W czerwcu 2013 r. odbyły się w Strasburgu dwie konferencje, których tematyka wiązała się w pośredni bądź bezpośredni sposób ze szkoleniem i doskonaleniem zawodowym prawników.

Pierwsza z nich odbyła się w siedzibie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w dniu 11 czerwca 2013 r. i poświęcona była europejskim regulacjom dotyczącym azylu, granic i imigracji. Organizatorami były: Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: ETPCz) oraz Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (dalej: FRA – European Union Agency for Fundamental Rights). Bezpośrednim powodem zorganizowania konferencji było wydanie przez FRA, ETPCz oraz Radę Europy podręcznika na temat europejskiego prawa odnoszącego się do azylu, granic i imigracji.

Od razu należy zaznaczyć, że podręcznik ten jest dostępny za darmo na stronach FRA w językach: angielskim, niemieckim, francuskim i włoskimhttp://fra.europa.eu/en/publication/2013/handbook-european-law-relating-asylum-borders-and-immigration, do końca roku zostaną zaś udostępnione wersje w językach: hiszpańskim, greckim, bułgarskim, rumuńskim, chorwackim i polskim. Jest to już druga wspólna publikacja FRA, ETPCz i Rady Europy; pierwszą był podręcznik europejskiego prawa o niedyskryminacji, dostępny także w języku polskimhttps://fra.europa.eu/en/publication/2011/handbook-european-non-discrimination-law-2011-edition wraz z aktualizacją (w jęz. angielskim i francuskim).

Do znaczenia i sukcesu odniesionego przez pierwszy wspólny podręcznik nawiązali zarówno Dean Spielmann – Prezes Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Morten Kjaerum – Dyrektor Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej, który podkreślił, że podręcznik zawiera zestawienie przepisów, jak i orzecznictwa obu trybunałów: Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu (dalej: TSUE). Tymczasem przepisy unijne odnoszące się do kwestii azylu, granic i imigracji rozrastają się bardzo szybko i stają się coraz bardziej skomplikowane. Prezes Spielmann z kolei zwrócił uwagę, że poprawa znajomości wspólnych zasad odnośnie do powyższych kwestii, znajdujących odzwierciedlenie w orzecznictwie ETPCz oraz TSUE, jest niezbędna do właściwego stosowania odpowiednich standardów oraz zapewnienia pełnej ochrony praw człowieka na poziomie krajowym.

Następnie odbyły się trzy sesje:

• w pierwszej, na temat: „Zasady prawa europejskiego odnoszące się do azylu, granic i imigracji: osiągnięcia i wyzwania”, moderatorem był Nils Muižnieks – Komisarz Praw Człowieka, w dyskusji zaś wzięli udział: Helena Jäderblom – sędzia ETPCz oraz Lars Bay Larsen – sędzia TSUE;
• w drugiej, zatytułowanej: „Podręcznik jako narzędzie pracy wyspecjalizowanych organów unijnych i międzynarodowych”, wzięli udział: Gil Arias-Fernández – Zastępca Dyrektora Frontex (Europejskiej Agencji Zarządzania Współpracą Operacyjną na Granicach Zewnętrznych Państw Członkowskich Unii Europejskiej), Robert K. Visser – Dyrektor EASO (Europejskiego Urzędu Wspierania Azylu) i Olivier Beer – przedstawiciel UNHCR (Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców) przy Instytucjach Europejskich w Strasburgu;
• w trzeciej sesji, na temat „Przywoływanie i stosowanie europejskich zasad dotyczących azylu, granic i imigracji na poziomie krajowym”, moderatorem był Tamas Molnar z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Węgier, w dyskusji uczestniczyli zaś: sędzia NSA dr hab. Jacek Chlebny – prezes Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, Isabelle Doyen – prawnik z sieci Elena (Europejskiej Sieci Prawnej na temat Azylu) oraz Marios Christofides – Główny Inspektor i Zastępca Dyrektora EU&IPC (Dyrekcji Międzynarodowej i Unijnej Współpracy Policyjnej) z cypryjskiej Policji.

Uczestnicy dyskusji podkreślali m.in. ogromny wzrost liczby spraw dotyczących azylu i ich znaczenia, zwłaszcza w wypadku dzieci (Muižnieks, Jäderblom), konieczność ponoszenia głównego ciężaru spraw nie przez trybunały europejskie, lecz sądy krajowe (Larsen), oraz znaczenie orzecznictwa trybunałów dla treści i stosowania prawa krajowego (Christofides, który przywołał głośną sprawę przed ETPCz Rantsev przeciwko Cyprowi i RosjiSkarga nr 25965/04, orzeczenia ETPCz dostępne są na stronie HUDOC – http://hudoc.echr.coe.int Szeroki wybór orzeczeń w jęz. polskim (głównie w sprawach przeciwko Polsce) dostępny jest na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości: http://bip.ms.gov.pl/pl/prawa-czlowieka/europejski-trybunal-praw-czlowieka/orzecznictwo-europejskiego-trybunalu-praw-czlowieka/). Podkreślano również znaczenie podręcznika dla praktyków stykających się z problematyką azylu, tj. sędziów, adwokatów i organizacji pozarządowych, oraz korzyści płynące z jego przetłumaczenia na języki narodowe (Chlebny, Larsen).

