Wydanie 12/2024

Palestra
12/2024

Szanowni Czytelnicy!

W dwunastym numerze „Palestry” w jubileuszowym roku obchodów 100-lecia Pisma Adwokatury Polskiej znajdują się artykuły podejmujące aktualne tematy z różnych gałęzi prawa. Jest to ostatni numer „Palestry” w jubileuszowym roku 100-lecia jej istnienia. Doceniając dziedzictwo i wkład wielu pokoleń Redaktorów i Autorów we współtworzenie Czasopisma patrzymy w przyszłość na dalszy rozwój „Palestry” i liczymy na Państwa obecność z nami. W aktualnym numerze „Palestry” można przeczytać artykuły: dr hab. Zdzisława Gawlika, prof. UMCS pt. Wojna, pandemia, nadzwyczajny wzrost cen, jako okoliczności uzasadniające zmianę umowy, adw. dr. Józefa Forystka pt. „Związek funkcjonalny” między częścią rezydencjalną a rolniczą resztą majątku ziemskiego w sprawach dotyczących reformy rolnej z 1944 roku, adw. dr. Jacka Matarewicza i mgr Julii Cebuli pt. Wybrane zagadnienia związane z opodatkowaniem VAT rolników, SWSA dr. hab. Tadeusza Kiełkowskiego i dr Anny Golęby pt. Uprzednie zrzeczenie się i następcze odstąpienie od korzystania z prawa do uruchomienia toku instancji w sprawie administracyjnej, adw. dr. Bartosza Łukowiaka pt. Pozaustawowe względne przyczyny odwoławcze, dr Renaty Wiaderna-Kuśnierz pt. Pierwsze Polki praktykujące w zawodzie adwokata w świetle ówczesnej im prasy. W numerze 12/2024 „Palestry” na Czytelników czeka również Glosa do wyroku NSA z dnia 7 lutego 2023 r. (II OSK 112/22, LEX nr 3514051). Glosa aprobująca autorstwa r.pr. dr Agaty Cebery, a w rubryce „Powtórka z Rzymu” tekst prof. dr hab. Marii Zabłockiej pt. Ograniczenia możliwości pozywania przed sąd w rzymskim prawie czasów Republiki.

Redaktor naczelny: Michał Bieniak; Sekretarz redakcji: Adam Kozień

Redaktor języka angielskiego: Anna Setkowicz

Członkowie Kolegium Redakcyjnego: Stanislav Balik, Zbigniew Banaszczyk, Jacek Barcik, Wojciech Bergier, Józef Forystek, Piotr Fiedorczyk, Lech Gardocki, Paweł Gieras, Roman Hauser, Joseph Hoffmann, Krzysztof Kostański, Andrzej Kubas, Jan Kuklewicz, Katalin Ligeti, Erik Luna, Frank Meyer, Kamila Mrozek, Dariusz Mucha, Marek Antoni Nowicki, Piotr Ochwat, Szymon Pawelec, Krzysztof Piesiewicz, Piotr Piesiewicz, Krzysztof Pietrzykowski, Jerzy Pisuliński, Paweł Podrecki, Janusz Raglewski, Anna Rakowska-Trela, Stanisław Rymar, Marek Safjan, Philippe Sands, Piotr Sendecki, Elżbieta Skowrońska, Tomasz Sójka, Monika Strus-Wołos, Maciej Szpunar, Dobrosława Szumiło-Kulczycka, Dariusz Świecki, Jaromir Tauchen, Stephen C. Thaman, Andrzej Tomaszek, Józef Wójcikiewicz, Maria Zabłocka, Stanisław Zabłocki, Jerzy Zajadło, Piotr Zientarski, Jerzy Zięba

Pobierz wersję PDF

Pełny spis treści

Palestra 12/2024, s. 5 - 5

DOI: 10.54383/0031-0344.2024.12.1

2025 rok

Michał Bieniak

Palestra 12/2024, s. 6 - 16

DOI: 10.54383/0031-0344.2024.12.2

Wojna, pandemia, nadzwyczajny wzrost cen jako okoliczności uzasadniające zmianę umowy

