Oddany w ręce Czytelnika zeszyt „Palestry” ma wyjątkowy charakter, odbiegający od rutynowych wydań. Spowodowane to zostało dwoma wydarzeniami – istotnymi zmianami w obszarze prawa karnego (które czasami określa się mianem rewolucyjnych) oraz jubileuszem Dyrektora Ośrodka Badawczego Adwokatury adw. prof. dr. hab. Piotra Kruszyńskiego.

1 lipca 2015 r. wchodzi w życie nowelizacja trzech kodeksów – Kodeksu prawa karnego, Kodeksu postępowania karnego i Kodeksu karnego wykonawczego – największa od wejścia ich w życie w 1998 r.

W każdym państwie kodyfikacje prawa karnego są wyjątkowo wrażliwe społecznie i politycznie. Z tych powodów od roku 1997 w Polsce nowelizowane były one kilkadziesiąt razy. Nie było jednak dotychczas reformy, która tak znacząco ingeruje we wszystkie trzy kodeksy; zmienia w pewien sposób filozofię postępowania, karania i wykonywania orzeczeń.

Od ponad trzech lat „Palestra” na bieżąco informuje o pracach nad reformą prawa karnego. Pierwsze materiały opublikowaliśmy już w 2011 r., gdy projektowana nowelizacja obejmowała Kodeks postępowania karnego. Przygotowywała ją Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego przy Ministrze Sprawiedliwości, kierowana najpierw przez prof. dr. hab. Andrzeja Zolla, a potem SSN prof. dr. hab. Piotra Hofmańskiego. W kolejnych zeszytach ukazało się wiele artykułów omawiających planowane zmiany, a następnie już uchwalone ustawy nowelizujące (w czasie długiego vacatio legis).

Z biegiem czasu poszerzony został zakres przygotowywanej nowelizacji na Kodeks karny i Kodeks karny wykonawczy, co również omawialiśmy na łamach „Palestry”

Z dziedziny procedury karnej na etapie prac projektowych ukazały się opracowania: Pawła Czarneckiego, Zdążyć przed Panem... Legislatorem. O inicjatywie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego zmiany postępowania karnego (2011, nr 5–6, s. 194–197), Arkadiusza Lacha, Zasada kontradyktoryjności w postępowaniu sądowym w prawie karnym de lege lata i de lege ferenda (2012, nr 5–6, s. 124–138), Piotra Kowalskiego, Zasada kontradyktoryjności procesu karnego w świetle projektu Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego (2012, nr 7–8, s. 73–81), Piotra Kardasa, Projektowany model obrony z urzędu a zasada prawdy materialnej (2013, nr 5–6, s. 9–25), Marty Goss, Oskarżenie posiłkowe na gruncie projektowanej zmiany Kodeksu postępowania karnego (2013, nr 5–6, s. 35–42), Krzysztofa Kiełbickiego, Redefinicja zasady kontradyktoryjności w postępowaniu karnym – uwag kilka (2013, nr 9–10, s. 48–53), a także – w końcowej części – artykuł Dariusza Stachurskiego, O dopuszczalności dowodów prywatnych w postępowaniu karnym w świetle konstytucji RP (2013, nr 3–4, s. 78–91) oraz w opracowaniu Wieńczysława Grzyba, Obrona z urzędu w polskiej procedurze karnej – rozwiązania modelowe (2013, nr 5–6, s. 26–34).

