P omoc pro bono jest bezpłatna nie dlatego, że jest bezwartościowa, lecz dlatego, że jest bezcenna – taka dewiza przyświecała uczestnikom VII Europejskiego Forum Pro Bono, którego gospodarzem w 2013 r. była Polska.

Forum odbywało się w Hotelu Sofitel Victoria w Warszawie. Otwarcie poprowadzili Atanas Politov, przewodniczący oddziału PILnet w Budapeszcie, oraz Filip Czernicki, prezes Fundacji Uniwersyteckich Poradni Prawnych. Gości powitał prof. Andrzej Rzepliński, prezes Trybunału Konstytucyjnego. W swoim wystąpieniu podkreślał znaczenie równego dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla wszystkich grup społecznych, zauważając, że ze szczególną uwagą należy traktować te grupy, które są najbardziej narażone na wykluczenie społeczne lub bezradność w sytuacjach, kiedy dochodzi do bezpośredniej konfrontacji z prawem.

Honorowym gościem otwarcia forum była Shirin Ebadi, irańska prawniczka, laureatka Pokojowej Nagrody Nobla, przyznanej w 2003 r. za działalność na rzecz demokracji i praw człowieka – w szczególności kobiet, dzieci i więźniów politycznych. Shirin Ebadi była jedną z pierwszych w historii Iranu kobiet wykonujących zawód sędziego. Po rewolucji z 1979 r. zabroniono jej pracować na tym stanowisku. W 1992 r. rozpoczęła działalność adwokacką. Broniła pro bono wielu opozycjonistów, za co została skazana na wygnanie w czerwcu 2009 r.

Podczas dwudniowego forum odbyło się trzynaście paneli dyskusyjnych i dziewięć warsztatów. Uczestnicy chętnie dzielili się swoimi doświadczeniami. Słuchacze mieli możliwość zapoznania się z systemami działalności pro bono w państwach ze wszystkich kontynentów.

Adwokaturę Polską podczas Forum reprezentowało trzech adwokatów: dr Monika Strus-Wołos, przewodnicząca Komisji ds. Wizerunku Zewnętrznego i Działalności Pro Bono przy NRA i członek Prezydium NRA w kadencji 2010–2013, Mikołaj Pietrzak, przewodniczący Komisji Praw Człowieka przy NRA, oraz Maciej Bednarkiewicz, od wielu lat związany z samorządem adwokackim.

Adwokat dr Monika Strus-Wołos wzięła udział w panelu pt. Raising the Bar. Przybliżyła, jak wygląda udzielanie pomocy prawnej pro bono w Polsce z punktu widzenia  adwokatury. Podkreśliła długą tradycję tej formy świadczenia usług adwokackich na ziemiach polskich. Opowiedziała o mechanizmie organizacji Dni Bezpłatnych Porad Adwokackich oraz o działaniach będących odpowiedzią na wypadki losowe – związane zarówno z narodowymi katastrofami, jak i tragediami indywidualnymi obywateli. Jako przewodnicząca misji zagranicznych NRA nawiązała do uczestnictwa przedstawicieli NRA jako obserwatorów w wyborach parlamentarnych w Gruzji oraz udziału w misji związanej z oceną przestrzegania praw człowieka w Kazachstanie. Wskazała bariery, z którymi zmierzyć się musi każdy adwokat chcący poszerzać swoje działania o pomoc pro bono. Zaliczyła do nich m.in. podatek VAT, który adwokaci muszą odprowadzać od każdej udzielonej bezpłatnie pomocy prawnej, podatek dochodowy, który z kolei powinny odprowadzać osoby korzystające z takiej pomocy, a także wiele przeszkód związanych z pracą biurowo-administracyjną. Pomimo problemów systemowych i nieskutecznych prób podejmowania rozmów z legislatorami adwokaci polscy chcą nieść bezinteresowną pomoc płynącą z potrzeby serca. – Bo hasło na naszym sztandarze brzmi „Potrzebującym – pomoc” – zakończyła adw. Strus-Wołos.

