W dniach 19–21 września 2014 r. odbył się w Warszawie Zjazd Katedr Prawa Karnego i Kryminologii, zorganizowany przez Instytut Prawa Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Organizację konferencji wspierała Fundacja Instytut Studiów i Analiz Prawnych w Warszawie.

Zjazd Katedr Prawa Karnego i Kryminologii przyciągnął znamienitych przedstawicieli karnistyki z całego kraju. Konferencja spotkała się z dużym zainteresowaniem nie tylko członków katedr prawa karnego, ale także przedstawicieli praktyki.

Zjazd odbywał się na Kampusie Centralnym Uniwersytetu Warszawskiego. Pierwszego dnia, wraz z otwarciem konferencji, odbył się referat wprowadzający, połączony z posiedzeniem plenarnym i w głównej mierze skupiał się na perspektywie możliwych zmian dotyczących zasad odpowiedzialności znajdujących się w części ogólnej Kodeksu karnego. Następny dzień został podzielony na trzy bloki, w czasie których odbywały się po dwa równoległe panele dotyczące różnorodnej tematyki. Ostatniego dnia odbyło się uroczyste podsumowanie konferencji. Różnorodność paneli odzwierciedlała szerokie zainteresowania, a także pola działalności naukowej uczestników.

Referat otwierający Zjazd zatytułowany był: „Część ogólna Kodeksu karnego (zasady odpowiedzialności). Perspektywy zmian” i poprowadził go, jako referent główny, adw. prof. Jacek Giezek (UWr). W swoim referacie zwrócił uwagę na to, że zasad odpowiedzialności karnej warto szukać w dalszych częściach Kodeksu karnego, a nie tylko w pierwszym rozdziale. Profesor postawił pytanie, czy istnieje potrzeba zmian obowiązujących zasad, i dodał, że zmiany powinny nastąpić wtedy, kiedy dostrzeżemy zachodzącą dysfunkcyjność. Przedstawił cztery zasadnicze kwestie, które potem stały się ramami wystąpień następnych prelegentów, a mianowicie zauważył kontrowersyjne zagadnienie, jakim jest sprawa obiektywnego przypisania skutku, następnie omówił stronę podmiotową czynu zabronionego w ujęciu projektu Komisji Kodyfikacyjnej – zauważył brak symetrii w odróżnieniu umyślności od nieumyślności, która opiera się na braku jakichkolwiek elementów pozytywnych w definicji nieumyślności. Kolejno podkreślił problem tożsamości czynu w kontekście art. 12 Kodeksu karnego, przy czym zastanowił się, czy Komisja Kodyfikacyjna zmierza do rozwiązania problemu dysfunkcjonalności art. 12 k.k. ze wskazaniem na powagę rzeczy osądzonej, a na końcu zarysował problematykę form współdziałania według projektu Komisji Kodyfikacyjnej, czyli obniżenie górnej granicy sankcji za podżeganie i pomocnictwo. W swoim wystąpieniu prof. Giezek stwierdził, że odpowiedzialność karna powinna opierać się na podstawie ontologicznej i normatywnej, i zaznaczył, że dzisiaj to ta druga jest kreowana przez prawników i ma prym przed pierwszą.

Następnie głos zabrał prof. Andrzej Zoll, członek Komisji Kodyfikacyjnej, który w swoim wystąpieniu nawiązał do kilku zmian zaproponowanych przez Komisję. Wskazał m.in. konieczność wprowadzenia granicy między występkiem a wykroczeniem, wyjaśnił, że źródłem wprowadzenia zmian w art. 2 k.k. jest art. 9 k.k., który według Profesora powinien odnosić się wyłącznie do strony podmiotowej. Następnie wypowiedział się prof. Ryszard Dębski, który wyraził swój pogląd, że fundamentalna jest kwestia zmian, które dotyczą obiektywnego przypisania skutku, i postawił tezę, iż polskie prawo dojrzało do zamieszczenia tej kwestii w kodeksie. Jako ostatni wypowiedział się Prezes SN prof. Lech K. Paprzycki (ALK), który wskazywał problemy ze zdefiniowaniem poważnych zaburzeń osobowości, mających decydować o tym, czy dana osoba nadaje się do umieszczenia w zakładzie zamkniętym. Ocenił także, że sama koncepcja zakładu zamkniętego dla tzw. psychopatów jest ciekawym pomysłem, ponieważ jedynie perspektywa zamknięcia na zawsze w takim zakładzie będzie czynnikiem oddziałującym na takich ludzi.

