I. PRAWO MATERIALNE

UMOWA O ŚWIADCZENIA ZDROWOTNE

Czas nie sprzyja pacjentom. Świadectwem są spory na tle odmowy NFZ zapłaty zakładom opieki zdrowotnej za „nadwykonania”, czyli spory wywołane żądaniem instytucji będącej organizatorem opieki zdrowotnej od zakładów leczniczych odmawiania pomocy pacjentom ubezpieczonym zdrowotnie i wymagającym leczenia (sic!). W tym kontekście warto zwrócić uwagę na tezę wyroku Sądu Najwyższego z 2 grudnia 2011 r., sygn. III CSK 76/11: „Wykonując umowę zawartą z Narodowym Funduszem Zdrowia na podstawie art. 132–161 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (jedn. tekst Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.) – zakład opieki zdrowotnej winien kierować się w pierwszej kolejności wskazanymi w danych okolicznościach względami medycznymi i dobrem pacjenta (art. 4 i 6 ustawy z dnia 5 grudnia 1995 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jedn. tekst Dz.U. z 2008 r. nr 136, poz. 857 ze zm.)”.

Jest ona aktualna, ponieważ w niektórych zakładach opieki zdrowotnej rysuje się rozdźwięk między zespołami realizującymi funkcje medyczne i ekonomiczne tych placówek.

POJĘCIA DOBRA OSOBISTEGO

Na tych łamach niejednokrotnie wyrażany był sceptycyzm wobec nadużywania instytucji ochrony dóbr osobistych, ze względu na duży zakres swobody w zakresie orzekania, a przede wszystkim zmniejszonych obowiązków w zakresie udowodnienia podstawy i wysokości roszczenia. Z takim zjawiskiem Sąd Najwyższy spotkał się w sprawie sygn. II CSK 160/11, zakończonej wyrokiem z 7 grudnia 2011 r., którego rozstrzygnięcie wyraża następująca teza: „Prawo do niezakłóconego korzystania z energii elektrycznej nie stanowi dobra osobistego w rozumieniu art. 23 k.c.”.

UBEZPIECZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ

Uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów SN z 17 listopada 2011 r. (sygn. III CZP 5/11) sygnalizowanej w przeglądzie (Palestra 2011, nr 11–12) zostało sporządzone. Przed ogłoszeniem pełnego tekstu celowa wydaje się wzmianka potwierdzająca wnioski nasuwające się już przy lekturze sentencji, że skład powiększony Sądu Najwyższego ogranicza w uchwale zakres odszkodowania z tytułu kosztów najmu pojazdu zastępczego do wydatków celowych i ekonomicznie uzasadnionych.

Podejmując zatem decyzję o wynajmie pojazdu zastępczego, poszkodowany nie może ograniczyć się do wnioskowania o swoich uprawnieniach opartego na przesłance conditio sine qua non i przyjmowania korzystnego dla siebie nieograniczonego związku przyczynowego.

W stosunku do przeważającej praktyki stanowisko Sądu Najwyższego jest zachowawcze, co zasługuje na aprobatę, ponieważ uwzględnia rozsądne proporcje między niewygodą poszkodowanych, pozbawionych pojazdu w okresie naprawy, a obciążeniami ogółu ubezpieczonych z tytułu obowiązkowych składek, których nie można podnosić w sposób nieograniczony.

