Ewa Weinar

Ustawa z 31.03.2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z  zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustawUstawa z 31.03.2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 568 ze zm.), dalej tarcza antykryzysowa., zwana powszechnie „tarczą antykryzysową”, wprowadziła również zmiany z zakresu ochrony konkurencji i  konsumentów.

W art. 1 pkt 6 tarczy antykryzysowej znalazła się regulacja uprawniająca do ustalenia w drodze rozporządzenia:

• maksymalnych cen,
• maksymalnych marż hurtowych i detalicznych,

w sprzedaży towarów lub usług mających istotne znaczenie dla ochrony zdrowia lub bezpieczeństwa ludzi lub kosztów utrzymania gospodarstw domowych.

Rozporządzenie może zostać wydane przez ministra gospodarki w porozumieniu z ministrem zdrowia oraz ministrem rolnictwa i rozwoju wsi.

Minister gospodarki przy ustalaniu maksymalnych cen może:

• ustalić maksymalne ceny dla różnych poziomów obrotu towarowego,
• uwzględnić skalę sprzedaży albo świadczenia usług,
• uwzględnić uwarunkowania regionalne,
• wziąć pod uwagę wysokość cen w okresie poprzedzającym wprowadzenie stanu zagrożenia epidemicznego,
• wziąć pod uwagę uzasadnione zmiany kosztów produkcji i zaopatrzenia.

Minister gospodarki przy ustalaniu maksymalnej marży powinien:

• określić podstawę obliczania maksymalnych marż lub
• ustalić maksymalne marże dla poszczególnych rodzajów towarów lub
• ustalić maksymalne marże naliczane od ceny hurtowej.

Ustalanie cen i marż maksymalnych jak wskazano w uzasadnienie projektu ustawy z założenia powinno dotyczyć tylko produktów podstawowych, mających wyjątkowe znaczenie dla ochrony zdrowia lub funkcjonowania gospodarstw domowych. W uzasadnieniu ustawy również wskazano, iż regulacja ta wpływa pozytywnie na sytuacje konsumentów. Zgodnie bowiem z przepisem art. 538 Kodeksu cywilnego jeżeli w miejscu i czasie zawarcia umowy sprzedaży obowiązuje przepis określający cenę maksymalną, kupujący nie jest obowiązany do zapłaty ceny wyższej, a sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą, obowiązany jest zwrócić kupującemu pobraną różnicę.

Regulacja tarczy antykryzysowej stanowi dopełnienie wprowadzonej 2.02.2020 r., kompetencji ministra zdrowia do ustalania w drodze obwieszczenia cen maksymalnych. Po rozszerzeniu w ustawie uprawnień ministra zdrowia może on ustalić obwieszczeniem  maksymalne urzędowe ceny zbytu zawierające podatek od towarów i usług, urzędową marżę hurtową oraz urzędowe marże detaliczne dla:

• produktów leczniczych, o których mowa art. 23a ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z 6.09.2001 r. – Prawo farmaceutyczne, tj. wydawane bez przepisu lekarza oraz wydawane z przepisu lekarza,
• wyrobów medycznych w rozumieniu ustawy z 20.05.2010 r. o wyrobach medycznych,
• środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego w rozumieniu ustawy z 25.08.2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia,
• produktów biobójczych w rozumieniu ustawy z 9.10.2015 r. o produktach biobójczych,
• surowców farmaceutycznych w rozumieniu ustawy z dnia 6 września 2001 roku Prawo farmaceutyczne,

które mogą być wykorzystane w związku z przeciwdziałaniem COVID-19 lub w sytuacji zagrożenia braku dostępności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z COVID-19, z wyjątkiem tych produktów, wyrobów lub środków, których cena została ustalona w decyzji administracyjnej wydanej na podstawie przepisów ustawy z 12.05.2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych.

Po wejściu w życie rozporządzenia wprowadzającego ceny lub marże maksymalne, stosowanie stawek przekraczających wartości tam wskazane jest zakazane.

Kontrola przestrzegania przez przedsiębiorców zakazu

Wprowadzoną w tarczy antykryzysowej kontrolę przestrzegania przez przedsiębiorców zakazu, sprawuje:

• Inspekcja Farmaceutyczna,
• Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych,
• Państwowa Inspekcja Sanitarna,
• Inspekcja Handlowa.

Zmiany, które są w toku procesu legislacyjnego – „tarcza antykryzysowa 2.0” prawdopodobnie wprowadzą skupienie uprawnień kontrolnych w rękach Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych oraz Inspekcji Handlowej.

