W dniach 19–21 listopada 2010 r. odbył się w Sopocie X Krajowy Zjazd Adwokatury. Wzięło w nim udział 319 delegatów reprezentujących niemal 11 000 adwokatów i ok. 5000 aplikantów adwokackich.

Podsumowania kadencji 2007–2010 dokonał p.o. prezesa NRA adw. Andrzej Michałowski, który zwrócił uwagę na unowocześnienie adwokatury poprzez m.in. uruchomienie internetowego rejestru adwokatów i wprowadzenie legitymacji z elektronicznym nośnikiem danych. Przypomniał, że zorganizowano w mijającej kadencji liczne akcje bezpłatnych porad prawnych.

Gościem specjalnym Zjazdu był b. Prezydent RP Lech Wałęsa. W wystąpieniu, wspominając działalność opozycyjną i polityczną, zauważył żartobliwie, że adwokaci to grupa zawodowa, z którą miał wówczas najwięcej spotkań. Podkreślił też, jak bardzo ważną rolę pełni w społeczeństwie dobre prawo – „Jako fachowcy powinniście tchnąć do prawa właściwego ducha. Nie powinno ono być suchymi przepisami, ale pomóc ludziom zrozumieć swoje błędy, wskazać drogę poprawy i wyjścia z tych błędów” – powiedział.

Gościem Zjazdu był też Minister Sprawiedliwości Krzysztof Kwiatkowski, który powiedział m.in.: – „Konieczne wydaje się wypracowanie nowych zasad wynagradzania adwokata za pomoc prawną, ściśle wiążących się z rzeczywistym nakładem pracy”. Minister poprosił też środowisko adwokackie o zapewnienie wysokiego poziomu aplikacji oraz umożliwienie aplikantom aktywnego udziału w samorządzie.

Delegaci uczcili pamięć adwokatów zmarłych w mijającej kadencji, w tym ofiary katastrofy smoleńskiej: prezes NRA adw. Joannę Agacką-Indecką, redaktora naczelnego miesięcznika „Palestra” adw. Stanisława Mikke, adw. Jolantę Szymanek-Deresz i adw. Stanisława Zająca. Wspominał o nich Prezydent RP Bronisław Komorowski w swoim liście skierowanym do uczestników Zjazdu, odczytanym przez ministra jego kancelarii Sławomira Nowaka. Prezydent napisał:

„Ich odejście jest ogromną stratą nie tylko dla bliskich i przyjaciół, dla adwokatury polskiej, ale też dla państwa polskiego i jego obywateli. Ich wybitne osiągnięcia zawodowe oraz zasługi w służbie publicznej znakomicie ilustrują rzeczywistą rolę i znaczenie w Polsce środowiska, które Państwo reprezentują”.

Na podstawie informacji Biura Prasowego NRA

W trakcie Zjazdu dokonano wyboru prezesa NRA oraz składu Naczelnej Rady Adwokackiej, Komisji Rewizyjnej i Wyższego Sądu Adwokatury na kadencję 2010–2013. Wyniki wyborów opublikowaliśmy w nr. 11–12 z 2010 r. (s. 11–14). Podjęto też uchwały, z których dwie zamieściliśmy w nr. 11–12 (uchwała nr 11 – w sprawie przyjęcia regulaminu działania organów adwokatury i organów izb adwokackich – s. 15–22, uchwała nr 12 – w sprawie przyjęcia regulaminu Krajowego Zjazdu Adwokatury oraz zgromadzeń izb adwokackich, s. 23–32), a pozostałe publikujemy poniżej.

Uchwała programowa

X Krajowego Zjazdu Adwokatury

z 20 listopada 2010 r.

„Współczesna Adwokatura – w obronie standardów i o potrzebie zmian”

Adwokatura Polska, której status wynika z historycznie potwierdzonej roli w walce o prawa i wolności człowieka, staje przed koniecznością wypracowania należnego jej miejsca w systemie organów ochrony prawnej oraz nowej rzeczywistości wolnorynkowej. Deklarując gotowość do zmian, których znacząca część już się zresztą dokonała, Adwokatura musi w sposób aktywny współuczestniczyć – także na etapie prac legislacyjnych – w kształtowaniu rozwiązań, które stanowić będą gwarancję zachowania standardów, jakie decydują o funkcjonowaniu naszego samorządu oraz o istocie zawodu adwokata. Lawinowo wzrastająca liczba osób, które – w sposób niekiedy trudno poddający się kontroli samorządowej – w ostatnich latach do zawodu tego trafiły, nie ułatwia niestety walki o standardy. W przypadku jej ewentualnego zaniechania najbardziej wymierne i najpoważniejsze straty poniosą zaś sami obywatele. Stąd tak ważny staje się dobrze zorganizowany i niezależny samorząd zawodowy. Dostrzegł to Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Adwokatury w marcu 2010 r., stanowczo protestując przeciwko nieakceptowanym przez większość naszego środowiska planom narzucenia antysamorządowych rozwiązań legislacyjnych, zaproponowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości w założeniach do ustawy o zawodzie adwokata.