ROSZCZENIA MIĘDZY WSPÓŁWŁAŚCICIELAMI

Zakres kognicji sądu w sprawach o zniesienie współwłasności, aktualizującej się w innych sprawach „podziałowych” (art. 567 k.p.c. i art. 688 k.p.c.), był przedmiotem rozstrzygnięcia SN w postanowieniu z 14 grudnia 2011 r. Wątpliwości wywołała kwestia, czy w sprawie o zniesienie współwłasności sąd rozpoznaje również roszczenia odszkodowawcze z tytułu zarządu nieruchomością. Odpowiedź twierdząca musiałaby uznawać, że jest to roszczenie z tytułu posiadania rzeczy (art. 618 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.), tymczasem stosunek tych pojęć (zarządu i posiadania) jest niewyraźny: do zarządu należą czynności prawne, reprezentacja w postępowaniach przed władzami i urzędami oraz czynności faktyczne, w tym również władanie rzeczą, któremu ze względu na art. 196 k.c. nie można odmówić uznania za posiadanie. Z drugiej strony zarząd rzeczą wspólną jest odrębnie regulowaną „instytucją” prawa rzeczowego i niedobrze byłoby uznać, że jedne jego (scil. zarządu) przejawy podlegają przepisom art. 618 k.p.c., a inne nie podlegają. W rezultacie SN orzekł, że: „Roszczenie współwłaściciela względem innego współwłaściciela o wyrównanie szkody z tytułu nieprawidłowego wykonywania zarządu nieruchomością objętą współwłasnością nie może być dochodzona w postępowaniu o zniesienie współwłasności (art. 618 § 1 k.p.c.)”.

POŻYTKI Z RZECZY WSPÓLNEJ

Postanowienie SN z 16 grudnia 2011 r., V CSK 28/11, dotyczy kryterium ustalania wysokości pożytków i innych przychodów z rzeczy wspólnej. Zagadnienie to jest żywe w każdym przypadku żądania ich zwrotu za okres ubiegły. Na ogół współwłaściciel domagający się zwrotu nie ma pewnych dowodów zarówno ich istnienia, jak i wysokości, ponieważ rzeczą władał inny współwłaściciel. Włączenie tych roszczeń do postępowania nieprocesowego i obowiązek ich rozstrzygnięcia ( art. 618 § 1 i 2 k.p.c.) oraz „gilotyna” prekluzji (§ 3) stanowią brzemię wydłużające postępowanie i doskonale służą jako przykład populistycznych tez o „zapaści wymiaru sprawiedliwości” .

Sąd Najwyższy wskazał zatem: „1. Jeżeli współwłaściciele dokonują rozliczenia  pożytków i innych przychodów ze wspólnego majątku na podstawie art. 618 § 1 k.p.c. w zw. z art. 207 k.c., sąd uwzględnia rzeczywistą, rynkową zdolność kreowania przez ten majątek pożytków naturalnych i cywilnych (art. 53 i 54 k.c.), którą wyznaczać będzie z reguły możliwy do uzyskania czynsz najmu lub dzierżawy tego majątku lub jego poszczególnych składników.

2. Dochód uzyskiwany przez współwłaściciela przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55¹ k.c. dzięki jego osobistej pracy, nie jest równoznaczny z pożytkami i innymi przychodami z tego przedsiębiorstwa, podlegającymi rozliczeniu w postępowaniu działowym”.

Stanowisko wyrażone w punkcie 1. jest współczesną wersją poglądu zawartego w rozdziale V uchwały Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1969 r., sygn. III CZP 12/69. Obiektywizacja tego składnika rozliczeń między współwłaścicielami zasługuje na aprobatę. Punkt drugi wymaga pewnych uwag, które być może znajdą się w uzasadnieniu. Przymiotnik „równoznaczny” powinien być stosowany przy ustalaniu wysokości, a nie jako wyłączenie z rozliczania pozycji dochodu przedsiębiorcy. Musimy bowiem pamiętać, że uwzględnienie czynszu najmu lub dzierżawy obniży dochód współwłaściciela prowadzącego przedsiębiorstwo, w skład którego wchodził wspólny majątek (np. grunt, budynki, urządzenia) i tym samym wpłynie jednak na wynik rozliczenia.

