13 grudnia 2016 r. zmarł prof. dr hab. Andrzej Murzynowski, przeżywszy 90 lat.

W tym smutnym czasie myśli skupiają się wokół Osoby Pana Profesora i Jego życia w wielu osobistych wymiarach. Dowodzi ono, że ziemskie istnienie człowieka może być naprawdę piękne i niezwykłe, na przekór czasom i zdarzeniom, które przynosi.

Życiorys Pana Profesora obejmuje wiele faktów, których liczba i różnorodność wymagałyby dłuższej formy niż zwyczajowa, przewidziana dla publikacji in memoriam. W sposób szczególny łączy je prawda, dająca się syntetycznie ująć w najgłębszą treść – o Człowieku i Jego możliwościach. Stroniąc od patosu, jakże niepasującego do Pana Profesora Andrzeja Murzynowskiego, trudno jednak nieemocjonalnie przywołać Go we wspomnieniach. Każdy, kto znał Pana Profesora, doświadczał przede wszystkim obecności człowieka dobrego w najpełniejszym znaczeniu tego słowa. Dobroć ta była prawdziwie odzwierciedlona zewnętrznie: w łagodnym spojrzeniu, przyjemnym głosie, w delikatności i naturalności gestów. Miałam szczęście osobiście i przez wiele lat tego doświadczać, obdarzona serdeczną sympatią Pana Profesora, okazywaną mi do końca. Z wdzięcznej potrzeby serca piszę to wspomnienie, myśląc też o tych, którym potrzebne są przykłady takiego Człowieczeństwa dla niezwątpienia w nasz świat.

Pan Profesor Andrzej Murzynowski urodził się 29 maja 1926 r. w miejscowości Wolnica, w powiecie sieradzkim. Pierwszym ważnym doświadczeniem Pana Profesora były czasy niemieckiej okupacji. W latach 1942–1944 uczęszczał na komplety tajnego nauczania gimnazjum im. Tadeusza Rejtana w Warszawie. Wychowany w patriotycznej atmosferze swego ziemiańskiego domu rodzinnego, został żołnierzem Armii Krajowej. Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim, służąc w Oddziale „Jeleń”, pod pseudonimem „Błysk”. Zawsze był z tego dumny i chętnie opowiadał o swoich wojennych przeżyciach, a czapka powstańcza i opaska powstańcza były zawsze najcenniejszymi dla Niego pamiątkami. Potem Pan Profesor brał udział w walkach partyzanckich w Puszczy Kampinoskiej i w lasach kieleckich. W opowieściach wojennych przyciągały uwagę stwierdzenia podkreślające powinność humanitarnego traktowania przeciwnika i dostrzegania w każdym przede wszystkim człowieka.

Po wojnie zamieszkał z rodziną w Jeleniej Górze. Tam w 1947 r. złożył maturę w Liceum im. Stefana Żeromskiego i w tym samym roku podjął studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Łódzkiego. Od ich ukończenia w 1951 r. rozpoczął się okres uniwersyteckiej kariery Pana Profesora Murzynowskiego. Pierwotnie była ona związana z Uniwersytetem Łódzkim, a następnie od końca 1953 r., nieprzerwanie do przejścia na emeryturę w 1996 r. – z Uniwersytetem Warszawskim. W 1960 r. uzyskał stopień doktora nauk prawnych na podstawie rozprawy pt. Środki zapobiegające uchylaniu się od sądu, w 1965 r. otrzymał zaś stopień docenta za pracę habilitacyjną pt. Ułaskawienie w Polsce Ludowej. W 1978 r. uzyskał tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, a w 1988 r. – tytuł profesora zwyczajnego.