Krajowy Zjazd Adwokatury – posiadając legitymację do zabrania głosu w sprawach dla przyszłości Adwokatury najważniejszych – jest zobowiązany do określenia pryncypiów oraz wskazania kierunków, w jakich dające się pomyśleć zmiany prawa o Adwokaturze miałyby podążać, aby osoby wykonujące zawód adwokata, skupione w odpowiednio zorganizowanym samorządzie, sprostać mogły oczekiwaniom, których spełnienie leży przede wszystkim w interesie obywateli. Trudno wyobrazić sobie właściwe funkcjonowanie Adwokatury bez jej niezawisłości i pełnej samorządności, wyrażającej się także w poszanowaniu odrębności izb adwokackich, bez uczciwego dostępu do zawodu adwokata, bez odpowiednio zorganizowanego systemu doskonalenia zawodowego oraz samorządowego systemu szkolenia aplikantów adwokackich, poddanych rzetelnie weryfikującemu ich przydatność do zawodu egzaminowi, a wreszcie – bez przejrzyście ukształtowanego modelu postępowania dyscyplinarnego, opartego na zasadzie jawności.

I. Łączenie zawodów prawniczych

Kwestią ciągle aktualną i wysoce dyskusyjną pozostaje połączenie zawodu adwokata i radcy prawnego oraz utworzenie jednego zintegrowanego samorządu. Krajowy Zjazd  Adwokatury deklaruje wolę otwartej i szczerej debaty na temat zasadności i możliwości takiego połączenia. Jego ewentualne przygotowanie wymaga jednak solidnej podbudowy organizacyjnej i legislacyjnej, stwarzającej warunki do ewentualnej konsolidacji. Nie może być tutaj mowy o jakichkolwiek działaniach odgórnie narzucających przedstawicielom obu zawodów rozwiązania sprzeczne z ich oczekiwaniami oraz z kształtującą się przez wiele pokoleń tradycją.

Określając warunki podstawowe, od których spełnienia uzależniana jest ewentualna akceptacja środowiska adwokackiego dla połączenia obu zawodów, Krajowy Zjazd Adwokatury zwraca uwagę na:

a) konieczność zagwarantowania pełnej niezależności zawodu adwokata, która zostałaby zagrożona w przypadku dopuszczenia do jakiejkolwiek formy jego podległości zawodowej, chociażby wynikającej z faktu pozostawania w stosunku pracy;

b) wiążącą się z eliminowaniem wszelkich form zależności adwokata potrzebę utrzymania, a nawet rozszerzenia instytucjonalnych gwarancji zachowania tajemnicy zawodowej, ustanowionej przecież w interesie i na rzecz mocodawcy;

c) konieczność oparcia relacji „adwokat–klient” na pełnym zaufaniu, stanowiącym pochodną niezależności adwokata oraz obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej.

Funkcjonujące obecnie samorządy adwokatów i radców prawnych różnie postrzegają wskazane wyżej standardy. Różnica ta najwyraźniej ujawnia się w odniesieniu do tej części radców prawnych, którzy działają na podstawie umowy o pracę. Stanowią oni bowiem grupę zawodową podporządkowaną pracodawcy w zakresie wyznaczonym stosunkiem pracy, a w konsekwencji inaczej postrzegają m.in. kwestię obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej.

Krajowy Zjazd Adwokatury wyraża pogląd, że odgórne, ustawowe zadekretowanie połączenia zawodu adwokata oraz radcy prawnego, bez uprzedniego suwerennego uzgodnienia przez oba samorządy standardów jego wykonywania, nieuchronnie prowadzi do utraty niezależności zawodowej naszego środowiska. Dostrzegamy także potrzebę jasnego zdefiniowania zawodu adwokata jako zawodu zaufania publicznego. Status taki stanowić powinien fundament rozwiązań legislacyjnych, które pozwolą w przyszłości na połączenie z samorządem radców prawnych na ściśle określonych – satysfakcjonujących obie strony – warunkach.

W przedstawionym wyżej kontekście Krajowy Zjazd Adwokatury wyraża niepokój zapowiedzią na Krajowym Zjeździe Radców Prawnych powołania zespołu, który miałby zająć się przygotowaniem zmian zmierzających do tego, by radcowie prawni – podobnie jak adwokaci – mogli występować w charakterze obrońców w procesach karnych. Oceniając taką inicjatywę, nie wolno tracić z pola widzenia faktu, że proces karny dotyczy materii wyjątkowo wrażliwej. W zdecydowanej większości przypadków stanowi on bowiem przejaw konfliktu między państwem reprezentowanym przez oskarżyciela publicznego a znacznie przecież słabszym obywatelem. Obywatel musi mieć pewność, że reprezentujący go w takim konflikcie obrońca jest w pełni niezależny i – tym samym – wolny od jakiejkolwiek formy podległości, w tym również zawodowej, a wynikająca z obowiązku zachowania tajemnicy gwarancja poufności nie doznaje żadnych ograniczeń.

Nie kwestionując możliwości uzyskania przez radców prawnych w dającej się przewidzieć perspektywie merytorycznych kompetencji do występowania w procesach karnych oraz dostrzegając różnice dotyczące statusu prawnego oraz standardów etycznych, jakie niewątpliwie dzielą przedstawicieli obu zawodów, Krajowy Zjazd Adwokatury postuluje, by – zamiast podejmowania prób częściowego zacierania tychże różnic na drodze legislacyjnej – radcowie prawni zainteresowani wkraczaniem na obszary tradycyjnie adwokackie, w szczególności zaś wykonywaniem roli obrońców w procesach karnych, wstępowali w szeregi istniejącej Adwokatury. Takie rozwiązanie jawi się jako znacznie prostsze i bardziej przejrzyste, przede wszystkim zaś leży ono w interesie korzystających z pomocy prawnej obywateli.