Drugiego dnia jednym z paneli rozpoczynających był panel zatytułowany: „Prawo karne jako instrument wdrażania polityki unijnej”. Prowadzącą spotkanie była adw. prof. Eleonora Zielińska (UW), która rozpoczęła wskazaniem celu unijnej polityki karnej, którym jest zapobieganie i zwalczanie przestępczości, a także środków, które są potrzebne do realizacji tego celu, takich jak wzajemne uznawanie wyroków państw członkowskich czy zbliżanie do siebie przepisów karnych na terenie Unii Europejskiej. Profesor podkreśliła, że prawo karne służy do rozwijania przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości poprzez zwalczanie przestępstw, a także iż samo w sobie może być uznane za środek służący do realizacji praw unijnych, szczególnie jeżeli chodzi o sankcje karne. Tematyka panelu skupiła się na korpusie przestępstw unijnych oraz fakcie, że Trybunał Sprawiedliwości opowiedział się za możliwością stosowania prawa karnego przy wdrażaniu polityki dawnego I filaru. Kolejnym prelegentem była prof. Małgorzata Wąsek-Wiaderek, która oprócz rozszerzania pojęcia tzw. unijnej sprawy karnej skupiła się w swoim wystąpieniu na oddziaływaniu prawa unijnego na prawo karne poprzez orzecznictwo. Profesor opowiedziała się za poglądem, że kompetencje państw członkowskich nie są kompetencjami konkurencyjnymi, a równoległymi, które są jednocześnie kompetencjami dzielonymi. Podkreśliła, że sąd orzekający w danej sprawie musi brać pod uwagę zarówno kontekst konstytucyjny, jak i kontekst konwencyjny, a także kontekst wyłaniający się z Karty Praw Podstawowych. Profesor Andrzej Sakowicz (UwB) był drugim referentem tego panelu i wskazał w swoim wystąpieniu, że dyrektywy pozajęzykowe powodują usunięcie niezgodności między przepisami krajowymi a unijnymi, a jednocześnie że to wykładnia językowa była spychana przez inne wykładnie, jak np. systemową, i aktualnie nie jest już uznawana w prawie unijnym za najważniejszą. Podkreślał, że powinna istnieć prounijna interpretacja przepisów krajowych, jako najlepsze rozwiązanie. Po wystąpieniach wywiązała się ożywiona dyskusja.

Równoległy panel dotyczył problematyki „Idealnego zbiegu przestępstw”. Prowadzącym, a zarazem referentem był adw. prof. Piotr Kardas (UJ), który szczegółowo zaprezentował zagadnienie zbiegu idealnego między przestępstwami i przestępstwami skarbowymi, w sposób szczególnie wnikliwy argumentując za koniecznością stosowania reguł wyłączenia wielości ocen w rozważanych przypadkach. Stanowisko przeciwne prezentował drugi referent, SSN Wiesław Kozielewicz, który podkreślał historyczne podłoże art. 8 § 1 Kodeksu karnego skarbowego oraz argumentował, że przyjęcie wskazanych reguł doprowadziłoby do sytuacji, w której najpierw należałoby usuwać zbieg, a dopiero następnie zastanawiać się nad wyodrębnieniem czynu. Kolejny mówca, prof. Janusz Sawicki, poświęcił swój referat problematyce zupełności regulacji Kodeksu karnego skarbowego oraz odstępstw od tej zasady i skutków, jakie ma to dla regulacji idealnego zbiegu. Jako ostatni referat wygłosił dr hab. Przemysław Konieczniak (UAM), który zauważył, że zbiegi odpowiedzialności w stosunku do jednego czynu nie są niczym niezwykłym, kontrowersje wokół art. 8 § 1 k.k.s. wynikają jednak ze zbiegu dwóch reżimów odpowiedzialności penalnej, w równym stopniu uderzających w sprawcę. Przy okazji referent zaznaczył, że reguły wyłączenia wielości ocen mają charakter systemowy, o czym świadczy m.in. powszechna akceptacja w każdej gałęzi prawa reguły specjalności. Po wygłoszeniu referatów odbyła się dyskusja, której uczestnicy podzielili się na zwolenników regulacji idealnego zbiegu oraz przeciwników (wedle których instytucja ta powinna zostać usunięta z polskiego prawa). Zgoda panowała odnośnie do wątpliwości co do konstytucyjności art. 8 § 1 k.k.s. w przypadku prowadzenia przeciwko sprawcy dwóch niezależnych postępowań.

