O środek Badawczy Adwokatury oraz Akademia im. Jana Długosza w dniu 26 października 2013 r. w Częstochowie zorganizowały konferencję pt. „Wizja procesu karnego dziś i jutro”. Konferencję otworzył dziekan ds. rozwoju Wydziału Nauk Społecznych Akademii im. Jana Długosza dr Henryk Popowski, witając zebranych uczestników oraz wyrażając nadzieję, że wygłoszone referaty przybliżą istotę zakładanych zmian w procesie karnym. Konferencji przewodniczył adw. prof. dr hab. Piotr Kruszyński – dyrektor Ośrodka Badawczego Adwokatury oraz członek zespołu ds. zmian w kodyfikacjach karnych. Zagadnienia związane z planowanymi zmianami w zakresie postępowania karnego zostały przedstawione w czterech panelach dyskusyjnych.

W pierwszej kolejności zabrał głos adw. prof. dr hab. Piotr Kruszyński (ORA Warszawa, UW), który swoje wystąpienie poświęcił postępowaniu przygotowawczemu. Przede wszystkim, dla lepszego uzmysłowienia sensu i istoty planowanych zmian tej części procesu, przedstawił krótki rys historyczny, jak kształtowało się postępowanie przygotowawcze pod rządami poszczególnych kodeksów postępowania karnego, następnie przybliżył ratio legis zakładanych zmian i powody niewydolności aktualnego unormowania. Drugą część swoich wywodów adw. prof. dr hab. Piotr Kruszyński poświęcił kluczowym zmianom postępowania karnego, tj. nowemu brzmieniu art. 297 § 1 pkt 5 k.p.k., który zakłada zdecydowanie odmienny od dotychczasowego zakres przeprowadzania dowodów w ramach postępowania przygotowawczego. W tym zakresie prelegent zwrócił uwagę m.in. na nowe zasady związane z utrwalaniem czynności przesłuchania świadków przez Policję – jedynie w formie protokołu ograniczonego do zapisu najistotniejszych oświadczeń osób biorących udział w czynności. Na zakończenie adw. prof. dr hab. Piotr Kruszyński przybliżył powody rezygnacji przez ustawodawcę z wprowadzenia do systemu prawa karnego instytucji sędziego ds. postępowania przygotowawczego oraz omówił nowe uprawnienia prokuratora.

Drugim w kolejności prelegentem była adw. dr Monika Zbrojewska (ORA Łódź, UŁ). Swoje wywody skupiła ona przede wszystkim na planowanych zmianach w zakresie postępowania przed sądem w pierwszej instancji. Prelegentka zwróciła uwagę na nową rolę sądu w postępowaniu karnym, który ma przybrać postać biernego arbitra,  przed którym strony mają prowadzić aktywny spór procesowy, wykazywać znaczną aktywność dowodową w celu udowodnienia swoich tez. Taki model postępowania ma sprzyjać i zdecydowanie urealniać zasadę kontradyktoryjności, bowiem ciężar odpowiedzialności za wynik procesu zostanie przesunięty z sądu na strony. Adwokat dr Monika Zbrojewska zwróciła również uwagę na nowe zasady związane z realizacją zasady bezpośredniości, w szczególności przez zdecydowane ograniczenie możliwości odczytywania treści protokołów oskarżonego, świadków oraz utrwalających inne przeprowadzone czynności dowodowe. Ostatnim zagadnieniem poruszanym przez prelegentkę była kwestia zabezpieczenia interesów oskarżonego przez wielokrotne – w różnych momentach procesowych – pouczanie go o jego podstawowych prawach i obowiązkach.

Prelegent r.pr. Amadeusz Małolepszy (OIRP Łódź, UŁ) swoje wystąpienie poświęcił instytucji przedstawicieli procesowych stron w procesie karnym. W pierwszej kolejności nawiązał do pojawienia się nowego podmiotu mogącego występować w roli obrońcy, tj. radców prawnych, oraz zasad, na jakich radcowie prawni mogą wykonywać funkcję obrońcy. Następnie przybliżył warunki ubiegania się o wyznaczenie obrońcy i pełnomocnika z urzędu na podstawie kryterium dochodowego oraz nowe unormowanie w zakresie wyznaczania obrońcy i pełnomocnika z urzędu do dokonania czynności procesowej. Kończąc swój referat, r.pr. Amadeusz Małolepszy zwrócił również uwagę na nowe zasady pouczania oskarżonego i pokrzywdzonego, unormowanie w przedmiocie ponoszenia kosztów obrony i pełnomocnika z urzędu, obligatoryjnej obrony z urzędu oraz przymusu adwokacko-radcowskiego.

Ostatni referat wygłosił adw. dr Tomasz Srogosz (ORA Częstochowa, AJD). Prelegent zwrócił uwagę na fakt, że planowana nowelizacja Kodeksu postępowania karnego spowoduje również istotne zmiany w zakresie Kodeksu karnego skarbowego oraz Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. W związku z powyższym zwrócił uwagę na wiele nowych uprawnień finansowego organu postępowania przygotowawczego oraz omówił kształtowanie się modelu postępowania przygotowawczego, ze szczególnym uwzględnieniem wzajemnych relacji między prokuratorem a organem finansowym. Z kolei w ramach planowanych zmian w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia prelegent skupił swoje wywody na przybliżeniu instytucji czynności wyjaśniających oraz zmian w zakresie postępowania mandatowego.

Po zakończeniu wystąpień prelegentów odbyła się dyskusja. Jako pierwszy zabrał głos adw. Jan Kuklewicz, zastępca dyrektora OBA (ORA Kraków), który podzielił się swoimi refleksjami odnośnie do planowanych zmian w procedurze karnej i wyraził opinię, że jest pełen optymizmu co do faktycznie pełnej kontradyktoryjności postępowania karnego, zwłaszcza jeśli chodzi o nowe założenia dotyczące postępowania dowodowego. Nadmienił, że obecny model procesu karnego w praktyce stosowania prawa jest w dużej mierze dysfunkcjonalny, zatem likwidacja instytucji nadmiernie sformalizowanych oraz odmienne od dotychczasowego rozłożenie odpowiedzialności za wynik procesu zapewne przyczynią się do przyspieszenia postępowania, nadto stanowić będą istotne wyzwanie, w szczególności dla przedstawicieli procesowych stron postępowania karnego. Adwokat Jarosław Dawid, prezes Sądu Dyscyplinarnego w Częstochowie (ORA Częstochowa), wyraził zaniepokojenie związane z wyznaczaniem z urzędu obrońców do dokonywania czynności, co prawda jednorazowych, ale o dużym ciężarze gatunkowym,  jak np. sporządzenie apelacji w sprawie skomplikowanej. Zdaniem adw. Jarosława Dawida, z uwagi na termin do wniesienia apelacji i potrzebę zapoznania się z materiałami postępowania, pod znakiem zapytania może pozostawać kwestia rzetelności i jakości takiej apelacji. Również inni adwokaci podnosili swoje refleksje dotyczące planowanej nowelizacji Kodeksu postępowania karnego. W związku z powyższym dyskusja była bardzo owocna.

Konferencja w Częstochowie była trzecią i zarazem ostatnią konferencją naukową zorganizowaną przez Ośrodek Badawczy Adwokatury w 2013 r.