II. Ustrój wewnętrzny Adwokatury

Obecna struktura samorządu adwokackiego jest efektem jego ewolucyjnego ukształtowania. Brak jakichkolwiek merytorycznych lub organizacyjnych powodów, by radykalnie reorganizować wewnętrzny ustrój Adwokatury oraz jej struktury terytorialne, w szczególności zaś likwidować niektóre izby. Zmierzające w tym kierunku propozycje odczytywać należy jako próbę odgórnego narzucenia Adwokaturze nowego porządku, stanowią one przejaw niedopuszczalnej ingerencji w istotę samorządności. Takim zmianom Zjazd zdecydowanie sprzeciwia się.

III. Dostęp do zawodu

Krajowy Zjazd Adwokatury opowiada się za ukształtowaniem przejrzystych zasad szerokiego i równego dostępu do zawodu adwokata. Podstawową drogą prowadzącą do jego wykonywania powinna być aplikacja adwokacka. Rzecz jednak w tym, że od kilku już lat samorząd adwokacki utracił jakikolwiek wpływ na to, ilu absolwentów studiów prawniczych – niestety często nie najlepiej przygotowanych – rozpocznie aplikację adwokacką. Od niedawna przestaliśmy również decydować o przebiegu, formie i wyniku egzaminu końcowego. Szczególny niepokój budzi zaś wyłącznie pisemna forma tego egzaminu, niedająca wystarczających podstaw do rzetelnej oceny przydatności do zawodu. Jego część ustna była nie tylko bardziej miarodajnym sprawdzianem wiedzy, ale także pozwalała na weryfikację umiejętności sprawnego wysławiania się i budowania argumentacji, jak również zdolności merytorycznego reagowania na kontrargumenty strony przeciwnej.

Nie wolno przy tym tracić z pola widzenia tego, że egzamin państwowy przeznaczony jest nie tylko dla aplikantów adwokackich, odbywających dostosowane do ich przyszłej profesji szkolenia, ale także dla osób, które ubiegają się o tytuł adwokata na podstawie praktyki nabywanej w innych zawodach. Zdarza się niestety, że doświadczenie takich osób, związane z występowaniem przed organami wymiaru sprawiedliwości, w tym zwłaszcza przed sądami, jest znikome. W trosce o wskazane tutaj kryteria rzetelnej i pełnej oceny przyszłych członków Palestry, a tym samym – o zapewnienie właściwej rangi egzaminowi adwokackiemu, Krajowy Zjazd opowiada się za przywróceniem jego części ustnej. Wysoki poziom szkolenia aplikantów adwokackich leży w interesie publicznym. Samorząd adwokacki powinien chronić obywateli przed szkodami, jakie spowodować mogą nieprzygotowani do wykonywania zawodu adwokaci.

Pamiętając o istocie egzaminu zawodowego, jakim jest przecież egzamin adwokacki, widzimy także potrzebę zwiększenia roli adwokatów w komisjach egzaminacyjnych. Jest bowiem oczywiste, że zawody sędziego i adwokata różnią się zasadniczo, a ich przedstawiciele muszą często posiadać odmienne predyspozycje i umiejętności. Krajowy Zjazd Adwokatury opowiada się więc za tym, by organizacja i przeprowadzenie egzaminu w szerszym zakresie powierzone zostało organom samorządu adwokackiego.

IV. Postępowanie dyscyplinarne

Funkcjonowanie sądownictwa dyscyplinarnego w obecnym kształcie nie przeszkodziło znacznemu – odnotowanemu zwłaszcza w ostatnich latach – wzrostowi postępowań kończących się orzeczeniami skazującymi. Wyraźnie wzrosła surowość orzekanych kar dyscyplinarnych. Postępowania dyscyplinarne prowadzone są również zgodnie z zasadą jawności, a prawa pokrzywdzonych są w pełni respektowane. Fakty te dobitnie potwierdzają, że adwokackie sądownictwo dyscyplinarne nie działa w źle pojmowanym, partykularnym interesie korporacji, lecz ma na względzie dobro publiczne, które zresztą idzie w parze z interesem Adwokatury. Uprawnione jest również stwierdzenie, że adwokackie sądownictwo dyscyplinarne – w konfrontacji z samorządowym sądownictwem innych profesji – wyznacza nowoczesne i demokratyczne standardy.

Nie dostrzegając żadnego uzasadnienia dla odbierania samorządowi zawodowemu, działającemu w oparciu o przepisy Konstytucji, jednego z jego podstawowych atrybutów, Krajowy Zjazd Adwokatury nie kwestionuje potrzeby racjonalnej reformy sądownictwa dyscyplinarnego. W pełni zdajemy sobie sprawę, że model sądownictwa dyscyplinarnego, jakiemu podlegać mieliby adwokaci, musi być całkowicie transparentny i przejrzysty. Sprawiedliwe orzecznictwo dyscyplinarne zarówno buduje zaufanie społeczne do Adwokatury (aspekt zewnętrzny), jak również sprzyja rozwijaniu właściwych relacji pomiędzy korporacją a jej członkami (aspekt wewnętrzny).