Drugi blok paneli rozpoczęty został panelem zatytułowanym „Odpowiedzialność karna a odpowiedzialność administracyjna”. Prowadzącym oraz referentem była prof. Małgorzata Król-Bogomilska (UW); szeroko i wnikliwie prezentując tytułową problematykę, zwróciła uwagę m.in. na rosnącą liczbę deliktów administracyjnych i surowość kar nakładanych w trybie administracyjnym, specyficzne formy „przepołowienia” naruszeń (na przestępstwa i delikty administracyjne) czy zjawisko zakamuflowanej odpowiedzialności karnej, jakiej można dopatrzeć się w penalizacji czynów osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami. Poruszyła również problem standardów praw w sprawach administracyjnych. Następnie głos zabrali prof. Marek Mozgawa (UMCS), który przedstawił problematykę z pogranicza prawa karnego i cywilnego. Na przykładzie prawa służącego zwalczaniu nieuczciwej konkurencji ukazał nieuporządkowanie w kształtowaniu relacji między zakresem bezprawności cywilnej i karnej. Zaakcentował przy tym potrzebę zsynchronizowania terminologii prawnokarnej i cywilistycznej. Kolejny mówca, dr Marek Kulik (UMCS), podkreślił potrzebę dociekania przyczyn sięgania przez ustawodawcę do regulacji o charakterze administracyjnym, opartych na uproszczonej typizacji naruszeń i tworzących surogat kar kryminalnych – bez zapewnienia odpowiedniego poziomu standardów praw. Podkreślił daleko idące zbieżności w regulacjach prawnokarnych i administracyjno-karnych, co prowadzi do wykształcania się swoistego prawa „represyjnego”. Profesor UAM dr hab. Robert Zawłocki (UAM) przedstawił przykłady różnorodnych relacji między prawem karnym a prawem administracyjnym operującym sankcjami penalnymi na płaszczyźnie ochrony rynku kapitałowego. Zaczerpnął przykłady z trzech ustaw z 2005 r.: o obrocie instrumentami finansowymi, o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych i o nadzorze nad rynkiem kapitałowym. Ostatni referent, dr hab. Dobrosława Szumiło-Kulczycka (UJ), ukazała w szerokiej perspektywie relację między prawem karnym i administracyjno-karnym. Sięgnęła do korzeni tych dziedzin prawa i do różnych koncepcji dogmatycznoprawnych leżących u podłoża kształtowania się prawa wykroczeń i prawa administracyjno-karnego. Podkreśliła potrzebę wypracowania narzędzi i kryteriów, które należałoby stosować, podejmując decyzje o zaliczeniu określonych czynów do przestępstw, wykroczeń czy deliktów administracyjnych.