27 września 2013 r. Sejm uchwalił ustawę nowelizującą Kodeks postępowania karnego oraz niektóre inne ustawy (Dz.U. z 2013 r. poz. 1247). Artykuły omawiające nowelizację ukazywały się od początku 2014 r. W numerze 1–2 zamieściliśmy opracowanie Piotra Kruszyńskiego i Moniki Zbrojewskiej pt. Nowy model postępowania karnego ukształtowany nowelą do k.p.k. z 27 września 2013 r. (s. 55–69). W zeszycie nr 3–4 opracowania Piotra Kardasa pt. Etyczne i proceduralne determinanty pełnienia funkcji sędziego, obrońcy i oskarżyciela w kontradyktoryjnym procesie karnym (s. 40–52) oraz Marty Kolendowskiej- Matejczuk pt. Ustanawianie obrońcy z urzędu w ramach tzw. prawa ubogich w procedurze karnej. Uwagi w świetle wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 30/11 oraz zmian prawa, jakie mają wejść w życie z dniem 1 lipca 2015 r. (s. 53–64). W zeszycie 7–8 artykuły Radosława Kopera O nowej formie konsensualizmu w procesie karnym (art. 338a i 343a k.p.k.) (s. 7–16) i Adama Mury – Ewolucja dostępu do akt postępowania przygotowawczego w zakresie wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania w świetle proponowanych i nadchodzących zmian postępowania karnego (s. 39–44). Z kolei w zeszycie 9 opublikowaliśmy opracowanie Piotra Kardasa pt. Pozaprocesowe czynności obrońcy a tzw. dowody prywatne w świetle nowelizacji procedury karnej (s. 119–136), a w zeszycie nr 11–12 tekst Jarosława Zagrodnika pt. Kontradyktoryjność jako wyznacznik formy procesu karnego (rozważania na tle zmiany modelu rozprawy głównej w nowelizacji wrześniowej) (s. 20–33). W bieżącym roku wydawniczym w „Palestrze” ukazały się opracowania: Podstawy i ograniczenia przeprowadzania oraz wykorzystywania w procesie karnym tzw. dowodów prywatnych pióra Piotra Kardasa (nr 1–2, s. 7–23), Jaka skargowość? Wpływ instytucji cofnięcia aktu oskarżenia na zasadę skargowości w znowelizowanej procedurze karnej autorstwa Tomasza Bergela (nr 1–2, s. 41–49) oraz Wpływ nowelizacji Prawa o adwokaturze oraz Kodeksu postępowania karnego na model adwokackiego postępowania dyscyplinarnego Radosława Baszuka (nr 5–6, s. 17–40).

Z dziedziny prawa karnego materialnego na etapie prac projektowych opublikowaliśmy opracowanie Katarzyny Banasik, Nieumyślność w świetle propozycji nowelizacji Kodeksu karnego (2013, nr 7–8, s. 21–30). Wywołało ono głosy polemiczne Damiana Tokarczyka (Nieumyślność w świetle propozycji nowelizacji Kodeksu karnego – w odpowiedzi Doktor Katarzynie Banasik, 2014, nr 1–2, s. 139–147), Mikołaja Małeckiego (Umyślność i nieumyślność w projekcie nowelizacji Kodeksu karnego; analiza wybranych uwag krytycznych, 2014, nr 5–6, s. 108–117) i Jacka Dudy (W sprawie definicji nieumyślności – polemicznie, 2014, nr 5–6, s. 118–123). Projekt ustawy z 8 maja 2014 r. o zmianie ustawy Kodeks karny krytycznie omówił Teodor Szymanowski (Reforma prawa karnego w Polsce, 2014, nr 9, s. 107–118).

Odnotować należy, że w międzyczasie, 13 czerwca 2013 r., uchwalona została ustawa nowelizująca Kodeks karny i poprzez uchylenie art. 205 k.k. wprowadzająca ściganie z urzędu zgwałcenia, co wywołało istotne głosy krytyki ze strony doktryny. Zamieściliśmy w tej materii artykuł Magdaleny Budyn-Kulik pt. Zmiana trybu ścigania zgwałcenia – wołanie na puszczy (2014, nr 1–2, s. 84–92). Tematyka ta wróciła na łamy „Palestry” w numerze 9 z 2014 r. opracowaniem pt. Przestępstwo zgwałcenia i jego ściganie po ostatniej nowelizacji Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego autorstwa Jana Widackiego, Aleksandry Cempury i Michała Przybycienia (s. 162–172). Z kolei 22 listopada 2013 r. uchwalono ustawę o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, którą krytycznie z perspektywy psychiatryczno-psychologicznej omówili Józef K. Gierowski i Lech K. Paprzycki (2014, nr 9, s. 144–161).