BUDOWA NA GRUNCIE ODDANYM W WIECZYSTE UŻYTKOWANIE

Uchwałę SN z 25 listopada 2011 r., sygn. III CZP 60/11, oraz wyrok z 2 grudnia 2011 r., sygn. III CSK 66/11, łączy wspólna cecha: w obu sprawach dzierżawca nieruchomości oddanej wydzierżawiającemu w użytkowanie wieczyste wzniósł budynek (prawo budowlane nie wymaga od inwestora tytułu własności – art. 3 pkt 11). Z tego zdarzenia wyłoniły się wątpliwości: 1. Czyją własnością jest taki budynek? oraz 2. Czy inwestor ma roszczenie wynikające z art. 39 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych? Pierwsze zagadnienie rozstrzyga art. 235 § 1 k.c., który jednak jako adresata normy wskazuje wieczystego użytkownika… Drugie pytanie wymaga przytoczenia art. 39 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, zgodnie z którym: „na pisemne żądanie najemcy lokalu użytkowego, w tym garażu (…) który poniósł w pełni koszty budowy tego lokalu albo ponieśli je jego poprzednicy prawni, spółdzielnia jest obowiązana zawrzeć z tą osobą umowę przeniesienia własności tego lokalu po dokonaniu przez najemcę spłaty z tytułu udziału w nieruchomości wspólnej oraz spłaty zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu”.

Bliskość systemowa i gospodarcza najmu i dzierżawy skłania ku rozwiązaniu opartemu na analogii!

Sąd Najwyższy nie akceptował jednak dalszej komplikacji złożonego stosunku prawnorzeczowego opartego na użytkowaniu wieczystym i w sprawie zakończonej wyrokiem orzekł, że: „Dzierżawcy nieruchomości znajdującej się w użytkowaniu wieczystym spółdzielni mieszkaniowej nie przysługuje, na podstawie art. 39 ust. 1, roszczenie o zawarcie umowy o przeniesienie własności lokalu użytkowego w budynku wzniesionym przez niego na tej nieruchomości”.

Przedstawione zagadnienie prawne rozstrzygnął natomiast uchwałą z następującą sentencją: „Budynek wzniesiony przez dzierżawcę na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste stanowi własność wieczystego użytkownika”.

CZYNY NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI

Wyrok SN z 9 grudnia 2011 r., III CSK 120/11, analizuje pojęcie czynu nieuczciwej konkurencji określone ogólnie w art. 3 ust. 1 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. nr 153, poz. 1503 ze zm.) i rozwinięte niewyczerpująco w art. 3 ust. 2 oraz w dalszych, szczegółowych przepisach tej ustawy. W sprawie chodziło o wykorzystanie przez pozwanego cudzego URL korzystającego z pierwszeństwa. Jak wiadomo, URL jest jednoznacznym opisem ścieżki prowadzącej do danego pliku zapisanego cyfrowo. Jeżeli potencjalny klient po otwarciu pliku zamiast informacji o przedsiębiorcy A znajduje materiał o przedsiębiorcy B, zwłaszcza z podobnej branży, jest oczywiste, że nie można wyłączyć zagrożenia interesom A, który pierwszy tę ścieżkę dla siebie wyznaczył.

Skład orzekający w następujący sposób określił istotę rozstrzygnięcia:

„1. Zastosowanie art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu czynów nieuczciwej konkurencji (…) u.z.n.k. w jego funkcji uzupełniającej, może polegać na uzupełnieniu katalogu czynów nieuczciwej konkurencji także w ten sposób, że do danego zachowania znajdzie zastosowanie w całości lub części przepis szczegółowy, wymieniony w rozdziale 2 tej ustawy.

2. Umieszczenie w adresie internetowym cudzego wyróżnika nazwy przedsiębiorstwa, korzystającego z prawa pierwszeństwa (art. 5 u.z.n.k.), może stanowić czyn nieuczciwej konkurencji, jeżeli zagraża interesom tego przedsiębiorcy lub klientów (art. 3 ust. 1 u.z.n.k.)”.

