I. Wprowadzenie

Nie może budzić żadnej wątpliwości, że najlepsza ochrona praw przysługujących każdej jednostce na obszarze UE i krajów tzw. bliskiej zagranicy opiera się na dobrym przygotowaniu merytorycznym i praktycznym adwokata-obrońcy. Założenie to legło u podstaw francuskiej inicjatywy, by w ramach możliwości, jakie daje UE, stworzyć program dla adwokatów, w którym poprzez wymianę doświadczeń i współpracę na polu naukowym nastąpi podniesienie kwalifikacji adwokatów w całej Europie. Niewątpliwie proces rozszerzenia UE oraz konsekwentne otwarcie na kraje trzecie powoduje nasilenie ruchów migracyjnych i wzmocnienie współpracy kontrahentów z różnych, nierzadko odległych części Europy. Uwydatnia to problem sporów i naruszeń prawa w wymiarze międzynarodowym. Adwokaci stają więc wobec nowych wyzwań, a podołają im tylko ci, którzy będą należycie przygotowani.

W 2004 r. z inicjatywy ówczesnego dziekana Izby Adwokackiej w Nîmes – Bernarda Delran – powołano do życia pierwszy program pod nazwą AGIS I Euromed Droit. Celem programu było odniesienie instytucji prawa do obrony do problemu coraz bardziej zintensyfikowanej współpracy krajów UE z państwami basenu Morza Śródziemnego. W jego ramach adwokaci porównali m.in. realia sądowe, wypracowując dobre praktyki w zakresie prawa do obrony. Zachęceni wynikami pracy nasilili kooperację, czego wynikiem było uruchomienie w 2005 r. programu AGIS II Eurodroit Mediterranée. Poszerzyła się wówczas grupa adwokatów biorących czynny udział w pracach seminaryjnych oraz rozbudowano obszar badań. W praktykach sądowych wielu krajów odnotowano bowiem niepokojącą zmianę polegającą na stopniowym uprzywilejowaniu oskarżenia w procesach karnych. By ułatwić obywatelom dostęp do pomocy prawnej i wzmocnić tym samym procesową rolę samego obywatela i jego obrońcy, stworzono sieć wymiany informacji między adwokatami. Nadto powstał wielojęzyczny słownik obejmujący hasła z zakresu procedury karnej, który umożliwia zrozumienie i porównanie instytucji prawa karnego procesowego różnych krajów.

II. Istota programu Euromed Avocats

Od 2009 r. prowadzony jest kolejny program, tj. Euromed Avocats, o którym mowa w niniejszym artykule. Jest on naturalną kontynuacją dwóch poprzednich, wyżej opisanych. Realizacja Euromed Avocats zaplanowana jest do roku 2011. W celu właściwej koordynacji prac prawników zaangażowanych w projekt powołano adwokackie stowarzyszenie Carta Europea z siedzibą w Montpellier. Oprócz kierownika projektu, generalnego koordynatora i stałego sekretariatu działa rada naukowa, której zadaniem jest dbałość o zachowanie wysokiej jakości intelektualnej prac.

Obecnie w programie aktywnie uczestniczy 17 izb adwokackich z Francji, Włoch, Hiszpanii, Algierii, Rumunii, a od niedawna – także z Polski. Staraniem Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Poznaniu i grupy młodych adwokatów do programu przystąpiła Wielkopolska Izba Adwokacka. Dodatkowo w prace włączają się członkowie stowarzyszeń adwokatów Eurojuris France i Eurojuris International oraz francuskiego związku zawodowego adwokatów (CNA). Uczestnikami poszczególnych spotkań roboczych są również sędziowie, oskarżyciele, pracownicy naukowi, biegli i przedstawiciele administracji oraz organizacji pozarządowych. W sumie w projekt zaangażowanych jest blisko 3500 osób. Dominująca część uczestników pochodzi z Francji. Językiem oficjalnym programu jest język francuski, używany nie tylko podczas prac plenarnych – w tym języku tworzony jest też cały dorobek twórczy. Za pracę twórczą adwokaci uczestniczący w programie nie otrzymują wynagrodzenia.

III. Cele programu Euromed Avocats

Głównymi celami programu Euromed Avocats są:

• upowszechnienie wiedzy i znajomości systemów prawnych krajów członkowskich UE i państw trzecich,
• zestawienie procedur sądowych z problemami, z jakimi w różnych krajach UE przychodzi się borykać obywatelowi UE,
• poznanie prawa wspólnotowego,
• formowanie umiejętności praktycznych w zakresie znajomości języka prawnego i prawniczego różnych krajów w celu podniesienia kwalifikacji adwokatów i tym samym ułatwienia obywatelom UE dostępu do pomocy prawnej oraz obrony w procesie karnym,
• kreacja zmian w ustawodawstwie poszczególnych krajów i we wspólnotowym porządku prawnym w kierunku korzystnym dla obrońcy i jego klienta,
• wymiana doświadczeń między adwokatami z różnych krajów i stworzenie zestawu dobrych praktyk w zawodzie,
• stworzenie profesjonalnej sieci wymiany informacji między izbami adwokackimi i adwokatami z różnych krajów,
• zacieśnienie współpracy między izbami adwokackimi na poziomie organów samorządu i poszczególnych członków izb.

W związku z istotnym rozszerzeniem zakresu tematycznego projektu prace prowadzone są w czterech komisjach. Skupiają się one na zagadnieniach związanych z prawem penitencjarnym, podatkowym i celnym, prawami cudzoziemców oraz problemem terroryzmu.