Seminarium zakończyło pełne pasji wystąpienie François Crépeau – Specjalnego Sprawozdawcy Narodów Zjednoczonych ds. praw imigrantów, który rozpoczął zdaniem: „Wszyscy jesteśmy imigrantami” i stwierdził, że mało kto mieszka w tym samym miejscu, w którym żyli jego pradziadkowie. Imigranci nie są bezkształtną masą bez twarzy, to ludzie, którzy szukają pracy, zakładają rodziny, a tymczasem bywają traktowani jak kryminaliści, co bywa podsycane przez niektórych polityków (hasło „Imigranci kradną nam miejsca pracy”), głoszących, że należy wyłączyć imigrantów z zakresu stosowania praw człowieka. Tymczasem nie ma partii broniących praw imigrantów i mogą oni liczyć jedynie na sądy i trybunały.

Powyższe uwagi dobitnie wskazują na znaczenie podręcznika, będącego owocem współpracy FRA i ETPCz dla osób stosujących prawo; znaczenie tym większe, że wskazuje on jednolite standardy, jakie należy stosować w sprawach dotyczących azylu, granic i imigracji nie tylko w ramach Unii Europejskiej, ale we wszystkich (obecnie 47) krajach członkowskich Rady Europy. Można w tym miejscu wyrazić nadzieję, że znajdzie on (podobnie jak inne publikacje FRA i ETPCz) zastosowanie także w trakcie szkoleń członków polskiej Adwokatury, zwłaszcza po ukazaniu się polskiej wersji językowej, podobnie jak ma to już miejsce w wypadku szkoleń dla polskich sędziów i prokuratorów organizowanych przez KSSiP (np. dotyczących antydyskryminacji).

Kolejnym wydarzeniem szkoleniowym była konferencja poświęcona przekrojowym zagadnieniom szkolenia prawników z problematyki praw człowieka, która odbyła się w dniach 18–19 czerwca 2013 r. w budynku Rady Europy w Strasburgu. Organizatorem był Europejski Program Edukacji w zakresie Praw Człowieka dla Prawników (Program HELP), wspierający, zgodnie z Rekomendacją Komitetu Ministrów 4(2004), Deklaracją z Interlaken z 2010 r. oraz Deklaracją Brighton z 2012 r., państwa członkowskie Rady Europy w procesie implementacji na szczeblu krajowym Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Wydarzenie to jest tym bardziej godne uwagi, że brało w nim udział ponad 150 przedstawicieli instytucji szkolących sędziów i prokuratorów oraz stowarzyszeń adwokackich z 47 krajów członkowskich Rady Europy (jak również, na zasadzie obserwatora, z Białorusi i Kosowa), jednakże nie było wśród nich żadnego polskiego adwokata (lub radcy prawnego), albowiem ani Naczelna Rada Adwokacka, ani Krajowa Rada Radców Prawnych nie są członkami sieci HELP. Tymczasem każdy z krajów członkowskich Rady Europy może mieć w sieci HELP dwóch członków z prawem głosu: jednego będącego członkiem stowarzyszenia adwokackiego i drugiego wywodzącego się z instytucji szkolącej sędziów i prokuratorów. Na marginesie wypada wspomnieć, że partnerami sieci HELP (bez prawa głosu) są m.in.: CCBE (Council of Barsand Law Societies of Europe) oraz FBE (Fédération des Barreaux d’Europe).

Po oficjalnych powitaniach ze strony organizatorów i ambasadora Armenii (która objęła przewodnictwo w Radzie Europy) uczestnicy mieli okazję wysłuchać Nilsa Muižnieksa – Komisarza Praw Człowieka, który omówił rolę prawników w ochronie praw człowieka i utrzymania systemu ich ochrony, po czym prof. Lech Garlicki – były polski sędzia ETPCz – przedstawił wykład na temat nowych obszarów ochrony praw człowieka, w którym omówił m.in. kwestie: pozytywnych obowiązków państwa pod rządami Konwencji o ochronie praw człowieka oraz odpowiedzialności za stosowanie aktów ponadnarodowych. Ponadto w niezwykle klarowny sposób przedstawił skomplikowane zagadnienie relacji pomiędzy Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu a Trybunałem Sprawiedliwości w Luksemburgu. Pierwszą część konferencji zakończyło przedstawienie działalności i osiągnięć sieci HELP przez Roberto Rivello – kierownika programu HELP i Nataschę De Roeck – kierownika projektów sieci HELP.