W drugim bloku paneli jako pierwszy odbył się panel kryminologiczny, zatytułowany: „Kryminologiczne aspekty współczesnych zmian w prawie karnym i prawie karnym wykonawczym”, w którym prowadzącym referentem była prof. Teresa Dukiet-Nagórska (UŚ). Panel skupił się na rozwiązaniach projektowanych w rządowym projekcie zmian ustawy karnej oraz ich ocenie z perspektywy zapatrywań kryminologii. Profesor wskazała kierunki nowelizacyjnych posunięć, a mianowicie przeobrażanie modelu systemu środków penalnych, rozszerzanie się środków zabezpieczających wraz z rozważaniem na temat ultima ratio bezwzględnej kary pozbawienia wolności oraz wprowadzenie nowej formy środków penalnych, a mianowicie kary mieszanej. Następnie wypowiedział się prof. Andrzej Rzepliński (IPSiR UW), który postawił tezę, że zmienia się społeczna definicja przestępstwa. Zastanawiające było stwierdzenie, że pomimo ciągle spadającej liczby młodzieży nie spadła liczba przestępstw popełnianych przez młodocianych. Profesor wskazał także, że przydałoby się zminimalizować odsetek kobiet skazywanych na dożywocie, a za jedno z wyzwań współczesnej kryminologii uważa problem starzenia się populacji więziennej. Kolejnym prelegentem była prof. Grażyna Szczygieł (UwB), która w swoim wystąpieniu wskazała problem zaludnienia penitencjarnego. Przypomniała, że celem zamknięcia danej osoby w zakładzie karnym powinno być nauczenie jej, aby korzystała ze swoich praw, nie naruszając praw innych osób, a niestety w panujących w zakładach karnych warunkach trudno jest wypełnić ten postulat. Sądy nie dysponują zbyt dobrą wiedzą, kogo należy posłać do zakładu karnego, a kto zupełnie nie nadaje się do tego środowiska. Wskazała, że system programowego oddziaływania jest narzucany z góry, chociaż w praktyce bierze w nim udział może połowa skazanych. Ostatnim, który zabrał głos, był prof. Stefan Lelental (UŁ), który wskazał, że, według niego wadliwie, celem projektu zmian ustawy karnej jest dostosowanie struktury orzekanych kar do struktury przestępczości. Profesor podniósł, że sąd ma wybór, jaką karę należy w danym przypadku orzec, i nie należy tego wyboru ograniczać, szczególnie gdy sąd potrafi tę karę indywidualnie dopasować do sprawcy. Przyznał, że kary pozbawienia wolności, ale także kary zastępcze są nieudolnie orzekane. Następnie wywiązała się dyskusja, która oscylowała wokół ocen wybranych części projektu zmian prawa karnego przygotowanego przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego.

Następny panel poświęcony był zagadnieniu zatytułowanemu „Przestępstwa przeciwko czci – perspektywa dekryminalizacyjna”. Panel prowadził oraz wygłosił pierwszy referat prof. Jacek Sobczak (UAM), który zwrócił uwagę na niebezpieczeństwo wiążące się z tendencjami dekryminalizacyjnymi w zakresie tytułowych przestępstw. Podkreślił on, że żądanie zniesienia przestępności i karalności zniesławienia nie ma racjonalnych podstaw i jest wynikiem działalności środowiska dziennikarskiego, które wskazanym zakazem jest istotnie ograniczane. Zbieżny pogląd wygłosiła dr hab. Maria Szczepaniec (UKSW), która również argumentowała brak podstaw do dokonania dekryminalizacji przestępstw przeciwko czci. Kolejny referent, prof. Andrzej Adamski (UMK), zaprezentował wyniki badań, z których wynikało, że przestępstwa zniesławienia dokonane w postaci wpisów na forach internetowych spotkały się z faktyczną dekryminalizacją. Wynika to z praktycznego braku możliwości ustalenia autora wpisu internetowego, w szczególności w sytuacji, w której dostęp do konkretnego komputera miała szeroka grupa osób (np. domownicy). Jako ostatni referat wygłosił dr Piotr Kładoczny (UW), który – jako jedyny referent – był zwolennikiem zniesienia przestępności przestępstw przeciwko czci. W swoim wystąpieniu wskazał konieczność realizacji postulatu subsydiarności prawa karnego oraz argumentował za koniecznością oparcia się w omawianym zakresie wyłącznie na odpowiedzialności cywilnej, która w jego ocenie jest w pełni wystarczająca. Po wygłoszeniu referatów odbyła się długa dyskusja, w której dominowały poglądy o konieczności utrzymania przestępności zachowań uderzających w cześć innych osób, choć podkreślano problemy wynikające z przyjętego modelu odpowiedzialności (w szczególności w zakresie prywatnoskargowego trybu ścigania, który utrudnia pokrzywdzonym ustalenie sprawców przestępstw).