CHWILA WŁAŚCIWA DLA OKREŚLENIA PODSTAWY WYSOKOŚCI OPŁATY ROCZNEJ

Przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami o zaskarżaniu sprzeciwem orzeczenia samorządowego kolegium odwoławczego w przedmiocie aktualizacji opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego – wydanego na skutek wniosku użytkownika wieczystego – nie regulują istotnych kwestii wiążących się z wydaniem przez sąd orzeczenia, dotyczących chwili obowiązywania stawki orzeczonej przez sąd oraz temporalnego elementu podstawy determinującej tę wysokość. Wiadomo, że na skutek wniesienia sprzeciwu orzeczenie kolegium traci moc (art. 80 ust. 3 u.g.n.). Co do mocy wiążącej orzeczenia sądu zastosowanie mają art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 363 § 1 k.p.c. (por. uchwałę SN z 23 czerwca 2005 r., sygn. III CZP 37/05, OSNC 2006, nr 5, poz. 82), natomiast wątpliwości wywołuje wskazanie chwili właściwej dla określenia wartości gruntu. Zagadnienie to rozstrzygał Sąd Najwyższy wyrokiem z 9 grudnia 2011 r., III CSK 125/11, którego teza brzmi następująco: „Sąd, ustalając na podstawie art. 79 ust. 5 i ust. 8 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. nr 102, poz. 651 ze zm. – dalej «u.g.n.») nową wysokość opłaty rocznej na skutek wniosku (pozwu) użytkownika, o którym mowa w art. 78 ust. 2 u.g.n. w zw. z art. 80 ust. 1 i 2 zd. 2 u.g.n., jest obowiązany ustalić tę opłatę od wartości nieruchomości określonej na dzień aktualizacji tej opłaty dokonanej przez właściwy organ (art. 77 ust. 1 w zw. z art. 78 ust. 1 u.g.n.)”.

Mówiąc wprost – tak organ aktualizujący opłatę, jak i sąd rozpoznający sprzeciw ustalają wartość nieruchomości z tego samego dnia.

SKUTKI SPRZEDAŻY NIERUCHOMOŚCI UMOWĄ POZORNĄ

Tego zagadnienia dotyczy uchwała z 9 grudnia 2011 r., sygn. III CZP 79/11. Przedstawiono je w postaci pytania: Czy umowa darowizny nieruchomości stanowiąca czynność prawną ukrytą pod pozorną umową sprzedaży tej nieruchomości jest dotknięta nieważnością? Sentencja uchwały jest następująca: „Nieważna jest umowa darowizny nieruchomości ukryta pod pozorną umową sprzedaży tej nieruchomości”.

Oczekując na uzasadnienie tej uchwały, czytelnik będzie pamiętał, że wymaganie formy aktu notarialnego obejmuje m.in. tzw. osnowę aktu, czyli oświadczenia woli stron umowy, natomiast z okoliczności przytoczonych w pytaniu wynika, że żadna ze stron nie oświadczyła przed notariuszem woli obdarowania albo przyjęcia darowizny, dlatego w taki sposób zawarta umowa darowizny ważna być nie może, nawet jeśli w rzeczywistości została dokonana zapłata.

II. PRAWO PROCESOWE I KOSZTY SĄDOWE

SPRAWIEDLIWOŚĆ PROCEDURALNA

Pojęcie sprawiedliwości proceduralnej w postępowaniu cywilnym jest znakiem „nowego”, które zagościło w związku z konstytucjonalizacją „prawa do sądu” i „prawem do rzetelnego procesu” (również cywilnego) zapisanego w konwencji rzymskiej z 1950 r. Paremia da mihi facta, dabo tibi ius, określająca rolę uczestników procesu cywilnego, została w Polsce podważona po II wojnie światowej wskutek nałożenia na sąd obowiązku poszukiwania prawdy obiektywnej z urzędu, dziś nieistniejącego. Trudno jednak rozstrzygnąć, czy uprzedzanie strony o możliwości zmiany podstawy materialnej ma więcej wad, czy zalet. Można uznać, że „naprowadza” stronę pozwaną na zarzuty, których dotychczas nie podnosiła, ponadto ujawnia nadmiernie zamiar sędziego, ale bywają też procesy, w których bez skierowania uwagi stron na istotne fakty stosowanie prawa odnośnie do meritum sprawy, zwłaszcza w pierwszej instancji, musiałoby się opierać na domniemaniach i być dalekie od „wymiaru sprawiedliwości” będącego konstytucyjnym zadaniem sądu.

