W dniach 11–12 października 2011 r. na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego odbyła się konferencja naukowa pt. „Profesor Marian Cieślak – dzieło i kontynuacje”, zorganizowana przez Katedrę Prawa Karnego Procesowego i Kryminologii Wydziału Prawa i Administracji UG.

Rozpoczynając konferencję, zebranych gości i uczestników powitał dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego – prof. dr hab. Jarosław Warylewski. Dziękując zebranym za liczny udział w tak ważnym dla Wydziału Prawa i Administracji dniu, dziekan wyraził nadzieję, że wspólnie spędzone dni będą czasem obfitującym w refleksję intelektualną i naukową. Spośród zaproszonych gości przywitał przybyłych  na konferencję: prezes Sądu Apelacyjnego w Gdańsku Annę Skupną, prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej adw. Andrzeja Zwarę, dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku adw. Jerzego Glanca i prezesa Izby Notarialnej w Gdańsku adw. Henryka Mizaka, a nadto podziękował licznym donatorom, bez których wsparcia konferencja nie mogłaby się odbyć.

Przewodnictwo pierwszej sesji, zatytułowanej „Profesor Marian Cieślak – dzieło naukowe”, powierzone zostało prof. UG dr. hab. Wojciechowi Cieślakowi, który wprowadzając zgromadzonych w tematykę konferencyjną, podkreślił, że karierę zawodową prof. Mariana Cieślaka można podzielić na dwa etapy: krakowski oraz gdański. Następnie prof. W. Cieślak przekazał głos prof. dr. hab. Stanisławowi Waltosiowi, którego referat zatytułowany „Profesor Marian Cieślak – dzieło naukowe w okresie pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim” otworzył merytoryczną część pierwszej sesji konferencji.

Rozpoczynając swą prelekcję, prof. S. Waltoś przypomniał fascynujący życiorys prof. Mariana Cieślaka, podkreślając jego naukowy geniusz oraz szybkie tempo awansu zawodowego uwieńczonego tytułem profesora zwyczajnego po publikacji monografii Nieważność orzeczeń w procesie karnym w 1967 r. Profesor Waltoś przedstawił rozwój naukowy prof. Cieślaka, wskazując obrazowość jego języka, oryginalność przemyśleń oraz wyjątkowe znaczenie dzieł tego wybitnego uczonego dla rozwoju nauki prawa karnego w Polsce. Podkreślił przy tym znaczenie Polskiej procedury karnej, książki w ocenie prelegenta wspaniałej i wyjątkowej, której uniwersalne konstrukcje i postulaty cechują się, podobnie jak cała twórczość naukowa profesora Cieślaka, niezwykłą estetyką i komunikatywnością.

Następnie dziekan Wydziału Prawa i Administracji prof. J. Warylewski wygłosił referat pt. „Profesor Marian Cieślak – dzieło naukowe w okresie pracy na Uniwersytecie Gdańskim”, w którym dokonał analizy pracy naukowej i licznych osiągnięć profesora Cieślaka w okresie tworzenia i rozwoju gdańskiej szkoły prawa karnego. W opinii prof. Warylewskiego horyzontalne spojrzenie na dorobek prof. Cieślaka powstały na Wydziale Prawa i Administracji UG pozwala na przyjęcie tezy, że okres gdański pracy naukowej tegoż uczonego znamionowały nie tylko rozwój wypracowanych w Krakowie teorii, ale również mnogość nowych pomysłów (150 publikacji podczas pracy na UG, w tym 30 w j. obcych), kształtowanie młodej kadry naukowej, liczne referaty i wyjazdy zagraniczne – w tym nawiązanie współpracy z Uniwersytetem Humboldta w Berlinie, jak również znamienny wkład w kodyfikację i reformowanie polskiego prawa karnego. Dziekan Wydziału Prawa i Administracji UG podkreślił znamienny wkład prof. M. Cieślaka w kodyfikację i reformowanie polskiego prawa karnego.

Ostatni referat w pierwszym panelu zatytułowany „Próba oceny wkładu Prof. Mariana Cieślaka w rozwój nauk penalnych – analiza statystyczna (kontynuacja)” przedstawiła dr Grażyna Artymiak, która dokonała wnikliwej i rzetelnej analizy licznych artykułów, monografii i komentarzy pod kątem kontynuacji dzieła prof. M. Cieślaka. Dr G. Artymiak wskazała wielość cytowań i odwołań do publikacji Profesora w okresie jego pracy naukowej oraz podkreśliła, że w szerokim zakresie zauważalne jest bazowanie na przemyśleniach uczonego pomimo braku bezpośrednich odwołań do jego konkretnych publikacji.