Zdzisław Gawlik

Przedmiotem rozważań jest próba znalezienia odpowiedzi na pytanie, na ile zdarzenia w postaci wojny, pandemii i nadzwyczajnego wzrostu cen są okolicznościami, które uzasadniają zmianę umowy. Trudno byłoby odmawiać wspomnianym zdarzeniom charakteru nadzwyczajności, przez pryzmat przesłanek uzasadniających zmianę umowy na mocy klauzuli rebus sic stantibus, a także z uwagi na historię klauzuli. Samo jednak wystąpienie tytułowych zdarzeń nie jest okolicznością uzasadniającą zmianę umowy. Poza nawiasem zainteresowań pozostawiono w artykule kwestie istnienia innych przesłanek, niezbędnych do sądowej modyfikacji umowy. W odniesieniu do zdarzeń nadzwyczajnych sformułowano tezę o potrzebie indywidualnej oceny każdej żądanej modyfikacji umowy, przez pryzmat wpływu wojny, pandemii i nadzwyczajnej zmiany stosunków na umowę. Powody, dla jakich ktokolwiek wdaje się w umowę, są sprawą jego indywidualnych wyobrażeń i założeń o przyszłości kontraktowej. Trudno byłoby oczekiwać, że strony wszystkich umów, zawieranych w celu załatwienia nawet tożsamych kwestii, miały jednakowe założenia, czy jednakowe wyobrażenia, nie tylko co do oczekiwań związanych ze skutkami zawartej umowy, ale także co do bliższej lub dalszej przyszłości. Wyrażono także zapatrywanie o zasadności podejmowania próby modyfikacji umowy między jej stronami, bez wprzęgania sądu w rozwiązywanie problemów wywoływanych zdarzeniami nadzwyczajnymi.

Palestra 12/2024, s. 17 - 39

DOI: 10.54383/0031-0344.2024.12.3

„Związek funkcjonalny” między częścią rezydencjalną a rolniczą resztą majątku ziemskiego w sprawach dotyczących reformy rolnej z 1944 r.

Józef Forystek

Przedmiotem rozważań w artykule jest pojęcie związku funkcjonalnego pomiędzy częścią rezydencjalną (mieszkalną) a rolniczą resztą majątku ziemskiego. Pojęcie nie posiada definicji legalnej, ani też nie posługuje się nim dekret PKWN z 6.09.1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Jest to jednak centralne pojęcie w sprawach dotyczących niepodpadania zespołów pałacowo/dworsko-parkowych pod działanie dekretu. Należy przez nie rozumieć stan swoistej interakcji między poszczególnymi częściami majątku ziemskiego polegający na tym, że część poddana badaniu nie może prawidłowo funkcjonować bez części stricte rolniczej i na odwrót. Ugruntowany jest pogląd, iż związek funkcjonalny zachodzi, gdy nie jest możliwe prawidłowe funkcjonowanie gospodarstwa rolnego bez części rezydencjalnej, ale i odwrotnie. Autor starał się wykazać, że polskie dwory, pałace i zamki wraz z otaczającymi je parkami nie podpadały pod działanie dekretu o reformie rolnej, a zatem ich nacjonalizacja odbyła się z rażącym naruszeniem prawa. W konsekwencji, że pokrzywdzonym spadkobiercom przysługuje roszczenie windykacyjne, a gdy zwrot zespołu nie jest możliwy, to wówczas roszczenie odszkodowawcze w stosunku do Skarbu Państwa.

Palestra 12/2024, s. 40 - 62

DOI: 10.54383/0031-0344.2024.12.4

Wybrane zagadnienia związane z opodatkowaniem VAT rolników

Jacek Matarewicz
Julia Cebula

Ustawa o podatku od towarów i usług przewiduje ograniczony katalog procedur szczególnych, w tym jedną dotyczącą rolników ryczałtowych. Zakłada ona szereg ułatwień zwalniających rolnika z formalności administracyjnych, m.in. wystawiania faktur. Jednak w rzeczywistości ze statusem rolnika ryczałtowego wiążą się liczne ryzyka wynikające z niejasności przepisów. W artykule poruszono wybrane zagadnienia wynikłe z wieloletnich sporów sądowych co do poprawności interpretacji przepisów prawa. Kontrowersje ujawniły się m.in. na tle prowadzenia wspólnego gospodarstwa rolnego i rejestracji jednego ze współwłaścicieli jako podatnika VAT. Przedmiot licznych wypowiedzi orzecznictwa i doktryny stanowiła także kwestia opodatkowania wywłaszczenia nieruchomości pod inwestycje drogowe. Dodatkowo przybliżone zostaną praktyczne wątpliwości związane z jednoczesnym łączeniem przez rolnika dwóch statusów podatkowych: rolnika ryczałtowego oraz podatnika VAT czynnego w odniesieniu do działalności pozarolniczej. To zaś często wiąże się z problematyką wzajemnego wpływu równolegle prowadzonej działalności gospodarczej i gospodarstwa rolnego. Ścisłe rozgraniczenie tych dwóch rodzajów aktywności ma istotne znaczenie, gdyż naruszenie niepodzielności statusu rolnika ryczałtowego może skutkować zakwestionowaniem przez organy podatkowe dotychczasowych rozliczeń. Ostatnia część artykułu zostanie poświęcona tematyce usług incydentalnych świadczonych przez rolnika, a zatem niebędących przejawem prowadzenia działalności gospodarczej.