Po uchwaleniu przez Sejm ustawy z 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 396) nie ukazały się jeszcze publikacje poświęcone reformie prawa karnego, ale w zeszycie nr 5–6 zamieściliśmy artykuł Kazimierza Postulskiego z zakresu prawa karnego wykonawczego pt. Zmiany dotyczące wykonywania kary grzywny obowiązujące od 1 lipca 2015 r. (s. 55–63).

Wyraźne postulaty de lege ferenda zawierają inne opracowania opublikowane w „Palestrze” w ostatnich latach, np. Dominika Zająca pt. Głosowanie nad winą oskarżonego a zasada in dubio pro reo (2014, nr 7–8, s. 56–71), Pawła Czarneckiego – Czynności operacyjno-rozpoznawcze a postępowanie karne (2014, nr 7–8, s. 121–128) czy opracowanie Mariusza Olężałka, który proponuje zmiany przepisów nieobjętych nowelizacją wrześniową z 2013 r. (Nierówność stron i naruszenie zasady prawa do obrony w postępowaniu karnym – postulaty de lege lata i de lege ferenda, 2014, nr 11–12, s. 69–81). Publikowaliśmy także opracowania z wnioskami de lege ferenda z zakresu postępowania w sprawach nieletnich, prawa karnego skarbowego, prawa wykroczeń. W szerszej perspektywie można wskazać inspirujące rozważania Tomasza Przesławskiego pt. O problemie delimitacji normy prawnokarnej (2014, nr 11–12, s. 11–19).

Jak widać z powyższego szkicu, w „Palestrze” opublikowane zostało na przestrzeni lat 2011–2015 osiemnaście opracowań z zakresu prawa karnego procesowego, w tym osiem przed uchwaleniem nowelizacji we wrześniu 2013 r. i dziesięć analizujących tekst znowelizowanego, a oczekującego na wejście w życie Kodeksu postępowania karnego. Artykułów dotyczących reformy Kodeksu karnego zamieściliśmy pięć, z czego cztery dotykają zagadnienia nieumyślności. Nie może zatem dziwić, że podjęliśmy decyzję o poświęceniu większości tego zeszytu „Palestry” prezentacji przede wszystkim nowelizacji prawa karnego materialnego. Prace nad zawartością tej części zeszytu koordynował adw. prof. dr hab. Piotr Kardas. Aby dać możliwie pełny obraz zmian w prawie karnym, które następują z dniem 1 lipca 2015 r., zamieściliśmy także opracowanie sędziego SN Stanisława Zabłockiego dotyczące istoty reformy procedury karnej, czyli artykułu 167 k.p.k. oraz tekst autorstwa dr. Michała Rusinka o nowej instutucji z art. 367a k.p.k. Zmiany w Kodeksie karnym wykonawczym omawia z kolei syntetycznie prof. dr hab. Teodor Szymanowski.

W kolejnych zeszytach „Palestry” zamierzamy kontynuować publikowanie studiów i analiz, a także polemik związanych z najnowszymi zmianami w systemie prawa karnego.

Druga część niniejszego zeszytu „Palestry” dedykowana jest adw. prof. dr. hab. Piotrowi Kruszyńskiemu, Dyrektorowi Ośrodka Badawczego Adwokatury im. adw. Witolda Bayera, a od marca br. także Przewodniczącemu Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego przy Ministrze Sprawiedliwości, z okazji 70. urodzin. Z inicjatywą wyszli współpracownicy Profesora z Ośrodka Badawczego Adwokatury. W części tej znajdują się dedykowane Jubilatowi opracowania poprzedzone laudacją adw. Andrzeja Zwary, Prezesa NRA. Wśród owych opracowań trzy dotyczą wchodzącej w życie 1 lipca br. reformy procedury karnej.

W imieniu Kolegium i Redakcji przyłączamy się do gratulacji oraz najlepszych życzeń dla Jubilata.

Czesław Jaworski, Adam Redzik