Ewentualne zmiany regulacji dotyczących postępowania dyscyplinarnego powinny sprzyjać usuwaniu najmniejszych choćby wątpliwości, że w imię solidarności korporacyjnej i zawodowej adwokaci dopuszczający się przewinień dyscyplinarnych nie spotkają się z odpowiednią reakcją swego środowiska, co utwierdzać mogłoby w przekonaniu, że Adwokatura nie jest zdolna do samooczyszczania. Aby jednak zdolność taką potwierdzić, trzeba sądownictwo dyscyplinarne pozostawić w rękach adwokatów, gdyż jego ewentualne „upaństwowienie” mogłoby zostać odczytane jako przejaw swoistego ubezwłasnowolnienia Adwokatury, niepotrafiącej zadbać o własny wizerunek oraz poziom moralny i zawodowy swych członków.

Chcąc zagwarantować maksymalną bezstronność i przejrzystość procedowania we wszystkich rodzajach postępowań dyscyplinarnych, Adwokatura od wielu lat postuluje wprowadzenie istotnych zmian w strukturze samorządowego sądownictwa dyscyplinarnego. Już w 2005 roku wystąpiono do podmiotów posiadających inicjatywę ustawodawczą z projektem zakładającym oddzielenie sądownictwa dyscyplinarnego od terytorialnych struktur korporacyjnych, czyli izb adwokackich. Dla zapewnienia niezbędnego w postępowaniu dyscyplinarnym obiektywizmu oraz uniknięcia zarzutu stronniczości należałoby wprowadzić zasadę prowadzenia postępowań dyscyplinarnych przez sądy dyscyplinarne, składające się z sędziów-adwokatów należących do izb innych niż sam obwiniony. Tego rodzaju projekt nie spotkał się niestety z zainteresowaniem środowisk politycznych. Tymczasem bez czynnego współdziałania środowisk  politycznych, a co za tym idzie – władzy publicznej, nie uda się doprowadzić do stosownych zmian legislacyjnych.

V. Prymat etyki zawodowej nad biznesem

Jednym z podstawowych obowiązków adwokata jest ścisłe przestrzeganie zasad etyki zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym. Chodzi bowiem nie tylko o osobisty wizerunek każdego z nas, lecz o wizerunek całego środowiska. Trzeba o tym stale przypominać, zwłaszcza gdy – wobec wchodzenia do Adwokatury, różnymi zresztą drogami, coraz liczniejszej rzeszy młodych adwokatów – pojawia się niebezpieczeństwo powolnej erozji deontologii zawodowej. Przyczyn zanikania standardów etycznych upatrywać można w dokonującym się przewartościowaniu pryncypiów. Coraz częściej, zwłaszcza wśród członków Palestry słabo identyfikujących się z obowiązującymi w niej wartościami, na pierwszym miejscu – zamiast przykazań etycznych – pojawiają względy natury biznesowej. Tego rodzaju tendencje w dłuższej perspektywie muszą zostać dostrzeżone przez społeczeństwo. Nieetyczne, zasługujące na dezaprobatę zachowania adwokatów stanowią zaś skazę na dobrym imieniu Adwokatury. Nawet jeśli utrata wiarygodności i społecznego zaufania miałaby być wynikiem sporadycznych, nadmiernie nagłośnionych ekscesów, odbudowa wizerunku potrwa z pewnością latami. Reakcją Zjazdu na globalny kryzys standardów etycznych jest stanowcze opowiedzenie się za koniecznością pielęgnacji zasad deontologii zawodowej i wyraźne wskazanie prymatu etyki adwokackiej nad biznesem.

VI. Rozszerzenie zakresu aktywności zawodowej

Lawinowy wzrost liczby adwokatów i aplikantów adwokackich stawia Adwokaturę przed nowymi zadaniami. Szczególną troską władz samorządowych winno być dążenie do tego, by nie tylko jak najlepiej przeprowadzić szkolenie zawodowe w ramach aplikacji, ale by zapewnić coraz liczniejszej grupie młodzieży adwokackiej możliwość pozostania w zawodzie. Cel ten można osiągnąć nie tylko poprzez zmiany legislacyjne, w tym np. zwiększenie zakresu spraw objętych przymusem adwokackim, ale również poprzez wprowadzenie Adwokatury na nowe obszary aktywności zawodowej, dotychczas niemieszczące się w kręgu naszych zainteresowań. Temu celowi służyć może także pomoc na etapie podejmowania i uruchamiania działalności adwokackiej.

