W dniach 17–20.09.2023 r. w Lublinie odbył się Ogólnopolski Zjazd Katedr i Zakładów Postępowania Cywilnego, którego organizatorami były kierowana przez Profesora Andrzeja Jakubeckiego Katedra Postępowania Cywilnego i Międzynarodowego Prawa Handlowego UMCS w Lublinie oraz Towarzystwo Naukowe Procesualistów Cywilnych. Był to jubileuszowy XXV Zjazd.
Temat przewodni obrad brzmiał: „Instytucje prawa procesowego cywilnego – stan obecny i perspektywy”. Przez dwa dni uczestnicy mogli wysłuchać wystąpień kilkunastu czołowych polskich procesualistów oraz brać udział w ciekawych dyskusjach, które najczęściej były kontynuowane w kuluarach. Prelegenci trafnie diagnozowali największe problemy, które stwarza obecna regulacja, zwłaszcza po nowelizacjach z 2019 i 2023 r., i przestawiali propozycje rozsądnej wykładni oraz postulaty zmian przepisów najbardziej nieudanych.
Zjazd otworzyli prof. A. Jakubecki, dziekan WPiA UMCS prof. A. Przyborowska-Klimczak oraz prof. L. Leszczyński – szef Katedry Teorii i Filozofii Prawa WPiA UMCS. Następnie prof. K. Weitz w porywającym wystąpieniu przedstawił instytucje postępowania rozpoznawczego, które powinny być uchylone lub zmienione. Nie brakowało gorzkich słów pod adresem ustawodawcy, a w konkluzji prelegent stwierdził, że „albo trzeba wypracować nowy Kodeks postępowania cywilnego, albo zgasić światło”. Prof. P. Grzegorczyk i prof. M. Dziurda przedstawili zasadę koncentracji materiału w ujęciu prawnoporównawczym, wskazując trafnie, że prekluzja twierdzeń i dowodów oraz związane z nią sankcje powinny być jednakowe dla wszystkich postępowań, choć po uchyleniu art. 207 i 217 k.p.c. i tak obecna regulacja jest bardziej przewidywalna dla pełnomocników. Prof. A. Machnikowska zwróciła uwagę na osłabienie statusu rozprawy w systemie prawa procesowego. My już nieco przyzwyczajeni jesteśmy do fatalnej jakości legislacji, ale o tym, jak to wygląda „z boku”, świadczyły głosy w dyskusji ze strony gości z Uniwersytetu w Wilnie, którzy byli wręcz zdumieni, jak można komplikować proste zagadnienia. Prof. V. Nekrošius trafnie zauważył, że koncentracja procesu to sposób myślenia, który powinien być kształtowany już podczas studiów. Prof. Wach dostrzegł, że nowe pełnomocnictwo do doręczeń jest nieskoordynowane z Kodeksem cywilnym. Dr M. Strus-Wołos stwierdziła, że w praktyce wykładnia niejasnych przepisów przez poszczególne sądy bywa tak różna, iż można dostrzec wśród pełnomocników zjawisko „turystyki procesowej”, to jest wyboru właściwości sądu według orzecznictwa.
W panelu drugim prof. P. Rylski omówił przepisy o uzasadnieniach, krytykując konieczność wnoszenia o uzasadnienie każdego orzeczenia, mimo że uzasadnienia są tak naprawdę bezwzględnie konieczne jedynie przy sporządzaniu skarg kasacyjnych, a już niekoniecznie do każdej apelacji i zażalenia. Zauważył też, że przepisy te były tworzone z jednostronnej perspektywy sędziów. Prof. M. Uljasz mówił o doręczeniach, szokując uczestników informacją, że rocznie prawie 800 tysięcy EPU (co stanowi ponad 50% wszystkich wydanych w tym postępowaniu nakazów) wraca z adnotacją „niepodjęte w terminie”. I choć art. 1391 § 1 k.p.c. jest gwarancją ochrony praw procesowych pozwanego, to doręczenia przez komornika są dla stron zbyt dużym obciążeniem, zwłaszcza wobec luk w tej regulacji oraz nieopłacalności dla komorników. Prof. T. Zembrzuski przedstawił instytucję zaoczności. Trafnie wytknął, że nie wiadomo, co znaczy „brać udział” w postępowaniu; postulował, aby wyrok zaoczny mógł być wydawany tylko na żądanie powoda. Po tym panelu rozwinęła się długa dyskusja na temat uzasadnień. Prof. V. Nekrošius wyraził zdumienie opłatą za uzasadnienie. Wskazał, że 85% spraw na Litwie jest w systemie elektronicznym i strona może po prostu przeczytać tam uzasadnienie. Dodał też, że na Litwie po wyroku TK jest obowiązek uzasadniania z urzędu każdego orzeczenia, a mimo to Litwa jest na 2. miejscu w Europie pod względem szybkości rozpoznawania spraw, gdyż dzięki temu, że każdy może poznać motywy orzeczenia, zaskarżalność spadła o 40%. Dr P. Telenga zaproponował przyjęcie adresu deklarowanego przez każdego obywatela jako adres do doręczeń, jednak prof. M. Romańska zauważyła, że w Polsce wszelki obowiązek meldunku czy rejestracji jest zawsze sprawą polityczną. Prof. P. Rylski dodatkowo wyjaśnił, dlaczego opłata od wniosku o uzasadnienie jest błędem ustawodawcy. Prof. M. Uljasz postulował, aby każda osoba przy zameldowaniu lub rejestracji w CEIDG była pouczana, jakie skutki miałoby doręczanie na ten adres.