Następnie do oceny dorobku profesora Cieślaka i jego wkładu w rozwój prawa karnego w Polsce licznie włączyli się uczestnicy konferencji. Rozpoczynając dyskusję, prof. dr hab. B. Kunicka-Michalska pokreśliła aktywną rolę prof. Cieślaka w strukturach polskiej  sekcji Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawa Karnego (AIDP). Na niezależność myśli, oryginalność osoby oraz wpływ na kształtowanie polskiego prawa karnego kolejno zwracali uwagę prof. dr hab. J. Skupiński, prof. dr hab. M. Lubelski oraz prof. UMCS dr hab. K. Dudka. W dalszej części dyskusji głos zabrał prof. dr hab. L. Kubicki, wspominając odwagę prof. Cieślaka w wyrażaniu sprzeciwu wobec kary śmierci, a także prof. dr hab. K. de Walden-Gałuszko, dr M. Kalitowski oraz prof. UW dr hab. M. Rogacka-Rzewnicka, którzy wskazywali niezwykłość kontaktów naukowych z prof. Cieślakiem oraz jego niezłomność w obronie ludzkiej godności. Z kolei prof. UŁ dr hab. R. Dębski oraz prof. UMK dr hab. V. Konarska-Wrzosek podkreślili aktualność i pożyteczność prac Profesora w kontekście bieżących problemów nauki prawa karnego, w tym niedocenianych, jak problematyka karcenia małoletnich.

Punktem centralnym pierwszego dnia konferencji było uroczyste nadanie Auli Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego imienia Profesora Mariana Cieślaka oraz odsłonięcie przez prorektora UG prof. Mirosława Krajewskiego i dziekana Wydziału Prawa i Administracji prof. J. Warylewskiego tablicy pamiątkowej poświęconej osobie prof. Mariana Cieślaka, na której umieszony został napis o treści: „Aula imienia prof. Mariana Cieślaka (1921–2010) zawsze wiernego zasadzie in dubio pro humanitate”.

Przed rozpoczęciem drugiej sesji profesorowie S. Waltoś oraz W. Cieślak zaprezentowali wydaną tuż przed konferencją reedycję Dzieł wybranych Profesora Mariana Cieślaka. Zachęcając zgromadzonych do zapoznania się z pięciotomowym zbiorem, profesor Waltoś podkreślił ponadlegislacyjne znaczenie zebranych dzieł oraz pokrótce przedstawił zawartość poszczególnych tomów.

W drugiej części sesji poświęconej zasadzie humanizmu w prawie karnym, której przewodniczył prof. dr hab. Jan Skupiński, referat zatytułowany „Zasada humanizmu we współczesnym prawie karnym” wygłosił prof. dr hab. Piotr Hofmański. Przybliżył uczestnikom konferencji pojmowanie zasady humanizmu w pracach naukowych Mariana Cieś­laka, wyraził opinię, że ową zasadę należy postrzegać w szczególności jako dyrektywę interpretacji i stosowania prawa, jednocześnie wiążąc ją z polityką kryminalną oraz problematyką wymiaru i wykonania kar. Za nie mniej istotne prof. Hofmański uznał pojmowanie zasady humanizmu jako naczelnej zasady całego systemu prawa. Był jednym z pierwszych, którzy podjęli walkę o nowoczesne, humanitarne prawo karne, i właśnie za to należna jest mu ogromna wdzięczność.

Prof. Dębski rozpoczął ożywioną wymianę zdań w kontekście roli art. 3 k.k. w procesie stosowania prawa. Prof. W. Kulesza oraz prof. S. Waltoś wskazali istotne zagadnienia związane z naruszeniem dyrektyw płynących z zasady humanizmu. W tym zakresie stanowisko swoje wyrazili prof. M. Lubelski oraz prof. UwB dr hab. M. Melezini.Natomiast prof. UwB dr hab. G. Szczygieł zwróciła uwagę zgromadzonych na problem realizacji dyrektyw humanizmu w zakresie polityki karnej i wykonywania orzeczonych kar. Owocną wymianę zdań podsumował prof. J. Skupiński, zgłaszając postulat de lege ferenda rozbudowy przepisów prawa karnego w celu realnego zagwarantowania zasady humanizmu, w szczególności w zakresie wymierzania i wykonywania środków karnych.