Z tymi zastrzeżeniami odsyłam do przykładu w postaci wyroku SN z 2 grudnia 2011 r., sygn. III CSK 136/11, aprobującego daleko idące skutki w postaci nieważności postępowania:

„Do istoty konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) należy sprawiedliwość proceduralna; obejmuje ona prawo do rzetelnego procesu, w którym podstawowym uprawnieniem jest możność bycia wysłuchanym. Naruszenie przez sąd tego uprawnienia stron przez rozstrzygnięcie o roszczeniu na innej podstawie prawnej niż wskazywana przez stronę, bez poinformowania o takiej możliwości przed zamknięciem rozprawy, skutkuje nieważnością postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony jej praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.)”.

Wydaje mi się, że przytoczona teza została sformułowana zbyt generalnie, a to dlatego, że przed wnioskiem o nieważności postępowania konieczne jest wskazanie naruszenia istotnych przepisów proceduralnych, ponieważ bez takiego naruszenia nie można przyjąć nieważności postępowania.

UWIERZYTELNIANIE DOKUMENTÓW

Zagadnienie prawne rozstrzygane przez SN w uchwale z 30 listopada 2011 r., sygn. III CZP 70/11, było sformułowane następująco: „Czy określony w przepisie art. 6 ust. 3 zdanie 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o radcach prawnych [tekst jedn. (...)] sposób uwierzytelniania odpisów dokumentów przez radców prawnych dotyczy również odpisu pełnomocnictwa procesowego, o którym mowa w art. 89 § 1 zdanie 2 k.p.c.?” Skład orzekający podjął następującą uchwałę: „Sposób sporządzania przez radcę prawnego poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem, określony w art. 6 ust. 3 zd. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych [tekst jedn. (...)] ma zastosowanie również do uwierzytelniania odpisu pełnomocnictwa (art. 89 § 1 k.p.c.)”.

Ujmując to najprościej, poświadczenie zgodności z oryginałem składanego odpisu pełnomocnictwa wymaga takiej samej szczegółowości, jak poświadczenie dokumentów

ELEKTRONICZNE POSTĘPOWANIE UPOMINAWCZE

Nie budzi wątpliwości uchwała przytoczona niżej, zgodna z kształtującą się praktyką odnośnie do wszczęcia postępowania egzekucyjnego na podstawie teleinformatycznego tytułu wykonawczego. Wątpliwości były uzasadnione ze względu na art. 126 § 3 k.p.c. oraz art. 126 § 3¹ k.p.c., ale pamiętać należy, że czynności komornika nie są już dokonywane w „elektronicznym postępowaniu upominawczym”. Oto sentencja uchwały z 30 listopada 2011 r., sygn. III CZP 74/11: „Pełnomocnik wierzyciela, składający do komornika za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego elektroniczne postępowanie upominawcze wniosek o wszczęcie egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego, o którym mowa w art. 797 § 2 w zw. z art. 783 § 4 k.p.c., ma obowiązek wykazać swoje umocowanie w sposób określony w art. 89 § 1 i art. 126 § 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.”.

SPROSTOWANIE

W spisie tresci nr 3–4, 5–6 i 7–8/2011 „Palestry” pojawiła się błędna informacja, że Zbigniew Strus jest sędzią NSA w stanie spoczynku, zamiast tego, że jest sędzią Sądu Najwyższego w stanie spoczynku.

Za pomyłkę Redakcja przeprasza Autora i Czytelników.