Postawa głębokiego humanizmu była najbardziej znamienną cechą postępowania Pana Profesora. Znajdowała odzwierciedlenie w stosunku do ludzi i ludzkich spraw, ale była także obecna w poglądach naukowych Pana Profesora. Wspólnym jej mianownikiem była empatia wobec innych, troska o ich prawa podmiotowe i godne traktowanie. Dotyczyło to również osób oskarżonych o przestępstwa. Z myślą o nich Pan Profesor, będąc przez wiele lat ławnikiem, powtarzał, że najważniejsze w sądzeniu jest to, aby nie skrzywdzić człowieka oraz aby wymierzona kara „nie złamała” nikogo, kto dopuścił się przestępstwa, lecz przyczyniła się do jego moralnej poprawy. To przekonanie było Mu również bliskie, gdy orzekał jako Sędzia Sądu Najwyższego i Prezes Izby Karnej tego Sądu.

W imię wyznawanych wartości, wykazując się osobistą odwagą, Pan Profesor w najtrudniejszych okresach powojennej historii angażował się w działalność społeczną. W różnych formach protestował przeciwko nadużyciom władzy i naruszeniom podstawowych praw człowieka. Poniósł osobiste konsekwencje swojej bezkompromisowej postawy etycznej. Niewspółmiernie długo oczekiwał na tytuły naukowe: profesora nadzwyczajnego i profesora tytularnego, mimo spełniania w najwyższym stopniu wszystkich ustawowych wymagań koniecznych do ich uzyskania. Pan Profesor nie był jednak człowiekiem, który dbał o uznanie i zaszczyty. Wszyscy, którzy Go znają, wiedzą, że nigdy nie był skupiony na sobie. Żył najskromniej, jak było to możliwe. Związane z Jego osobą nadzwyczajna życzliwość i serdeczność pozostaną na zawsze niezastąpione.

Wskazane cechy osobiste są tak samo ważnym świadectwem pięknego życia Pana Profesora Murzynowskiego, jak Jego kariera naukowa. W dziedzinie naukowej Pan Profesor Andrzej Murzynowski osiągnął najwyższy poziom, będąc jednym z najwybitniejszych procesualistów karnych, cieszących się powszechnym szacunkiem w środowisku prawniczym. W uznaniu tych zasług w 2010 r. został uhonorowany doktoratem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W Jego naukowym dorobku pozostaje blisko 200 publikacji, w tym cztery indywidualne monografie oraz współautorstwo kilku monografii zbiorowych. Cechą twórczości naukowej Pana Profesora jest głęboki humanizm i eksponowanie podmiotowości człowieka. W podejmowanych tematach treścią rozważań prawie zawsze były kwestie ludzkich wolności i praw w postępowaniu karnym, ale również w perspektywie pozaprocesowej. Znamienne jest, że jedna z pierwszych publikacji Pana Profesora, powstała w 1957 r. we współautorstwie z J. Lityńskim, nosiła tytuł: Niektóre prawa osobiste obywateli w świetle art. 74 Konstytucji PRL oraz ważniejszych ustaw szczególnych („Nowe Prawo” 1957, nr 10). Podejmowanie takich zagadnień w czasach, które z pewnością w podobny sposób nie skupiały się na człowieku, było nie tylko wyrazem przekonań naukowych, ale także dowodem osobistej niezależności i odwagi Pana Profesora. Jak wspomniano, ponosił konsekwencje swojej pryncypialnej postawy moralnej oraz niepopularnych w tamtym okresie poglądów naukowych.

Skupione na sferze indywidualnych praw i wolności zainteresowania naukowe Profesora Murzynowskiego koncentrowały się wokół tych kwestii karnoprocesowych, które wykazują z nią najściślejszy związek. Tym zagadnieniem była problematyka tymczasowego aresztowania, której Pan Profesor poświęcił wiele uwagi, głosząc poglądy o konieczności respektowania godności osób aresztowanych oraz przyznania im praw podmiotowych, w tym przez orzekanie o tym środku przez niezawisły sąd. W tym samym nurcie zainteresowań mieszczą się publikacje poświęcone etapowi postępowania przygotowawczego, w którym Pan Profesor dostrzegał najwięcej zagrożeń dla praw stron procesowych. Jednocześnie bliski był Mu model sprawiedliwości koncyliacyjnej. W toku prac nad nowym Kodeksem postępowania karnego konsekwentnie i z przekonaniem propagował ideę mediacji w postępowaniu karnym, dostrzegając w niej środek wygaszenia konfliktu wywołanego przestępstwem oraz pojednania między ofiarą i sprawcą.