Następnie w drugiej połowie pierwszego i na początku drugiego dnia seminarium miały miejsce zajęcia warsztatowe, odbywające się w czterech grupach. Z uwagi na konieczność skrótowego ujęcia sprawozdania z konferencji przedstawione zostaną jedynie zagadnienia omawiane w ramach warsztatów: struktury i inicjatywy związane z siecią  szkolenia prawników z zagadnień ochrony praw człowieka, regionalne i globalne prawa człowieka oraz zależności pomiędzy programami szkoleń z zakresu praw człowieka, aspekty praw człowieka w ramach ogólnego programu szkoleń dla prawników, międzynarodowe inicjatywy szkoleniowe z zakresu praw człowieka i przezwyciężanie barier językowych, materiały szkoleniowe dostępne dla prawników, problemy i korzyści wynikające ze szkolenia multizawodowego, modelowy program szkolenia a odrębności wynikające z potrzeb krajowych oraz nowe technologie wykorzystywane w procesie kształcenia zawodowego prawników. Wielość przytoczonych wyżej zagadnień nie pozwala na – choćby skrótowe – ich omówienie.

Na koniec seminarium została wybrana, po raz pierwszy, sześcioosobowa Rada Konsultacyjna sieci HELP – ciało doradcze, którego zadaniem jest m.in. ewaluacja programów i materiałów szkoleniowych HELP, propozycje tematów szkoleń, tworzenie generalnego programu strategii szkoleń z zakresu praw człowieka na poziomie międzynarodowym i krajowym, czy też tworzenie rocznego raportu sieci HELP. Wybory zostały poprzedzone autoprezentacją ok. trzydziestu kandydatów. Wśród członków Rady znalazło się czworo adwokatów: Sandra Budimir z Chorwacji i Jolanta Samuolyte z Litwy (będące jednocześnie punktami kontaktowymi sieci w swych krajach), Simon O’Toole – członek Bar Council of England i Pier Giovanni Traversa z włoskiej Scuola Superiore dell’Avvocatura, jak również dwie osoby reprezentujące instytucje kształcące kadry wymiaru sprawiedliwości: Beatrice Ramascanu z rumuńskiego Institul National Al Magistraturii oraz dr Grzegorz Borkowski – sędzia delegowany do Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury.

Na koniec wypada polecić odwiedziny strony internetowej programu HELPhttp://help.elearning.ext.coe.int/, mającej również tworzącą się podstronę w języku polskimhttp://helpcoe.org/help-programme/poland. Na stronach internetowych sieci HELP można znaleźć m.in. materiały do samoszkolenia, czy też kursy e-learningowe, niestety dostępne jedynie w razie współpracy HELP z instytucją szkolącą lub stowarzyszeniem adwokackim. Nie oznacza to jednak, że polski prawnik nie znajdzie tam dla siebie nic ciekawego. Wręcz przeciwnie, na podstronach w języku polskim można znaleźć informacje o bieżących wydarzeniach krajowych i szkoleniach z zakresu ochrony praw człowieka (w tym także tych organizowanych przez Naczelną Radę Adwokacką), a także np. darmowe linki do tłumaczeń na język polski trzech podręczników praw człowieka Rady Europy, wydanych w roku 2012, które Rada Europy wydała w ramach programu HELP we współpracy z Krajową Szkolą Sądownictwa i Prokuratury, a dotyczących artykułu 6 Konwencji (Dovydas Vitkauskas i Grigoriy Dikov: Ochrona prawa do rzetelnego procesu w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka), artykułu 8 (Ivana Roagna: Ochrona prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka) oraz artykułu 9 (Jim Murdoch, Ochrona prawa do wolności myśli, sumienia i wyznania w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności)http://helpcoe.org/node/607. Podręczniki te otrzymują w formie książkowej sędziowie i prokuratorzy, będący uczestnikami szkoleń systemowych z zakresu ochrony praw człowieka organizowanych przez KSSiP (w założeniu szkolenie to mają odbyć wszyscy sędziowie i prokuratorzy), jednakże z uwagi na ich uniwersalny charakter wydaje się, że stanowiłyby również znakomitą pomoc  dydaktyczną w trakcie szkoleń z problematyki dotyczącej ochrony praw człowieka i orzecznictwa ETPCz, skierowanych do adwokatów i aplikantów adwokackich. Warto więc poddać pod rozwagę uczestnictwo przedstawicieli polskiej palestry w programie HELP, którego jednym z głównych celów jest właśnie propagowanie i rozwijanie wiedzy na temat systemu konwencyjnego i orzecznictwa strasburskiego zarówno podczas szkolenia wstępnego, jak i ustawicznego prawników w państwach będących członkami Rady Europy.