IV. Sposoby osiągnięcia zakładanych celów

Podstawą realizacji założonych celów są częste spotkania w kolejnych izbach adwokackich uczestniczących w programie. Spotkania te odbywają się co dwa miesiące. Każde z nich organizowane jest, co do zasady, w innym kraju, wedle przyjętego harmonogramu.

Pierwszy rok programu (już przebyty) został poświęcony na prace teoretyczne, w ramach których adwokaci rozpatrywali różnego typu kazusy, odnosząc sposób ich rozwiązania do obowiązujących w ich krajach procedur. Wszelka analiza ujmowała zagadnienie domniemania niewinności jako prawa o znaczeniu fundamentalnym.

Rok drugi (w toku) poświęcony jest na praktyczne wykorzystanie nabytej wiedzy, głównie poprzez aranżowanie symulacji rozpraw sądowych opartych na odnotowanych w rzeczywistości stanach faktycznych. Podczas spotkań adwokaci odbywają również wizyty w sądach, komisariatach, zakładach karnych itp.

W trzecim roku programu przygotowana zostanie karta dobrych praktyk zawodowych adwokata. Planuje się wydanie glosariusza z hasłami związanymi z procedurą karną. Wydawnictwo będzie obejmowało słownik dostosowany do potrzeb przeciętnego obywatela oraz fachowy, wyspecjalizowany słownik dla adwokatów. Uruchomiona zostanie interaktywna, internetowa sieć wzajemnej pomocy adwokackiej.

Wymiana doświadczeń i poznawanie systemów prawnych każdego z krajów odbywa się w ramach posiedzeń plenarnych. Podczas spotkań adwokaci prezentują syntetyczne opracowania konkretnych procedur i omawiają różnice między krajami. Dzielą się spostrzeżeniami dotyczącymi zagadnień lingwistycznych. Niezwykle ciekawe są symulacje rozpraw czy też posiedzeń sądowych. Przygotowywane są z pieczołowitą dbałością o najmniejsze nawet szczegóły, by możliwie najpełniej oddać przebieg danej procedury. Wszyscy członkowie danej komisji wcielają się w poszczególne role, co pozwala na praktyczne zapoznanie się z elementami obcych procedur karnych. Przy okazji spotkań roboczych organizowane są konferencje, w których uczestniczą również prawnicy spoza programu (m.in. adwokaci, miejscowi sędziowie, prokuratorzy, policjanci, przedstawiciele administracji i inni). Podczas dwumiesięcznych przerw między seminariami prowadzone są zaś prace nad glosariuszami.

Niektóre seminaria są poszerzone o zagadnienia prawa wspólnotowego, dając szansę na wnikliwą analizę mechanizmu przygotowywania dyrektyw unijnych oraz ich implementacji w narodowych porządkach prawnych.

V. Oczekiwane rezultaty

Stworzony dorobek w bliskiej przyszłości (2011 r.) pozwoli na uruchomienie portalu internetowego, który w założeniu ma stać się platformą wymiany informacji między adwokatami i miejscem pogłębionych debat w kwestiach prawnych. Co niezwykle ważne, praca twórcza adwokatów ma szansę bezpośrednio przełożyć się na realną pomoc dla zwykłego obywatela. Tworzony glosariusz i schemat procedur (Help desk) ma mieć  formę przystępną i zrozumiałą dla każdego. Równolegle zaś powstanie glosariusz dla adwokatów – pogłębiony w swej treści, lecz równie syntetyczny. Słownik dla adwokatów będzie miał formę tablic prawnoporównawczych. Duże znaczenie praktyczne będzie miała również karta dobrych praktyk dotycząca sposobu prowadzenia postępowań, zwłaszcza w kontekście zagadnienia domniemania niewinności i prawa do obrony w procesie karnym.

Zamierzeniem kierownictwa programu Euromed Avocats jest nadto zinstytucjonalizowanie spotkań europejskich prawników-praktyków w ramach inicjatywy „Dzienniki Adwokata Europejskiego”.

Nie do przecenienia z pewnością okażą się więzi powstałe między adwokatami z różnych krajów. Wymiana doświadczeń pozwala na szersze spojrzenie na otaczające nas, różne porządki prawne. Daje możliwość stworzenia takich nowych rozwiązań prawnych, które opierać się będą na najlepszych elementach każdego z odrębnych systemów. Wzbogaci to przy okazji dorobek prawniczy Europy i korzystnie wpłynie na debatę dotyczącą stopnia urzeczywistnienia prawa do obrony i domniemania niewinności.

Wydaje się, że nikogo nie trzeba przekonywać o rosnącej potrzebie wymiany doświadczeń i wzajemnej edukacji, bowiem otaczająca nas rzeczywistość szybko się zmienia, implikując wzrost stopnia skomplikowania problemów prawnych. O tym, jak nierzadko wątła jest informacja o nawet podstawowych zasadach, na jakich opierają się systemy prawne poszczególnych państw UE, świadczy choćby pytanie adwokatów francuskich, skierowane do przedstawicieli Wielkopolskiej Izby Adwokackiej: czy w Polsce obowiązuje system common law? Z drugiej strony, po szczegółowych porównaniach polscy adwokaci będą mogli się przekonać, że szereg rozwiązań prawa karnego w rodzimym porządku prawnym zachowuje wyższe standardy prawa do obrony, aniżeli we Francji czy Hiszpanii. Refleksje te powinny stać się podstawą do ożywionej dyskusji, która wzbogaci dorobek praktycznej sfery nauki prawa karnego w całej Europie.