Często podkreśla się, że w Polsce niewielki procent osób korzysta z usług adwokatów, co jest – z jednej strony – wynikiem generalnie niskiej kultury prawnej naszego społeczeństwa, z drugiej zaś – jego relatywnego ubóstwa. Usługa adwokacka i jej efekt jawi się jako dość abstrakcyjnie ujęty produkt. Wielu osobom zdaje się – póki nie dotkną ich problemy natury prawnej – że z usługi takiej po prostu korzystać nie warto. W społeczeństwach Europy Zachodniej usługi adwokackie są o wiele bardziej rozpowszechnione, przy czym korzysta się z nich już na etapie przeciwdziałania problemom, jakie z nieznajomości prawa mogłyby wyniknąć. Przeważająca część naszego społeczeństwa skłonna jest sięgnąć po profesjonalną pomoc prawną dopiero wtedy, gdy problem już istnieje. Stan taki można by zmienić, gdyby pomoc prawną, podobnie jak ma to miejsce w przypadku opieki medycznej, objąć odpowiednio  zorganizowanym systemem ubezpieczeń. Zwiększając w ten sposób popyt na usługi, których koszt ponosiłby ubezpieczyciel, udałoby się jednocześnie zrównoważyć go z rosnącą stale podażą, wynikającą z wkraczania na rynek kolejnych pokoleń adwokatów. Coraz częściej zdarza się bowiem, że adwokaci rozpoczynający pracę w zawodzie mają tak nieliczne grono klientów, iż z trudem pokrywają koszty swojej działalności.

VII. Nowe formy wykonywania zawodu

W kwestii dostosowywania prawa o Adwokaturze do wyzwań, jakie stawia rynek usług prawniczych, wiele już uczyniono, aczkolwiek rezultaty w dalszym ciągu są niewystarczające. Rozważenia wymaga stworzenie możliwości połączenia usług świadczonych przez adwokatów z tzw. usługami inwestycyjno-finansowymi oraz usługami w zakresie obrotu nieruchomościami. Aktualnie obowiązujące w tym zakresie restrykcje powodują, że adwokat – w odróżnieniu od radcy prawnego – nie jest w stanie zapewnić kompleksowej obsługi klientowi biznesowemu, co w konsekwencji prowadzić może do jego utraty.

Wobec dokonującego się postępu cywilizacyjnego nową formę aktywności stanowić powinno świadczenie usług prawniczych drogą internetową, co zresztą staje się praktyką coraz powszechniej stosowaną. Nie tracąc z pola widzenia, że Internet stał się jedną z najdynamiczniej rozwijających się dróg komunikacji społecznej, powinniśmy zadbać o rozwój usług świadczonych w takiej właśnie formie. W sposób oczywisty mogłoby to również spowodować zwiększenie dostępności do pomocy prawnej.

Powszechnie wiadomo, że osoby wykonujące zawód adwokata są uprawnione do występowania we wszelkiego rodzaju sprawach wymagających pomocy prawnej, a w rezultacie mają do czynienia z najobszerniejszym spektrum zagadnień obejmujących wszystkie dziedziny prawa. Prawnik będący sędzią, prokuratorem, notariuszem czy nawet radcą prawnym nie porusza się po tak rozległym obszarze, co sprzyja specjalizacji, a niekiedy nawet ją wymusza. Tymczasem wzrastająca złożoność i rozległość obowiązującego systemu prawa sprawia, że coraz trudniejsze staje się opanowanie przez najlepiej nawet wykształconych prawników wszystkich jego dziedzin w sposób umożliwiający sprawne funkcjonowanie w praktyce. Specjalizacja staje się zatem coraz wyraźniej zaznaczającą się tendencją także wśród adwokatów. Rzecz jednak w tym, że faktycznemu specjalizowaniu się w wybranej dziedzinie prawa nie towarzyszy żaden sformalizowany tytuł, którym adwokat oficjalnie mógłby się posługiwać (np. specjalista z prawa handlowego). Rozważenia wymagałoby zatem ustawowe uregulowanie tytułu adwokata specjalisty oraz określenie kryteriów jego uzyskiwania. Posiadanie takiego tytułu – stanowiąc oczywiście przywilej, a nie obowiązek wykonującego zawód adwokata – zawierałoby jednocześnie informację istotną dla klienta szukającego pomocy prawnej w konkretnej sprawie.

VIII. Dostęp do wymiaru sprawiedliwości i usług prawnych

Prawo do sądu stanowi jedno z podstawowych praw człowieka i obywatela w demokratycznym państwie prawnym. Pełne urzeczywistnienie tego prawa – decydujące o realnym dostępie do sądu – możliwe jest tylko wówczas, gdy obywatel występować może przed „właściwym, niezależnym, bezstronnym i niezawisłym sądem”, a jego sprawa rozpatrywana jest „bez nieuzasadnionej zwłoki”. Ustawy nie mogą ograniczać tego fundamentalnego uprawnienia, a jedynie uszczegóławiać zasady jego realizacji.

Istotną barierą w dostępie do wymiaru sprawiedliwości, leżącą całkowicie poza Adwokaturą, są koszty postępowania sądowego. Pod tym względem Polska plasuje się w grupie najdroższych państw Unii Europejskiej. Problemem są nie tylko praktyczne trudności w uzyskaniu adwokata z urzędu lub zwolnienia od kosztów, ale także ograniczenie możliwości otrzymania pełnego zwrotu poniesionych przez klienta nakładów na pomoc prawną. Dalece niedostosowana do warunków rynkowych taksa za czynności adwokackie chroni – być może dobrze – budżet Państwa przed nadmiernymi wydatkami na pomoc prawną z urzędu, ale jednocześnie sprawia, że obywatel, który w razie wygrania sprawy nie może liczyć na zwrot pełnych kosztów procesu, rezygnuje z usług profesjonalnych prawników. Zapewnienie stronie wygrywającej proces prawa do zwrotu rynkowych kosztów zastępstwa procesowego w istotny sposób przyczyniłoby się do zwiększenia popytu na usługi prawne.