Przewodnictwo ostatniej – trzeciej sesji dnia pierwszego, nawiązującej do przedmiotu pracy doktorskiej prof. Cieślaka (Kara – istota, cel, uzasadnienie), objął prof. ALK dr hab. Lech K. Paprzycki, prelekcję zaś zatytułowaną „Z rozważań nad racjonalizacją sądowego wymiaru kary” wygłosił prof. dr hab. Tomasz Kaczmarek.

W swym referacie prof. Kaczmarek podjął dogłębną analizę ogólnych dyrektyw sądowego wymiaru kary, zaznaczając, że w jego ocenie praktyka ich stosowania przez sądy napotyka na liczne trudności. Z obszernej tematyki podjętej przez prelegenta wyłoniły się w szczególności problemy indywidualizacji kary na podstawie dyrektyw zawartych w art. 53 § 1 oraz 115 § 2 k.k. W swych rozważaniach prof. Kaczmarek w szczególności podkreślił, że w jego opinii kryteria oceny społecznej szkodliwości czynu nie stanowią adekwatnego narzędzia pomocy w procesie stosowania prawa. Prelegent postawił tezę, zgodnie z którą ustalenie w art. 115 § 2 k.k. zamkniętego katalogu okoliczności wpływających na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu przez sąd uniemożliwia prawidłowe wyrokowanie, chociażby z uwagi na pominięcie nieumyślności zachowania i cech osobowościowych sprawcy.

W konsekwencji referent zgłosił postulat takiego ujęcia art. 115 § 2 k.k., by obejmował on swym zakresem także pozostające w bezpośrednim związku z popełnionym czynem okoliczności faktyczne, które wpływają na indywidualizację strony podmiotowej i przedmiotowej przestępstwa oraz cechy osobowościowe i warunki osobiste sprawcy. Nadto w podsumowaniu swego wystąpienia prof. Kaczmarek postawił kontrowersyjną tezę dotyczącą ogólnych dyrektyw wymiaru kary, postulując jej oparcie wyłącznie na kryteriach sprawiedliwości i orzekania w rozsądnym terminie.

Prelekcja prof. Kaczmarka wywołała ożywioną dyskusję. Rozpoczynając liczne wystąpienia przedstawicieli doktryny, prof. Konarska-Wrzosek wyraziła swe obawy co do skuteczności i obiektywności wymiaru kary wyłącznie na podstawie kryterium sprawiedliwości w przypadku kar względnie określonych. Następnie prof. UAM dr hab. R. Zawłocki, przychylając się do postulatu prelegenta co do zmiany art. 53 § 1 k.k., wskazał możliwość rezygnacji z art. 115 § 2 k.k., w czym wtórował mu prof. W. Kulesza, podkreślając konieczność dogmatycznej refleksji nad istotą sprawiedliwości. Włączając się do dyskusji, prof. R. Dębski podzielił się z gośćmi uwagami dotyczącymi gwarancyjnego aspektu kryteriów oceny społecznej szkodliwości wymienionych w art. 115 § 2 k.k. Na zakończenie dyskusji swe zdanie wyrazili również prof. M. Lubelski oraz prof. V. Konarska-Wrzosek, którzy powiązali kryteria wymiaru kary z problemem jej celowości i humanizmu oraz obowiązkiem kompensacji szkód i krzywd wyrządzonych przestępstwem.

Ad vocem podniesionych przez uczestników dyskusji problemów, prof. T. Kaczmarek pogłębił wcześniej referowaną tematykę, wiążąc problem sprawiedliwości kary z jej celowością i współmiernością do popełnionego czynu. Jednocześnie prelegent podtrzymał swoje stanowisko w zakresie konieczności nowelizacji art. 53 § 1 oraz 115 § 2 k.k. w celu skuteczniejszej realizacji prewencji szczególnej i ogólnej.

Pierwszy dzień konferencji został zakończony zorganizowaną w sopockim hotelu „Haffner” uroczystą kolacją, która nie tylko stała się kolejną okazją do owocnych dysput o charakterze czysto naukowym, lecz także obfitowała w liczne wspomnienia osoby prof. Mariana Cieślaka.

W trakcie drugiego dnia konferencji, którego motywem przewodnim była zasada sprawiedliwości w prawie karnym, moderację objął prof. dr hab. Leszek Kubicki. Uczestnicy mieli okazję wysłuchać referatu prof. dr. hab. A. Murzynowskiego pt. „Ocena nowelizacji przepisów kodeksu postępowania karnego w stosunku do przepisów mediacji”, który z uwagi na nieobecność prelegenta został odczytany przez prof. W. Cieślaka. Podstawowe tezy tego referatu to:

• wpływ mediacji na humanizację przebiegu postępowania karnego;
• pozytywne konsekwencje mediacji w sferze stosunków między pokrzywdzonym a oskarżonym;
• rola mediacji w zakresie zmiany charakteru postępowania karnego poprzez jego konsensualne skrócenie i uproszczenie;
• wpływ mediacji na uniknięcie naruszeń w sferze zasad procesowych.

