6 października 2017 r. w Żółkwi (w sali zamku zbudowanego przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego, założyciela miasta) odbyła się międzynarodowa konferencja na temat koncepcji prawnych Herscha Lauterpachta (1897– 1960) w teorii i praktyce prawa międzynarodowego – w związku ze 120. rocznicą urodzin uczonego, co miało miejsce właśnie w Żółkwi.

Organizatorem konferencji była Katedra Prawa Międzynarodowego Uniwersytetu Lwowskiego oraz Muzeum Państwowe w Żółkwi, a uczestnikami uczeni z uniwersytetów we Lwowie, w Krakowie, Warszawie, Wiedniu, Kijowie i Odessie.

Po przemówieniach wprowadzających, wygłoszonych częściowo przed gmachem sądu (np. dziekan Wydziału Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Lwowskiego prof. Markian Malskyj i przedstawiciele administracji), a częściowo na zamku żółkiewskim (dyrektor muzeum historycznego w Żółkwi Woodymyr He­rycz), rozpoczęła się merytoryczna konferencja. Obradom przewodniczył główny organizator konferencji, zastępca dziekana Wydziału Stosunków Międzynarodowych UL dr Ihor Zeman.

Pierwszy referat o drodze do nauki Her­scha Lauterpachta jako prawnika internacjonalisty przedstawił profesor Uniwersytetu Warszawskiego adw. Adam Redzik, dzieląc się ze zgromadzonymi także nieznanymi dotychczas danymi o życiu uczonego (referat w wersji polskiej publikujemy wyżej, s. 52–60). Następny referat wygłosiła profesor Uniwersytetu im. Tarasa Szewczenki w Kijowie Olha Butkewycz, wskazując przełomowy niejednokrotnie wkład Lauterpachta w rozwój teorii prawa międzynarodowego. Wątek ten kontynuował profesor Uniwersytetu Lwowskiego Petro Rabinowyicz, koncentrując się jednako na koncepcji ochrony praw  człowieka w pracach Lauterpachta. Odniósł się też do wydanej przed kilkoma tygodniami po ukraińsku książki Philippe’a Sandsa pt. East West Street (recenzję wersji angielskiej zamieściliśmy w „Palestrze” 2017, nr 7–8) i wskazał na wartość badań Sandsa, ale też na swoje z nim spotkania i rozmowy. Koncepcję przestępstwa międzynarodowego według Lauterpachta omówił prof. Mykoła Paszkowskyj z Uniwersytetu Odeskiego. O znaczeniu Lauterpachta dla prawa międzynarodowego, w tym praktyki sądowej, mówił prof. August Reinisch z Uniwersytetu Wiedeńskiego, członek Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ. Z kolei o koncepcji uznania międzynarodowego wypowiedziała się dr Milena Ingelevic‑Citak z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zebrani wysłuchali jeszcze krótkich komunikatów badawczych, dyskusji oraz podsumowania konferencji przez docenta Zemana. Podniesiono potrzebę dalszych badań i spotkań prawników internacjonalistów (może „Spotkań lauterpachtowskich” w Żółkwi?), a także potrzebę publikacji referatów przedstawionych na konferencji.

Prof. August Reinisch (Uniwersytet Wiedeński), dr Milena Ingelevic-Citak (UJ) oraz prof. Adam Redzik (UW) podczas uroczystości odsłonięcia tablicy na gmachu sądu w Żółkwi. Fotografia ze zbiorów organizatorów

Tablica na gmachu sądu w Żółkwi

Konferencję poprzedziło odsłonięcie tablicy pamiątkowej poświęconej pamięci Lauterpachta na gmachu sądu w Żółkwi (ul. Gagarina 3). Napis, w dwóch językach – ukraińskim oraz angielskim, brzmi:

Sir Hersch Lauterpacht

1897–1960

Born in Zhovkva,

student of Lviv University (1915–1918),

professor at the University of Cambridge (Great Britain),

prosecutor at the Nuremberg Trial,

judge of the International Court of Justice

The individual human being is the ultimate unit of all law, 1943

Konferencja była okazją do przemyśleń, przebiegała w miłej, twórczej atmosferze. Polakowi dostarczyła też powodów do pewnych refleksji, szczególnie w związku z treścią tablicy pamiątkowej na gmachu sądu.

Lauterpacht urodził się w mieście w znacznej mierze spolonizowanym, uczył się w polskim ośmioklasowym gimnazjum i studiował prawo na, w gruncie rzeczy, polskim uniwersytecie (wszystkie wykłady, których wysłuchał we Lwowie, były po polsku), a poza tym aż do połowy lat trzydziestych był obywatelem Polski. Uzasadnione byłoby, ażeby napis był także po polsku. Zastanawiające jest też, że od 1597 r. (czyli od założenia miasta przez Stanisława Żółkiewskiego) aż do końca drugiej wojny światowej miasto nosiło nazwę Żołkiew, nazwa Zhovkva (Żowkwa) obowiązuje oficjalnie od 1991 r. Lauterpacht urodził się w Żółkwi i ta nazwa (Żółkiew) mogłaby pojawić się przed transliteracją obecnej ukraińskiej nazwy miasta na język angielski. Inna ciekawostka: w przypadku powszechnie znanego Cambridge napisano w nawiasie „Wielka Brytania”, zaś po informacji o studiach na Uniwersytecie Lwowskim zabrakło informacji, że nie była to Ukraina (świadectwo odejścia Lauterpachta z uniwersytetu jest z 1919 r.).