Zwrócić także należy uwagę, że Polska jest obecnie jedynym krajem Unii Europejskiej, który nie wprowadził ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej. Obowiązujące w Polsce zbyt wysokie opłaty sądowe, przy ułomnym systemie zwolnień, ograniczają obywatelom nie tylko dostęp do wymiaru sprawiedliwości, ale stanowią faktyczną barierę w dostępie do usług prawnych.

Zwiększenie dostępu do wymiaru sprawiedliwości wymaga również zmian legislacyjnych w zakresie odformalizowania postępowań sądowych. Zbytni formalizm procesowy sprawia, że – z jednej strony – wzrasta ryzyko związane z działalnością adwokacką, a to podraża koszty jej prowadzenia, z drugiej zaś – zwiększają się również koszty działania samego wymiaru sprawiedliwości, gdyż ta sama sprawa trafia do sądu kilkakrotnie. Ważne jest także, aby sytuacja strony korzystającej z pomocy adwokata nie była gorsza niż strony działającej przed sądem samodzielnie.

W trosce o właściwe kształtowanie prawa oraz mając na względzie zasadę realnego dostępu obywatela do wymiaru sprawiedliwości, Krajowy Zjazd Adwokatury zwraca uwagę na konieczność podjęcia działań zmierzających do odformalizowania procedury cywilnej i gospodarczej w celu zagwarantowania obywatelowi rzeczywistego, a nie tylko pozornego prawa do sądu. Krajowy Zjazd Adwokatury widzi potrzebę rozpoczęcia procesu legislacyjnego, mającego na celu zniesienie istniejących barier i stworzenie systemu zapewniającego każdemu dostęp do wymiaru sprawiedliwości.

IX. Doradca prawny

Krajowy Zjazd Adwokatury protestuje przeciwko tworzeniu nowego zawodu prawniczego, wyposażonego w uprawnienia do występowania przed sądami powszechnymi. Dotychczasowe projekty i działania legislacyjne w tej mierze naruszają nie tylko konstytucyjne zasady, ale stoją również w sprzeczności z prawem Unii Europejskiej, a przede wszystkim zagrażają interesowi publicznemu.

W aktualnym stanie prawnym jedynym, co odróżnia zawód adwokata od zawodu przedsiębiorcy, będącego tzw. doradcą prawnym, jest wyłączność posługiwania się tytułem adwokata oraz możliwość występowania w sprawach karnych. Pamiętać należy, że przedsiębiorcy – doradcy prawni nie są w żaden sposób obciążeni odpowiedzialnością za swoje działania i ewentualne błędy przy świadczeniu pomocy prawnej. Nie podlegają  również obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za wywołujące szkodę działania, niezależnie od tego, jak wielkiej wagi (szczególnie majątkowej) sprawy mieliby prowadzić. Obawę wywołuje również fakt, że doradcy prawni nie są wyposażeni w gwarancje zachowania tajemnicy zawodowej, co stanowi zagrożenie dla podstawowych, ustanowionych wszak w interesie obywateli standardów, narażając ich na negatywne konsekwencje procesowe.

X. Działalność Forum Zawodów Zaufania Publicznego

W dniu 31 maja 2010 r. w siedzibie Naczelnej Rady Adwokackiej w Warszawie przedstawiciele kilkunastu samorządów zawodów regulowanych spotkali się, by zaprezentować wspólne stanowisko w sprawie widocznych w ostatnich latach prób ograniczania samorządności zawodowej. W trakcie spotkania podniesiono, że samorządy zawodów zaufania publicznego to obecnie kilkanaście organizacji zrzeszających około 600 tys. osób. Konstytucja w art. 17 przyznaje im prawo tworzenia samorządów zawodowych, zajmujących się całościowo organizacją funkcjonowania tych zawodów, w szczególności zaś określania własnych standardów zawodowych i sądownictwa dyscyplinarnego. W opinii przedstawicieli tych zawodów władza publiczna nie respektuje zasady samorządności zawodowej, zmierzając do zawłaszczania przez państwo obszarów właściwych tym samorządom, w tym m.in. pieczy nad należytym przygotowaniem do zawodu.

Dając wyraz aktywnej trosce o respektowanie zasady niezależności i samorządności zawodów zaufania publicznego, ich przedstawiciele zawarli porozumienie w przedmiocie stałej współpracy. Z uwagi na potrzebę dalszego jej rozwijania wskazane jest, aby – z inicjatywy Adwokatury – doszło do utworzenia zespołu, który opracowałby założenia dotyczące zasad wspólnego występowania i wzajemnego wspierania się samorządów skupionych w Forum. Pożądane wydaje się także, aby w ramach Naczelnej Rady Adwokackiej działała grupa osób, których podstawowym zadaniem byłoby inspirowanie działalności Forum.