Palestra 12/2024, s. 63 - 80

DOI: 10.54383/0031-0344.2024.12.5

Uprzednie zrzeczenie się i następcze odstąpienie od korzystania z prawa do uruchomienia toku instancji w sprawie administracyjnej

Anna Golęba
Tadeusz Kiełkowski

W artykule omówione zostaną dwie instytucje: zrzeczenie się prawa do wniesienia odwołania oraz cofnięcie odwołania. Instytucje te łączy to, że za ich pomocą podmiot, któremu przysługuje prawo do wniesienia odwołania, może ujawnić wolę, aby sprawa administracyjna nie była rozstrzygana po raz drugi, a decyzja organu pierwszej instancji uzyskała walor ostateczności. Celem rozważań jest zwrócenie uwagi na najistotniejsze dylematy interpretacyjne powstające na tle stosowania art. 127a i art. 137 k.p.a.

Palestra 12/2024, s. 81 - 102

DOI: 10.54383/0031-0344.2024.12.6

Pozaustawowe względne przyczyny odwoławcze

Bartosz Łukowiak

Celem artykułu jest rozstrzygnięcie, czy zawarty w art. 438 Kodeksu postępowania karnego katalog względnych przyczyn odwoławczych jest zupełny, czy też istnieją jakiekolwiek inne, niewymienione w tym przepisie okoliczności, których zaistnienie również prowadzi do konieczności zmiany lub uchylenia orzeczenia organu I instancji. W pracy tej analizie poddano w szczególności następujące okoliczności: (1) ujawnienie po wydaniu zaskarżonego orzeczenia nowych faktów lub dowodów, mogących mieć wpływ na przebieg postępowania, (2) niesporządzenie lub niekompletne sporządzenie przez sąd I instancji wyroku lub uzasadnienia wyroku oraz (3) mającą miejsce po wydaniu zaskarżonego orzeczenia zmianę stanu prawnego, mogącą mieć wpływ na przebieg postępowania.

Palestra 12/2024, s. 103 - 120

DOI: 10.54383/0031-0344.2024.12.7

Pierwsze Polki praktykujące w zawodzie adwokata w świetle ówczesnej im prasy

Renata Wiaderna-Kuśnierz

Zawód adwokata do końca XIX wieku zasadniczo wykonywany był przez mężczyzn. Przed 1918 r., kiedy Polska była pod zaborami, Polki często wyjeżdżały do innych państw, aby się kształcić. Pierwszą Polką na świecie, która nabyła prawo do występowania w sądach i praktykowała w zawodzie przez wiele lat, była mieszkanka Milwaukee w USA, urodzona w Poznaniu, Antonina Jackowska-Peterson. Kolejną znaną za granicą Polką praktykującą w zawodzie była Helena Miropolska, której rodzice przyjechali do Paryża z zaboru rosyjskiego. To w tym mieście Miropolska odniosła duży sukces, broniąc w procesach osoby z pierwszych stron gazet. Na uwagę zasługuje również praktyka adwokacka kolejnej Polki, pochodzącej z Buffalo, praktykującej w Chicago Heleny Fleming-Czachorskiej, która przez wiele lat m.in. reprezentowała jako adwokat Związek Polek w Ameryce. Artykuł pokazuje, w jaki sposób przedstawiały działalność trzech pierwszych polskich adwokatek ówczesne im gazety i jakie trudności napotykały w ogóle kobiety, które chciały wykonywać na początku XX wieku ten typowo męski wówczas zawód. Po raz pierwszy spróbowano odtworzyć fakty z życia i działalności adwokackiej trzech pierwszych kobiet o polskich korzeniach.

Palestra 12/2024, s. 121 - 138

DOI: 10.54383/0031-0344.2024.12.8

Glosa aprobująca do wyroku NSA z 7.02.2023 r. (II OSK 112/22, LEX nr 3514051)

Agata Cebera

W opracowaniu dokonano analizy możliwości zastosowania art. 393 k.p.a. do doręczenia decyzji administracyjnej, w tym w szczególności w zakresie spełniania wymogu doręczenia decyzji na piśmie. Chodzi tu o okoliczność, iż wydruk z art. 393 k.p.a. podpisem objęty nie jest. Analiza została dokonana na tle stanu faktycznego stanowiącego podstawę wyroku NSA z 7 lutego 2023 r. (II OSK 112/22, LEX no. 3514051). W opracowaniu podjęto także inne problemy związane stosowaniem art. 393 k.p.a., w tym skutki braku nadrukowania na decyzji administracyjnej identyfikatora nadanego przez system teleinformatyczny.

Palestra 12/2024, s. 139 - 141

DOI: 10.54383/0031-0344.2024.12.9

Ograniczenia możliwości pozywania przed sąd w rzymskim prawie czasów Republiki

Maria Zabłocka

Palestra 12/2024