Do kontroli mają zastosowanie dotychczasowe uprawnienia przedsiębiorców przewidziane ustawą z  6.03.2018 r. – Prawo przedsiębiorców. Uprawnienia te doznają jednak pewnych ograniczeń. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy ograniczenia uprawnień przedsiębiorców wprowadza się w celu zapewnienia skuteczności i szybkiego przebiegu kontroli. Wprowadzono następujące ograniczenia uprawnień przedsiębiorców w związku z przeprowadzaną kontrolą:

• kontrola może być przeprowadzona bez planowania i dokonania analizy prawdopodobieństwa naruszenia prawa,
• nie ma obowiązku zawiadamiania przedsiębiorcy o planowanej kontroli,
• nie ma obowiązku oznaczenia w upoważnieniu do przeprowadzenia kontroli przedsiębiorcy objętego kontrolą,
• kontrola może być wykonana pod nieobecność przedsiębiorcy lub osoby upoważnionej,
• nie ma ograniczenia co do podejmowania i prowadzenia więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy,
• nie ma ograniczenia co do ustalenie czasu trwania wszystkich kontroli u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym,
• nie ma ograniczeń co do powtórnych kontroli danego przedsiębiorcy,
• przedsiębiorca nie może złożyć sprzeciwu co do podjęcia i prowadzenia kontroli.

Kary pieniężne za naruszenie zakazu

Podmiot naruszający zakaz stosowania cen lub marż maksymalnych podlega karze pieniężnej, która może być wymierzona w wysokości od 5.000 do 5.000.000 złotych. Karę pieniężną nakłada, w drodze decyzji:

• wojewódzki inspektor farmaceutyczny,
• wojewódzki inspektor jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych,
• państwowy wojewódzki inspektor sanitarny,
• wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej.

Zgodnie z art. 1 pkt 15 tarczy antykryzysowej Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i  Konsumentów może nałożyć na przedsiębiorcę w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli przedsiębiorca chociażby nieumyślnie, dopuścił się wielokrotnie, w przypadku wielu towarów lub usług lub na dużą skalę, naruszenia zakazu stosowania cen lub marż przekraczających maksymalnie ustalone.

Niezależnie od sankcji przewidzianej powyżej Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów może nałożyć na przedsiębiorcę w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości do 5% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jednak nie więcej niż 50.000.000 złotych, jeżeli przedsiębiorca chociażby nieumyślnie:

• nie udzielił informacji żądanych przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów lub
• udzielił informacji nieprawdziwych lub
• udzielił informacji wprowadzających w błąd lub
• uniemożliwia Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów rozpoczęcie kontroli lub
• utrudnia Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeprowadzenie kontroli.

Skutki regulacji

Możliwość wprowadzenia regulacji cen na okres stanu zagrożenia epidemiologicznego lub stanu epidemii jest rozwiązaniem niezwykle istotnym i w pewnym zakresie pozytywnym ponieważ może poprawić sytuację konsumentów. Może ograniczyć nadmierne podnoszenia cen towarów szczególnie potrzebnych w okresie epidemii. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i  Konsumentów już na samym początku wprowadzenia stanu zagrożenia epidemiologicznego zwrócił uwagę na tendencje zawyżania cen w konsekwencji czego powołał specjalny zespół w urzędzie, który zajmuje się monitoringiem cenZob. https://www.uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=16322 (dostęp: 11.04.2020 r.)..

Regulacja ta nie zawiera jednak katalogu towarów i usług, co do których mogą zostać ustalone ceny lub marże maksymalne. Tarcza antykryzysowa wskazuje jedynie, że chodzi o towary lub usługi o istotnym znaczeniu dla ochrony zdrowia lub bezpieczeństwa ludzi lub kosztów utrzymania gospodarstw domowych. Takie sformułowanie przyznaje szerokie uprawnienie ministrowi gospodarki do kształtowania cen lub marż maksymalnych. Taki zapis korzystny dla konsumenta może okazać się bardzo negatywny dla przedsiębiorców w przypadku wprowadzenia szerokiego katalogu cen lub marż maksymalnych przez ministra gospodarki. Dla większości przedsiębiorców czas epidemii jest niezwykle trudny a ograniczona możliwość kształtowania cen może wpłynąć na ich działalność.

Należy również wyraźnie podkreślić należy, że wprowadzona regulacja może potencjalnie skutkować podwójnym ukaraniem przedsiębiorcy za to samo działanie. Po raz pierwszy może zostać nałożona na niego kara pieniężna, która może być wymierzona w wysokości od 5.000 do 5.000.000 złotych przez jeden z organów: wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego, wojewódzkiego inspektora jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego albo wojewódzkiego inspektora Inspekcji Handlowej. Po raz drugi przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na przedsiębiorcę może zostać nałożona kara pieniężna do 10% obrotu rocznego, jeśli przedsiębiorca dopuścił się wielokrotnie, w przypadku wielu towarów lub usług lub na dużą skalę, naruszenia zakazu stosowania cen lub marż przekraczających maksymalnie ustalone. W tym przypadku ustawodawca nie wyjaśnił również jak należy rozumieć określenie „dopuścił się wielokrotnie” oraz „na dużą skalę”, w konsekwencji pozostawił pole do interpretacji obu określeń.

Ewa Weinar

Autorka jest adwokatem (ORA w Warszawie).