XI. Współpraca z zagranicą

W zakresie współpracy zagranicznej przed Adwokaturą stoją dwa wyzwania bieżące. W maju 2011 r. w Warszawie odbędzie się śródroczna konferencja International Bar Association oraz połączona z nią tzw. Bar’s Leader Conference, w której wezmą udział prezesi oraz dyrektorzy generalni adwokatur z całego świata (około 150 osób). Roboczy temat konferencji to „Struktura i kompetencje adwokatur w roku 2020”. Organizatorem konferencji jest – obok IBA – także NRA i KIRP. Drugim wydarzeniem wynikającym z kalendarza politycznego jest przejęcie przez Polskę przewodnictwa w Unii Europejskiej w 2011 r. Należy się spodziewać, że media kierować będą – także do adwokatów – pytania dotyczące funkcjonowania systemu prawnego i władzy w warunkach permanentnych zmian prawa tworzonego w Unii Europejskiej.

Wyzwaniem dla Adwokatury polskiej jest nawiązanie współpracy z Adwokaturą rosyjską, białoruską i ukraińską. Istniejące w tych krajach rozproszenie organizacyjne adwokatów jest jednym z powodów tak powolnego umacniania się standardów demokratycznych. Równocześnie konieczne jest stałe pogłębianie współpracy z Adwokaturą Europy Zachodniej. Z uwagi na wzrastającą liczbę spraw rodzinnych, majątkowych i karnych, dotyczących obywateli polskich przebywających poza granicami kraju, jak  również obywateli UE przebywających w Polsce, zachodzi konieczność stałego monitorowania stanu prawa i współpracy z adwokatami z zagranicy. Naturalnym polem tej współpracy jest CCBE oraz IBA.

Uchwała

X Krajowego Zjazdu Adwokatury

z 20 listopada 2010 r.

„W obronie praw człowieka”

Adwokatura powołana została do współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz do współdziałania w kształtowaniu i stosowaniu prawa.

Dostrzegając nieprawidłowości w życiu publicznym, Krajowy Zjazd Adwokatury wskazuje na zagrożenia praw człowieka, szkodzące interesowi publicznemu i demokracji w Polsce.

I. Jednym z fundamentów demokratycznego państwa prawa jest samorządność w wymiarze samorządu terytorialnego i zawodowego. W Polsce w ostatnich latach z naruszeniem interesu publicznego toczy się walka władzy państwowej z samorządnością, której pierwszym celem stały się prawnicze samorządy zawodów zaufania publicznego, z samorządem adwokackim na czele.

Ustawiczne ograniczanie praw naszego samorządu wyraża się nie tylko faktycznym pozbawieniem go sprawowania pieczy nad dostępem do zawodu, w tym likwidacją samorządowych egzaminów adwokackich, ale również dążeniem do ograniczenia praw samorządowych w innych obszarach życia: sądownictwa dyscyplinarnego, kontroli wykonywania zawodu, wyznaczania pełnomocników z urzędu itd. Te centralistyczne dążenia władzy państwowej wyrażał również pomysł odgórnego połączenia samorządów adwokackiego i radcowskiego, wbrew woli większości ich członków.

Krajowy Zjazd Adwokatury stanowczo sprzeciwia się dalszym próbom ograniczania samorządności zawodowej w Polsce, które dotykają nie tylko zawodów prawniczych. Krajowy Zjazd Adwokatury popiera w szczególności stanowisko samorządu lekarskiego, sprzeciwiające się likwidacji lekarskiego stażu zawodowego i egzaminów lekarskich, w ramach propozycji reform z tzw. pakietu medycznego.

Krajowy Zjazd Adwokatury wzywa organy władzy publicznej do racjonalnej i merytorycznej dyskusji nad rolą zawodów zaufania publicznego w życiu społecznym, w celu zagwarantowania jak najlepszych rozwiązań legislacyjnych, z punktu widzenia ochrony interesu publicznego.

II. Tajemnica zawodowa, wpisująca się w konstytucyjnie chronioną wolność i tajemnicę komunikowania się, stanowi fundament wykonywania większości zawodów zaufania publicznego, a przez to stanowi gwarancję praw i wolności obywatelskich.

Ochrona interesu publicznego wymaga napiętnowania przez Krajowy Zjazd Adwokatury wszelkich przejawów naruszania tajemnicy zawodowej, a więc nie tylko adwokackiej, ale również tajemnicy innych zawodów, w tym dziennikarskiej.

Nagannym zjawiskiem jest nieuprawnione podsłuchiwanie rozmów prowadzonych przez adwokatów i dziennikarzy – grup zawodowych korzystających ze szczególnej ochrony w tym zakresie. Niedopuszczalnym naruszaniem tajemnicy komunikowania się jest monitorowanie przez władzę publiczną tzw. logowań telefonów komórkowych do stacji bazowych w celu pozyskania informacji operacyjnych oraz stosowanie tzw. przecieków kontrolowanych.

Krajowy Zjazd Adwokatury wzywa władze publiczne do pilnej nowelizacji regulacji prawnych, naruszających zasadę ochrony tajemnicy zawodowej.

