3, z powodzeniem może wystarczyć występujące u ofiary poczucie upokorzenia we własnych oczach. Nie było więc wątpliwości, że nawet jedno nierozmyślne uderzenie w twarz bez żadnych poważnych albo długotrwałych skutków może ona odczuć jako upokorzenie. Odnosi się to zwłaszcza do sytuacji, w której funkcjonariusz organu stosowania prawa uderzył osobę znajdującą się pod jego kontrolą, a więc podkreślającej wyższość i niższość z definicji charakteryzujących w takich okolicznościach relacje między sprawcą i ofiarą. Świadomość ofiar bezprawności takiego czynu, stanowiącego naruszenie etyki moralnej i zawodowej funkcjonariuszy, a także niedającego się zaakceptować, może dodatkowo rodzić w nich poczucie arbitralności traktowania, niesprawiedliwości i bezsilności.

Wyrok Bouyid v. Belgia, 28.9.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23380/09, § 105–106.

Osoby przetrzymywane w areszcie policyjnym albo tylko zwyczajnie wezwane na posterunek policji w celu sprawdzenia tożsamości lub na przesłuchanie – jak w przypadku skarżących – oraz szerzej: wszystkie osoby pozostające pod kontrolą policji lub podobnego organu, znajdują się w sytuacji bezbronności. W rezultacie władze mają obowiązek ich ochrony. Upokorzenie przez uderzenie w twarz oznacza zlekceważenie tego obowiązku.

Wyrok Bouyid v. Belgia, 28.9.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23380/09, § 107.

W istocie nie ma znaczenia, że do uderzenia w twarz mogło dojść na skutek bezmyślnego działania funkcjonariusza rozdrażnionego zachowaniem ofiary – lekceważącym lub prowokującym. Nawet w najtrudniejszych okolicznościach Konwencja zakazuje w sposób absolutny tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, niezależnie od zachowania danej osoby. W społeczeństwie demokratycznym złe traktowanie nigdy nie może być właściwą odpowiedzią na problemy, przed jakimi stają władze. W szczególności policja nie może „dokonywać, podżegać ani tolerować aktów tortur lub nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania w żadnych okolicznościach”. Ponadto art. 3 ustanawia obowiązek pozytywny państwa szkolenia funkcjonariuszy stosowania prawa, aby zapewnić wysoką jakość ich zachowań zawodowych i w rezultacie spowodować, aby nikt nie był torturowany ani traktowany sprzecznie z tym przepisem.

Wyrok Bouyid v. Belgia, 28.9.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23380/09, § 108.

Funkcjonariusze organów stosowania prawa wykonujący swoje obowiązki w kontakcie z nieletnimi muszą brać pod uwagę bezbronność związaną z ich młodym wiekiem. Zachowanie policji wobec nieletnich może być uznane za niezgodne z wymaganiami art. 3 wyłącznie dlatego, że dotyczy nieletnich, chociaż byłoby możliwe do zaakceptowania w przypadku dorosłych. Tak więc funkcjonariusze organów stosowania prawa muszą w takich przypadkach wykazać większą wrażliwość i samokontrolę.

Wyrok Bouyid v. Belgia, 28.9.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 23380/09, § 110.

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5)

Ust. 1

Państwo może pozbawiać wolności potencjalnych imigrantów ze względu na niekwestionowane prawo do kontroli wjazdu i pobytu cudzoziemców na swoim terytorium, które powinno jednak być realizowane zgodnie z postanowieniami Konwencji. Przy kontroli sposobów wykonania środka wiążącego się z pozbawieniem wolności na tle postanowień Konwencji Trybunał ma obowiązek uwzględniać szczególną sytuację tych osób.

Wyrok Khlaifia i inni v. Włochy, 1.9.2015 r.,

Izba (Sekcja II), skarga nr 16483/12, § 119.

Ust. 2

Prawo do bycia poinformowanym niezwłocznie o przyczynach zatrzymania należy interpretować autonomicznie, w sposób wskazujący, że istnieje ono również w przypadku osób pozbawionych wolności w okolicznościach innych niż należące do sfery prawa karnego.

Wyrok Khlaifia i inni v. Włochy, 1.9.2015 r.,

Izba (Sekcja II), skarga nr 16483/12, § 81.

Brak informacji o powodach pozbawienia wolności oznacza, że prawo do skorzystania z możliwości zbadania jego legalności przez sąd staje się całkowicie pozbawione treści.

Wyrok Khlaifia i inni v. Włochy, 1.9.2015 r.,

Izba (Sekcja II), skarga nr 16483/12, § 95.

Ust. 4

Artykuł 5 ust. 4 wymaga, aby dostęp do sędziego nie był uzależniony od dobrej woli organu, który zdecydował o pozbawieniu wolności, a w przypadku osób przymusowo przebywających w szpitalach od uznania lekarzy czy administracji szpitalnej.

Wyrok Bataliny v. Rosja, 23.7.2015 r.,

Izba (Sekcja I), skarga nr 10060/07, § 71.

Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 8)

Z braku możliwości zawarcia małżeństwa pary tej samej płci są szczególnie zainteresowane możliwością skorzystania z formy związku cywilnego albo zarejestrowanego związku partnerskiego, które stanowiłyby najodpowiedniejszy sposób uznania prawnego  związku gwarantujący mu właściwą ochronę – w formie gwarancji praw istotnych dla pary w stabilnym i wspierającym się związku – bez niepotrzebnych utrudnień. Związki cywilne tego rodzaju mają naturalną wartość dla osób znajdujących się w sytuacji skarżących, niezależnie od skutków prawnych, ograniczonych czy szerokich, jakie mogłyby przynieść. Uznanie takie dałoby ponadto parom tej samej płci poczucie prawowitości.

Wyrok Oliari i inni v. Włochy, 21.7.2015 r.,

Izba (Sekcja IV), skargi nr 18766/11

i 36030/11, § 174.

Zarodki zawierają informację genetyczną o danej osobie, stanowią więc element jej własnego materiału genetycznego i jej biologicznej tożsamości.

Wyrok Parrillo v. Włochy, 27.8.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 46470/11, § 158.

Możliwość skarżącej podjęcia świadomej i przemyślanej decyzji co do losu jej zarodków dotyczy intymnego aspektu jej życia prywatnego, a więc prawa do samookreślenia się chronionego w art. 8 Konwencji.

Wyrok Parrillo v. Włochy, 27.8.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 46470/11, § 159.

Ochrona „posiadanego przez zarodek potencjału życia” może mieścić się w celu ochrony moralności oraz praw i wolności innych osób. Stwierdzenie to nie oznacza jednak jakiejkolwiek oceny przez Trybunał, czy słowo „inni” odnosi się również do zarodków ludzkich.

Wyrok Parrillo v. Włochy, 27.8.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 46470/11, § 167.

Zadanie Trybunału nie polega na zastępowaniu swoją oceną władz krajowych co do najodpowiedniejszych regulacji w kwestii wspomaganej prokreacji, tym bardziej że użycie technik zapłodnienia in vitro rodzi delikatne kwestie moralne i etyczne i jest to dziedzina, w której następują ustawiczne zmiany.

Wyrok Parrillo v. Włochy, 27.8.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 46470/11, § 173.

Prawo do dawania zarodków do badań naukowych – chociaż oczywiście ważne – nie należy do kluczowych praw objętych ochroną art. 8 Konwencji, nie stanowi bowiem szczególnie ważnego aspektu istnienia albo tożsamości jednostki.

Wyrok Parrillo v. Włochy, 27.8.2015 r.,

Wielka Izba, skarga nr 46470/11, § 174.