Krystian Browarny

W obecnych okolicznościach faktycznych, tj. w związku z rozprzestrzenianiem się koronawirusa COVID-19 oraz wydaniem przez Ministra Zdrowia rozporządzenia z 13.03.2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznegoDz.U. z 2020 poz. 433 ze zm.,  przed wieloma praktykami zawodów prawniczych zmaterializował się m.in. problem dalszych działań w postępowaniach, w których zamknięto przewód sądowy i odroczono ogłoszenie wyroku. Bieżąca sekwencja wydarzeń w naszym kraju skłania do refleksji, że znacznie utrudnione zostało należyte wykonywanie przez m.in. prawników-praktyków swoich obowiązków. Zarządzeniami prezesów sądów powszechnych wprowadzono szereg dodatkowych środków zapewniających bezpieczeństwo w budynkach sądów w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczeniem COVID-19, w tym odwołanie rozpraw i innych posiedzeń minimum do (generalnie) 31.03.2020 r., zakaz wstępu do sekretariatów przez osoby niebędące pracownikami sądu, czy też znacznie ograniczono możliwość korzystania z Biur Obsługi Interesantów (ograniczając ten kontakt głównie do rozmów telefonicznych). Oczywiście większość przedmiotowych ograniczeń nie dotyczy tych stron i ich przedstawicieli procesowych, które są uczestnikami postępowań zaliczonych do kategorii tzw. spraw pilnychSzerzej na temat zmian w organizacji pracy sądów zob. https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/komunikat-w-sprawie-organizacji-pracy-sadow (dostęp: 16.03.2020 r.).. Bardzo ważną kwestią jest również to, że podmiot zajmujący się doręczaniem korespondencji, w tym korespondencji „sądowej” – Poczta Polska S.A. wprowadził  na kanwie aktualnych wydarzeń zmiany w świadczonych usługachZob. http://www.poczta-polska.pl/zmiany-w-zwiazku-z-wprowadzeniem-stanu-zagrozenia-epidemicznego/ (dostęp: 16.03.2020 r.).. Przywołane wyżej okoliczności zapewne u wielu praktyków wywołały obawy jak w nadchodzących dniach, a może i tygodniach, mamy funkcjonować w otaczającej nas rzeczywistości? Wydaje się, że jedną z propozycji rozwiązań mających zastosowanie w postępowaniach karnych, które znalazły się na etapie „po” zamknięciu przewodu sądowego, a „przed” ogłoszeniem wyroku, może być nowatorskie skorzystanie z instytucji wznowienia przewodu sądowego. Przy czym wskazać trzeba, że opracowanie niniejsze, z uwagi na swe ramy, nie aspiruje do całościowego ujęcia przedmiotowej problematyki, stanowi bowiem przyczynek do dyskusji na temat wypracowania właściwych rozwiązań w tych trudnych czasach. Wskazana zaś propozycja jest ideą wynikającą z aktualnych okoliczności i ma na celu zminimalizowanie negatywnych skutków procesowych dla uczestników postępowania karnego. Autor rozwiązania tego dopatruje się w takiej sekwencji zdarzeń, że w postępowaniu, w którym biegnie ustawowy czternastodniowy termin do ogłoszenia wyroku, sąd (z uwagi na aktualną sytuację w kraju, tj. stan zagrożenia epidemicznego) wznawia przewód sądowy, a następnie przewodniczący zarządza przerwę w rozprawie, bądź też sąd odracza rozprawę, w sytuacji gdy uzna, iż zarządzenie przerwy nie byłoby wystarczające.    