III. Krajowy Zjazd Adwokatury dostrzega złe praktyki legislacyjne i wyraża zaniepokojenie jakością stanowionego prawa. Zbyt często prawo stanowione jest w pośpiechu, bez uwzględnienia głosu specjalistów z danej dziedziny, w celu uzyskania taniej popularności społecznej. Prowadzi to do stanowienia złych regulacji, godzących w prawa i wolności obywatelskie, naruszających interesy publiczne, niezgodnych z Konstytucją RP. Na szczególne napiętnowanie zasługuje praktyka świadomego uchwalania prawa sprzecznego z Konstytucją oraz brak wykonywania wyroków Trybunału Konstytucyjnego. Taka legislacja podważa autorytet Państwa.

Faktyczna likwidacja instytucji ławników, w szczególności w procesie karnym; ograniczenie dostępu do zawodu sędziego poprzez uruchomienie Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury; przerzucenie na strony reprezentowane przez pełnomocników procesowych kosztów doręczania pism w sprawach cywilnych; nowelizacja przepisów dotyczących środków ochrony prawnej w sprawach zamówień publicznych, przy jednoczesnym wprowadzeniu zaporowych opłat sądowych w tego typu sprawach – to niektóre przykłady zmian prawnych, dokonanych na przestrzeni ostatnich lat, w których widoczny był prymat interesu finansowego Państwa nad interesem publicznym.

Krajowy Zjazd Adwokatury wyraża przekonanie, że motorem zmian w prawie nie może być wyłącznie interes finansowy Państwa. Legislacja fiskalna, której celem jest obniżenie kosztów działalności i zwiększenie dochodów Państwa, naraża na szwank interes publiczny.

IV. Krajowy Zjazd Adwokatury stanowczo sprzeciwia się wszelkim przejawom ograniczania dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

Niewydolność sądów winna być usuwana w drodze poprawy organizacji ich działalności, a nie przez tworzenie instytucji, które mają przejąć zadania sądów powszechnych.

Krajowy Zjazd Adwokatury apeluje do władz o wycofanie się z projektu utworzenia komisji orzekających w sprawach szkód lekarskich. Przyspieszenie orzekania w tego typu postępowaniach może zostać osiągnięte innymi sposobami, bez ograniczania roli orzeczniczej sądów powszechnych.

Krajowy Zjazd Adwokatury wskazuje, że konieczne jest zapewnienie stronie wygrywającej sprawę sądową prawa do zwrotu rzeczywiście poniesionych kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Wieloletnie zaniechania legislacyjne władz w tej mierze faktycznie ograniczają możliwość skorzystania z pomocy profesjonalisty, a przez to ograniczają obywatelom dostęp do wymiaru sprawiedliwości.

Krajowy Zjazd Adwokatury apeluje o przeprowadzenie reformy przepisów dotyczących wysokości opłat sądowych. Dzisiejsza wysokość opłat stanowi realną tamę w dostępie do wymiaru sprawiedliwości.

Krajowy Zjazd Adwokatury apeluje o pilne wprowadzenie zmian w przepisach proceduralnych, znoszących nadmierny formalizm postępowań sądowych, niesłużących w żadnej mierze interesowi obywateli.

Uchwała Nr 17

Krajowego Zjazdu Adwokatury

z 20 listopada 2010 r.

Krajowy Zjazd Adwokatury zobowiązuje Naczelną Radę Adwokacką do podjęcia działań zmierzających do:

• zrównania kryteriów podejmowania działalności w różnych zawodach prawniczych i zapewnienia swobody przechodzenia między zawodami;
• zmiany przepisów postępowania cywilnego w kierunku realizacji zasady prawdy materialnej, a nie formalnej;
• zmiany przepisów procesowych dotyczących usprawiedliwienia przez adwokatów nieobecności z powodu choroby;
• uchylenia przepisów dotyczących karania adwokatów porządkowymi karami pieniężnymi;
• jednoznacznego unormowania zasad rozliczeń honorariów w przypadku rozwiązania pełnomocnictwa;
• dokonania analizy problematyki obniżenia standardów kształcenia prawniczego na studiach wyższych i podyplomowych.

Krajowy Zjazd Adwokatury przez aklamację przyznał „Wielką Odznakę Adwokatura Zasłużonym”:

Adwokatowi Andrzejowi Bąkowskiemu

Adwokatowi Andrzejowi Rościszewskiemu

Adwokatowi Zbigniewowi Dyce

oraz pośmiertnie

Adwokatowi Andrzejowi Marcinkowskiemu

Adwokatowi Stanisławowi Mikke

Adwokatowi Tadeuszowi de Virion

Krajowy Zjazd Adwokatury wyraził hołd tragicznie zmarłym w katastrofie smoleńskiej w dniu 10 kwietnia 2010 r. śp. Adwokat Joannie Agackiej-Indeckiej – Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej oraz śp. Adwokatowi Stanisławowi Mikke – Redaktorowi Naczelnemu miesięcznika „Palestra”, pamiętając o tym, że dobrze zasłużyli się Adwokaturze i Rzeczypospolitej Polskiej.

Krajowy Zjazd Adwokatury złożył podziękowanie Adwokatowi Andrzejowi Michałowskiemu, który dobrze zasłużył się Adwokaturze Polskiej w czasie dla niej szczególnie trudnym, godnie wypełniając obowiązki Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej.

Krajowy Zjazd Adwokatury zatwierdził sprawozdania: Naczelnej Rady Adwokackiej, Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, Wyższej Komisji Rewizyjnej oraz udzielił absolutorium NRA.