Palestra: 9-10/2015

250 lat Teatru Narodowego

19 listopada 1765 r. w Warszawie w nowo powołanym przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego teatrze warszawskim odbyła się premiera Natrętów, sztuki Józefa Bielawskiego. Nowa, stała scena narodowa była elementem reformy edukacji, obyczaju i życia kulturalnego upadającej Rzeczypospolitej. Powołano ją do propagowania idei oświecenia i polemiki z kulturą sarmacką. Takie cele wymagały nowego, rodzimego repertuaru. W ogłoszonym konkursie na sztukę nagrodę 200 dukatów otrzymał J. Bielawski za Natrętów, komedię będącą przeróbką z Moliera. Sponsorem sceny narodowej był król. W ciągu 2 sezonów wystawiono 12 innych utworów. Wśród autorów pierwszego repertuaru był jezuita Franciszek Bohomolec. Pierwsza jego sztuka, Małżeństwo z kalendarza, cieszyła się dużym powodzeniem. Bohomolec i Adam K. Czartoryski byli twórcami komedii o charakterze obyczajowym. Wystawiane sztuki przeciwstawiały sobie dwa pokolenia – jedni to starzy, zacofani sarmaci w kontuszach, żyjący w izolacji od świata, drudzy młodzi we francuskich strojach, głoszący postępowe idee oświecenia. Repertuar teatru stanisławowskiego to również przekłady i adap­tacje sławnych utworów. Ceniono ich aktualność i komizm przyciągający publiczność. Król doceniał wiersz, styl, język. Faworyzował autorów o wyższych aspiracjach, jak Kazimierz Sapieha, Stanisław Trembecki, Józef Wybicki. Do arcydzieł polskiej komedii weszły pisane dla teatru utwory, jak Franciszka Zabłockiego Fircyk w zalotach (niestety na premierze w 1781 r. nie znalazł akceptacji widzów i nie przyniósł dochodu), Józefa Wybickiego Szlachcic mieszczaninem czy Juliana Ursyna Niemcewicza Powrót posła, będący pierwszą polską komedią polityczną. Do 1794 r. zagrano ponad 190 nowych sztuk.