Adwokat Mikołaj Pietrzak był panelistą sesji dotyczącej współczesnego modelu niesienia pomocy pro bono w Polsce i perspektyw na przyszłość. Przedstawił temat z punktu widzenia adwokata reprezentującego stosunkowo niewielką kancelarię. Wielokrotnie podkreślał, że Adwokatura Polska zbudowana jest na posłannictwie. – Adwokat powołany jest do niesienia pomocy prawnej, także tej płynącej wyłącznie z potrzeby serca – powiedział. Szczególną uwagę zwrócił na rozgraniczenie dwóch kwestii: pomocy prawnej z urzędu, której zapewnienie leży w kompetencji państwa, oraz działalności pro bono, będącej wyrazem indywidualnej ekspresji powołania zawodowego. W panelu został również wywołany temat współpracy profesjonalnych prawników z uniwersyteckimi klinikami oraz organizacjami typu NGO. Uczestnicy mówili również o roli mediów w działalności pro bono. Dyskutanci byli zgodni, że w kontaktach z dziennikarzami należy być ostrożnym, aby nie zaszkodzić dobru klienta. Wypada dodać, że głos z sali zabrała adw. Magdalena Fertak, wiceprzewodnicząca Komisji ds. Wizerunku Zewnętrznego i Działalności Pro Bono w kadencji 2010–2013, która zaznaczyła, że adwokat jest zawsze tam, gdzie go potrzebują, a nie tam, gdzie widzi źródło zarobkowania, co poparła swoimi obserwacjami z pracy w Komisji.

W panelu na temat klinik prawa uczestniczył adw. Maciej Bednarkiewicz. Zrelacjonował proces tworzenia i funkcjonowania Fundacji Academia Iuris. Fundacja powstała w 2002 r. Adwokat Maciej Bednarkiewicz jest jednym z jej fundatorów. Wyliczył wymogi, jakie Fundacja stawia przed współpracującymi z nią studentami prawa. Wyjaśnił, że student ma z takiej aktywności większą korzyść, niż miałby z zarobku materialnego, gdyż poprzez realny kontakt z klientami i zaangażowanie w sprawy prawne poznaje meandry zawodowe i sam może przekonać się, czy ścieżka, którą podąża, jest właściwa. Dzięki temu unika błędów, które mogłyby wpłynąć na jego karierę.

W innych blokach panelowych i warsztatowych uczestnicy rozmawiali m.in. o projektach związanych z prawami mniejszości seksualnych oraz o prawach kobiet. Mówiono także o roli, jaką odgrywają zrzeszenia adwokackie i samorządy adwokackie w udzielaniu pomocy pro bono, a także o wpływie biznesu i wynalazków współczesnego świata na prawa człowieka.

Na zakończenie pierwszego dnia Forum, podczas uroczystej kolacji, wręczone zostały  nagrody PILnet za działalność pro bono. Wyróżnieni zostali: Dominique Attias, Jean-Luc Bedos i Denis Chemla, a także Caritas Austria.

Forum jest jedyną platformą dającą możliwość międzynarodowej perspektywy porównawczej dotyczącej działalności pro bono, poznania rozwiązań obowiązujących i stosowanych w różnych krajach. Forum daje też organizacjom pozarządowym szansę uzyskania istotnej pomocy prawnej oraz zapewnia prawnikom sektora prywatnego możliwość działalności jako wolontariusze. Wydarzenie zorganizował PILnet (the Global Network for Public Interest Law) we współpracy m.in. z Naczelną Radą Adwokacką. Patronat nad Forum objął Prezydent RP Bronisław Komorowski.

Aleksandra Zalewska

W „Gazecie Wrocławskiej” z 18 kwietnia 2014 r. ukazała się ciekawa rozmowa adw. Andrzeja Malickiego z dziennikarzem Marcinem Rybakiem zatytułowana Dlaczego Jezus na swoim procesie nie miał adwokata?