Kolejny był panel poświęcony tematowi: „Przemoc w ujęciu kryminologicznym”. Prowadzącą referentką była prof. Monika Płatek (UW), która zaznaczyła, że wystąpienia referentów powinny się skupić na mówieniu o przemocy w inny niż potocznie przyjęty sposób, ponieważ kryminologia pozwala dotknąć pewnych obszarów, które mogą odpowiedzieć na takie pytanie, jak: skąd przemoc się bierze. Pierwszą mówczynią była prof. Anna Kossowska (INP PAN, ALK), która wskazała, że kiedy myśli się o przemocy, nasuwa się pojęcie agresji, które jest przecież innym pojęciem. Podkreśliła, że niestety ciągle tak jest, iż poszkodowanie przemocą jest postrzegane w społeczeństwie jako coś, czego nie powinno się zgłaszać, o czym nie powinno się mówić. Często towarzyszy temu poczucie wstydu. W referacie wskazane zostały uwarunkowania przemocy, takie jak: czynniki kulturowe (popkultura przemocy, popkultura twardej męskości) czy nierówności społeczne – wszystko to przyczynia się do zwiększenia zjawiska wiktymizacji związanej z przemocą. Profesor pokazała, że przemoc w społeczeństwie wzrasta, i nie tylko chodzi tu o przemoc domową. Następną prelegentką była prof. Beata Gruszczyńska (IPSiR UW), która główny wątek swojej prelekcji poświęciła na omawianie rozmiaru przemocy wobec kobiet, choć jej zdaniem rzeczywisty zakres przemocy jest nieznany i trudny do oszacowania. Profesor przedstawiła badania m.in. na temat zgłoszeń przemocy, konsekwencji, jakie ciągnie za sobą przemoc, czy powodów niezgłaszania przemocy przez ofiary (wymieniła tu lęk przed sprawcą, wstyd, chęć samodzielnego poradzenia sobie z taką sytuacją). Kolejną referentką była dr Magdalena Budyn-Kulik (UMCS), która nie postrzegała wstydu jako czegoś negatywnego, ale jako naturalną reakcję na tak intymną sytuację. Wskazywała konieczność dostrzeżenia zmian społecznych, m.in. w zakresie rodzinnym. Jej zdaniem coraz częściej dochodzi do agresji w relacji dziecko–rodzic, co wyzwala „akcelerację wymuszoną”, która polega na tym, że rodzic wymusza na dziecku jego przyśpieszony rozwój, przez co relacja z dzieckiem ulega uprzedmiotowieniu i prowadzi do „psychopatyzacji życia społecznego”, objawiającej się brakiem empatii czy brakiem lęku. Referentka stwierdziła, że zwalczanie przemocy przemocą jest paradoksem. Ostatnim prelegentem był prof. Zbigniew Lasocik (IPSiR UW), który opisał swoją wizytę w Rwandzie, gdzie przyjrzał się przemocy o niespotykanym natężeniu. Profesor wskazał, że według niego przemoc jest próbą uniknięcia wstydu, a także rodzajem niedemokratycznego zakłócenia interakcji między ludźmi. Określił rodzaje reakcji na przemoc, wskazując m.in. obronną, bierną, a także reakcję polegającą na akceptacji i wycofaniu się. Profesor Lasocik postawił pytanie, czy przemoc podszyta agresją jest tą samą przemocą, która nie jest nią podszyta. Po ostatnim wystąpieniu nawiązała się ożywiona dyskusja.

Dwa dni obrad podsumowali prowadzący panele, skonkludowania całego Zjazdu dokonał prof. Andrzej Szwarc, zamknęła zaś Zjazd adw. prof. Eleonora Zielińska.

Nadmienić należy, że po zakończeniu merytorycznej części drugiego dnia Zjazdu w Auli Adama Mickiewicza UW odbyło się spotkanie, podczas którego zaprezentowano dedykowaną prof. Lechowi Gardockiemu Księgę Jubileuszową, przygotowaną w związku z jego 70-leciem urodzin. Podczas uroczystości gratulacje Panu Profesorowi składali m.in. Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Warszawskiego prof. Marcin Pałys, Dziekan Wydziału Prawa i Administracji prof. Krzysztof Rączka, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego prof. Małgorzata Gersdorf, Prezes Sądu Najwyższego prof. Lech K. Paprzycki, Dziekan Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie radca prawny Włodzimierz Chróścik i Redaktor Naczelny „Palestry” adw. Czesław Jaworski. Laudację wygłosiła prof. Eleonora Zielińska, mistrzem ceremonii był prof. Zbigniew Jędrzejewski, który wraz z innymi pracownikami naukowymi Uniwersytetu Warszawskiego wręczył prof. Lechowi Gardockiemu księgę pamiątkową. Uroczystość uświetnił występ Chóru Akademickiego Uniwersytetu Warszawskiego.