Charakterystyczne dla twórczości naukowej Profesora Andrzeja Murzynowskiego pozostaje eksponowanie zasad i dyrektyw, na których powinien opierać się uczciwy proces karny. Ta kategoria zajmowała eksponowane miejsce w publikacjach oraz w publicznych wystąpieniach Pana Profesora. W tym kontekście znaczenie swoistego symbolu ma publikacja pt. Istota i zasady procesu karnego. Począwszy od jej ukazania się w 1976 r., należy do kanonu dzieł poświęconych procesowi karnemu i mimo że ostatnie wydanie nastąpiło w 1994 r., publikacja ta jest niezmiennie ważna i aktualna. Główne płynące z niej przesłanie akcentuje znaczenie przestrzegania prawa procesowego w działalności organów procesowych oraz oparcia go na normach, które pozwolą na realizację celów postępowania karnego w warunkach respektowania uprawnień uczestników postępowania karnego, a w szczególności oskarżonego i pokrzywdzonego. Taka koncepcja procesu karnego jest nie tylko emblematycznym credo twórczości naukowej Profesora Andrzeja Murzynowskiego, odzwierciedlonym w licznych publikacjach, poświęconych także poszczególnym zasadom procesu karnego, ale charakteryzowała działalność Pana Profesora jako ławnika sądowego, a następnie Sędziego Sądu Najwyższego. Okres transformacji ustrojowej zapisał się w życiu Pana Profesora szczególnym wydarzeniem, jakim było powierzenie Mu w 1990 r. funkcji Prezesa Izby Karnej Sądu Najwyższego, którą sprawował do 1996 r. Ten czas zbiegł się z wprowadzeniem kasacji do prawa polskiego, co rodziło wyzwanie stworzenia nowej organizacji systemu rozpoznawania spraw oraz wypracowania od podstaw modelu funkcjonowania nowej instytucji prawnej. Z tego okresu pochodzi wiele ważnych publikacji poświęconych kasacji w sprawach karnych, autorstwa lub współautorstwa Pana Profesora Murzynowskiego oraz liczne judykaty, wydane z Jego udziałem w składach orzekających, w tym często w roli sprawozdawcy.

Dorobek orzeczniczy, podobnie jak cała twórczość naukowa Pana Profesora, z pewnością zasługuje na kompleksową, wnikliwą analizę i najpewniej takiej się doczeka w nieodległej przyszłości.

Spośród wielu aktywności Profesora Andrzeja Murzynowskiego znaczenie pierwszoplanowe miała działalność uniwersytecka. Uniwersytet Warszawski znaczył dla Pana Profesora więcej niż tylko miejsce pracy. Był Jego pasją i szczęściem. Do tego stopnia, że zamieszkał tuż obok, gotowy znosić niedogodności małego mieszkania, aby być najbliżej swego drugiego ukochanego domu. Pan Profesor był wzorem nauczyciela akademickiego. Każdy jego student musiał zapamiętać Jego oddanie pracy dydaktycznej, szczerą serdeczność, zaangażowanie, z jakim uczył procesu karnego oraz… surowość podczas egzaminu, połączoną jednak ze sprawiedliwością i życzliwością.

Swoim życiem i pracą Pan Profesor Andrzej Murzynowski dowiódł, że – bez względu na otaczające warunki – można być prawym i uczciwym człowiekiem. Te cechy zjednały Mu miano niekwestionowanego moralnego autorytetu. Dla swoich uczniów i współpracowników pozostanie na zawsze także autorytetem w dziedzinie nauki procesu karnego, godnym trwałej pamięci.