W kolejnym panelu prof. Ł. Błaszczak wymienił kilkanaście wad skargi nadzwyczajnej, konkludując, że ta instytucja nie ma żadnych zalet. W dyskusji dr M. Skibińska podniosła jednak argument, że jeśli przeczyta się uzasadnienia wyroków SN w tych sprawach, to nie ma wątpliwości, że skorygowano oczywiście błędne orzeczenia. Prof. R. Flejszar, omawiając apelację, postulował powrót do stanu sprzed nowelizacji z 2019 r. Sprzeciwiał się także coraz dalej idącemu ograniczaniu jawności w postępowaniu odwoławczym. Wreszcie prof. R. Kulski, analizując zażalenia, zauważył, że regulacja od 2019 r. spowodowała bezprecedensową liczbę pytań prawnych do SN. Opowiedział się jednak za pozostawieniem zażaleń poziomych.
W drugim dniu Zjazdu w pierwszym panelu prof. A. Torbus przedstawił skutki nadużycia prawa procesowego, wskazując, że sankcja w postaci obciążania kosztami procesu jest niewystarczająca. Z drugiej jednak strony postulował rezygnację z sankcji bezskuteczności. Prof. S. Cieślak poddał aksjologicznej ocenie postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych. Wskazywał na nadmierną kazuistyczność oraz sprzeczności w normach kolizyjnych między postępowaniami odrębnymi w razie zbiegu różnych procedur odrębnych, co powinno być powodem likwidacji tego postępowania. Prof. J. Bodio w wystąpieniu o przymusie adwokackim w postępowaniu cywilnym zaproponowała jego wprowadzenie według kryterium przedmiotowego, to jest dla poszczególnych rodzajów postępowań, co jest ciekawym pomysłem.
Drugi panel rozpoczęła prof. A. Kościółek, która omówiła potrącenie jako instytucję o dwojakim charakterze – materialnym i procesowym. Zarzut taki został po raz pierwszy wprowadzony do Kodeksu postępowania cywilnego w 2019 r., ale niestety w sposób daleko niedoskonały. W toku dyskusji pojawił się kontrowersyjny pomysł pobierania opłaty sądowej od zarzutu potrącenia. Prof. A. Laskowska-Hulisz przedstawiła wybrane zagadnienia z postępowania dowodowego, a dyskusja dotyczyła zwłaszcza pisemnych zeznań świadków. Prof. K. Gajda-Roszczynialska z kolei przybliżyła na podstawie przepisów Konstytucji, prawa UE i orzecznictwa TSUE zagadnienie, czym jest sąd ustanowiony na podstawie prawa.
Wreszcie w ostatnim panelu prof. A. Marciniak wskazał, że obecnie postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności jest zbędnym elementem pomiędzy uzyskaniem tytułu egzekucyjnego a jego wykonaniem i należy dążyć do jego usunięcia. Natomiast komornik H. Bednorz-Godyń, omawiająca na podstawie nowelizacji z 2019 r. nakładającej na komorników obowiązek m.in. badania z urzędu kwestii przedawnienia roszczenia, przeprowadziła analizę, czy obecnie system organów egzekucyjnych jest dualny, czy monolityczny.
Coraz bardziej widoczna jest pilna potrzeba powołania Komisji Kodyfikacyjnej, która stworzyłaby nowy, spójny kodeks. Uczestnicy zgodzili się z prof. Ł. Błaszczakiem, że w skład takiej Komisji powinni wejść nie tylko przedstawiciele nauki i sędziowie, ale także osoby wykonujące pozostałe zawody prawnicze. Co do perspektyw zaś realizacji postulatów Zjazdu panował raczej pesymizm. Na zakończenie obrad Zjazd podjął uchwałę, która zebrała wiele postulatów zaprezentowanych w jego toku.
Ogromny wysiłek Organizatorów dowodzonych przez Profesora Andrzeja Jakubeckiego był bardzo doceniany przez wszystkich, którzy brali udział w Zjeździe. Gościnni Gospodarze umożliwili nam także spotkania towarzyskie podczas dwóch kolacji – w tym jednej z tańcami, podczas której bawiliśmy się do późnej nocy. Procesualiści muszą mieć bowiem świetną kondycję, aby nadążać za ciągłymi nowelizacjami pod hasłem przyspieszania postępowań. Dla chętnych zorganizowano także wycieczkę z przewodnikiem po Lublinie, który wyraźnie zyskuje na urodzie z każdym rokiem.