21 maja 2011 r. odbyła się w Warszawie, w Pałacu Staszica, konferencja naukowa pt. „Retencja danych: troska o bezpieczeństwo czy inwigilacja obywateli?” Była to druga konferencja zorganizowana w nowej kadencji przez Komisję Praw Człowieka przy Naczelnej Radzie Adwokackiej.

Temat konferencji został zainspirowany raportem przygotowanym przez Komisję Praw Człowieka przy NRA, dotyczącym problematyki nadużywania prawa przez policję i służby specjalne w zakresie inwigilacji i retencji danych telekomunikacyjnych.

W konferencji uczestniczyli adwokaci z całej Polski, prokuratorzy, sędziowie, przedstawiciele świata akademickiego, organizacji pozarządowych, policji oraz aplikanci adwokaccy. Gośćmi konferencji byli m.in. Andrzej Rzepiński – prezes Trybunału Konstytucyjnego, profesor Mirosław Wyrzykowski, poseł Ryszard Kalisz, Danuta Przywara – prezes Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, adw. Andrzej Zwara – prezes Naczelnej Rady Adwokackiej, a także adw. Czesław Jaworski i adw. Maciej Bednarkiewicz – prezesi Naczelnej Rady Adwokackiej poprzednich kadencji.

Konferencja rozpoczęła się od przedstawienia krótkiego filmu pt. „Oko na obywatela”, w którym przedstawiono problemy związane z implementacją dyrektywy 2004/26/WE dotyczącej retencji danych w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji w Polsce.

Jako pierwszy prelekcję na temat granic ingerencji w swobodę komunikacji w 10 lat po Word Trade Center wygłosił Wojciech Wiewiórowski – Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych.

Następnie głos zabrał poseł Ryszard Kalisz – przewodniczący sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, współautor wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności przepisów dotyczących policji i służb specjalnych z Konstytucją RP i art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, a także niezgodności z Konstytucją RP przepisów prawa telekomunikacyjnego z przepisami ustawy o Policji i wymienionych służb.

Konferencja była podzielona na trzy panele.

Pierwszy panel dotyczył zakresu i środków inwigilacji w Polsce. W ramach tego panelu wystąpiła adw. dr Magdalena Sykulska-Przybysz z Komisji Praw Człowieka przy  NRA, Artur Pietryka z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Marek Jurkiewicz – Zastępca Dyrektora Departamentu Spraw Obronnych Urzędu Komunikacji Elektronicznej oraz Piotr Niemczyk – były dyrektor Urzędu Ochrony Państwa, ekspert ds. bezpieczeństwa. Panel ten był moderowany przez adw. Wieńczysława Grzyba, członka Komisji Praw Człowieka przy Naczelnej Radzie Adwokackiej.

Drugi panel odnosił się do implementacji dyrektywy retencyjnej w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej. W ramach tego panelu głos zabierali prof. Andrzej Adamski z Katedry Prawa Karnego i Polityki Kryminalnej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, adw. Justyna Metelska z Komisji Praw Człowieka przy NRA, dr Ireneusz Kamiński z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, adiunkt w Instytucie Nauk Prawnych, wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego i Katarzyna Szymielewicz z Fundacji Panoptykon. Panel moderował adw. Grzegorz Majewski.

Trzeci panel dotyczył retencji danych telekomunikacyjnych na tle Konstytucji RP i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W ramach panelu wystąpił Stanisław Trociuk – zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich, adw. Marek Antoni Nowicki – przewodniczący komisji doradczej ONZ ds. Praw Człowieka w Kosowie, członek Rady Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, i prof. Ewa Łętowska – sędzia Trybunału Konstytucyjnego.

Występujący prelegenci zwracali uwagę między innymi na niekontrolowany proces pobierania danych telekomunikacyjnych przez policję i służby, korzystanie z danych nie tylko do walki z najpoważniejszymi przestępstwami, obowiązywanie w Polsce najdłuższego przewidzianego w tzw. dyrektywie retencyjnej okresu przechowywania danych telekomunikacyjnych. Podkreślano, że działania powyższe pozostają w sprzeczności do art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Konstytucji RP.

Wielu panelistów w szczególny sposób podkreślało zupełny brak efektywnej zewnętrznej kontroli nad sięganiem przez władze publiczne (służby policyjne i specjalne) po dane telekomunikacyjne dotyczące obywateli. Przedstawiono różne możliwości wprowadzenia takiej kontroli: uprzedniej, następczej, sądowej, prokuratorskiej, indywidualnej, przesiewowej. Wydawało się jednak, że istnieje konsensus wśród uczestników konferencji co do wprowadzenia do polskiego systemu efektywnej zewnętrznej kontroli nad korzystaniem przez służby państwowe z danych telekomunikacyjnych, będących w posiadaniu operatorów i innych podmiotów.

Wnioski wynikające z konferencji wskazują konieczność reformy przepisów krajowych regulujących retencję danych oraz dyrektywy 2004/26/WE, ograniczenia podmiotów uprawnionych do dostępu do danych, ograniczenia pobierania danych i ich wykorzystywania w stosunku do dziennikarzy, lekarzy, adwokatów, radców prawnych czy notariuszy, informowania inwigilowanej osoby o czynnościach kontrolnych po ich zakończeniu.

W trakcie konferencji – oprócz wystąpień prelegentów – nie zabrakło miejsca na ożywioną dyskusję.