W ostatniej części sesji uczestnicy konferencji mieli okazję zapoznać się z tezami zawartymi w wystąpieniu prof. dr. hab. Piotra Kruszyńskiego, zatytułowanym „Zasada sprawiedliwości we współczesnym prawie karnym procesowym”. Sprawiedliwość procedury karnej, jako pojęcie w wysokim stopniu abstrakcyjne, wymaga większego niż obecnie praktycznego wsparcia ustawodawcy, w szczególności w zakresie ochrony praw pokrzywdzonego. To jego pozycja w procesie determinuje bowiem, w ocenie prelegenta, sprawiedliwy proces karny.

Analizując pozycję pokrzywdzonego w toku postępowania, prof. Kruszyński odniósł się negatywnie do brzmienia art. 49 k.p.k. oraz praktyki jego stosowania, a także podniósł problem realizacji praw pokrzywdzonego w roli oskarżyciela posiłkowego. W dalszej części wystąpienia prelegent zwrócił uwagę na wadliwą redakcję art. 415 § 1 k.p.k., która pozbawia pokrzywdzonego dochodzenia swych praw w procesie karnym w określonych sytuacjach. Na zakończenie prelekcji prof. P. Kruszyński wskazał niekonsekwentne i niesprawiedliwe – w stosunku do instytucji dobrowolnego poddania się karze – pozbawienie praw pokrzywdzonego w przypadku skazania oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy.

Uwieńczeniem dwudniowego spotkania była debata, którą rozpoczął dr W. Gontarski. Następnie głos zabrał prof. UWr dr hab. J. Skorupka, który nawiązując do myśli prof. Mariana Cieślaka, szeroko odniósł się do zasady sprawiedliwości na gruncie przepisów k.p.k. oraz pojęcia sprawiedliwości proceduralnej, będącej przedmiotem zainteresowania piśmiennictwa i judykatury. Kolejno głos zabrali również dr hab. Jerzy Lachowski oraz prof. Waltoś, dzieląc się swoimi przemyśleniami dotyczącymi uprawnień pokrzywdzonego oraz umorzenia mediacyjnego.

W dalszej części wystąpień swoje uwagi na temat roli i udziału pokrzywdzonych w procesie zgłosiły prof. K. Dudka oraz mgr J. Głowacka. Z kolei prof. Jan Skupiński oraz dr Maria Jeż-Ludwichowska w swych wypowiedziach skoncentrowali się na aspektach zasady sprawiedliwości w trakcie postępowania, podkreślając konieczność jednoczesnej realizacji pozostałych funkcji procesu karnego. Następnie prof. W. Cieślak podniósł problem komunikatywności i jasności poczynań i decyzji organów procesowych, w czym wtórował mu moderujący dyskusję prof. Kubicki. Do dyskusji włączali się także prof. B. Kunicka-Michalska, prof. L. K. Paprzycki, prof. dr hab. R. A. Stefański oraz prof. S. Waltoś, poruszając kolejne istotne zagadnienia wyłaniające się na kanwie wystąpienia prelegenta. W końcowej części debaty głos zabrali jeszcze prof. B. Kunicka-Michalska, prof. J. Skorupka oraz dr S. Steinborn, który zgłosił postulat stworzenia efektywnego systemu pomocy prawnej pokrzywdzonym w celu realnej gwarancji ich praw.

Po obfitującej w liczne i trafne spostrzeżenia dyskusji podsumowania i zamknięcia konferencji dokonał prof. Wojciech Cieślak. Dziękując przybyłym przedstawicielom nauki prawa karnego, prof. Cieślak szczególne wyrazy wdzięczności skierował do prof. Stanisława Waltosia, którego wiara i wsparcie nie tylko stanowiły asumpt do organizacji  konferencji poświęconej prof. Marianowi Cieślakowi, ale również były fundamentem wydania dzieł wybranych zmarłego wybitnego uczonego.

Podsumowując, należy stwierdzić, co licznie potwierdzali przybyli do Gdańska goście, że konferencja „Profesor Marian Cieślak – dzieło i kontynuacje” była nie tylko okazją do wspomnienia zmarłego Profesora, ale stanowiła również interesującą prezentację aktualnych problemów nauki prawa karnego.