Kodeks postępowania karnegoUstawa z 6.06.1997 r. – Kodeks podstępowania karnego (Dz.U. z 2020 r. poz. 30 ze zm.), dalej k.p.k.w art. 409 stanowi, że sąd aż do ogłoszenia wyroku może wznowić przewód sądowy, zwłaszcza w wypadku przewidzianym w art. 399 k.p.k., albo też udzielić dodatkowego głosu uczestnikom postępowania, o których mowa w art. 406 § 1 k.p.k. Z kolei art. 411 § 1 k.p.k. stanowi, że w sprawie zawiłej albo z innych ważnych powodów sąd może odroczyć wydanie wyroku na czas nieprzekraczający 14 dni. Wykładnia gramatyczna wskazanych przepisów prowadzi do konstatacji, że sąd w ciągu 14 dni od zamknięcia przewodu może wznowić ów przewód nie tylko w celu uprzedzenia o zmianie kwalifikacji prawnej czynu, czy też udzielenia dodatkowego głosu uczestnikom postępowania, ale także z innych przyczyn. Potwierdza to użycie przez ustawodawcę zwrotu „zwłaszcza”. Dlatego też moim zdaniem dopuszczalne jest wznowienie przez sąd przewodu sądowego także w celu adekwatnej reakcji przez przedstawicieli władzy sądowniczej na zaistniałe w ostatnim czasie zdarzenia i dla zapewnienia jak najszerzej ochrony praw i wolności obywatelskich. 

Z uwagi na wskazany w treści art. 411 k.p.k. termin czternastodniowy, siłą rzeczy, dalsze propozycje będą miały zastosowanie co do zasady do tych postępowań, w których przewód sądowy zamknięto przed 13.03.2020 r. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że sądowi wolno aż do ogłoszenia wyroku wznowić przewód sądowy, przy czym w sprawie rozpoznawanej kolegialnie decyzja ta należy do sądu, a nie do przewodniczącegoZob. K. Wytrykowski (w:) Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–424, red. D. Drajewicz, Warszawa 2020, s. 1881–1883.. Z uwagi na treść art. 419 k.p.k., zgodnie z którym niestawiennictwo stron, ich obrońców i pełnomocników nie stoi na przeszkodzie ogłoszeniu wyroku, samo wznowienie przewodu sądowego nie przyniesie pożądanych rezultatów. Aby ten rezultat (w postaci adekwatnej reakcji na panujące warunki) zapewnić, konieczne wydaje się każdorazowe – po wznowieniu przewodu sądowego – zarządzenie przez przewodniczącego przerwy w rozprawie, bądź też odroczenie przez sąd rozprawy, w sytuacji gdy zarządzenie przerwy nie byłoby wystarczające. Kodeks postępowania karnego expressis verbis stanowi w art. 401, że przewodniczący może przerwać rozprawę główną w celu przygotowania przez strony wniosków dowodowych lub sprowadzenia dowodu albo dla wypoczynku lub z innej ważnej przyczyny. Odnosząc się zaś do kwestii odroczenia rozprawy (art. 404 § 1 k.p.k.) wskazać trzeba, że przepis nie wskazuje przyczyn, dla których dopuszczalne jest odroczenie rozprawy, zaś jedyną przesłanką jest to, że sąd uzna przerwę za niewystarczającąZob. P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz do artykułów 297–467, Warszawa 2007, s. 505.. Zgodzić należy się ze stanowiskiem, że podstawy instytucji odroczenia rozprawy są analogiczne jak podstawy zarządzenia przerwyK. Wytrykowski (w:) Kodeks postępowania karnego..., s. 1870.. Z tego też względu słuszna wydaje się teza, że „inną ważną przyczyną”, w wyniku zaistnienia której zachodzi konieczność przerwania rozprawy bądź też jej odroczenia, jest aktualnie obowiązujący stan zagrożenia epidemicznego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Taka wykładnia przepisów kodeksu postępowania karnego pozwala na podjęcie działań „oddolnych” ze strony sądów w celu zapewnienia jak najdalszej ochrony praw uczestników postępowania karnego, tj. w szczególności stron oraz ich przedstawicieli procesowych, bez wyczekiwania na działania legislacyjne w tym zakresie. Wydaje się również, że skorzystanie z zaproponowanego rozwiązania pozwoli na uniknięcie negatywnych konsekwencji dla sądu w przypadku przekroczenia 14-dniowego terminu, o którym mowa w art.. 411 § 1 k.p.k., tj. konieczności prowadzenia rozprawy od początku (§ 2), jak również zminimalizuje ryzyko narażania się uczestników procesu karnego (oraz sędziów i pracowników administracyjnych sądów) na zarażenie się koronawirusem COVID-19 w związku z brakiem dalszych ewentualnych działań po wydaniu orzeczenia (np. sporządzeniem i złożeniem wniosku o uzasadnienie, doręczeniem uzasadnienia, sporządzeniem środka odwoławczego, spotkaniami z mandantem, analizą akt w czytelniach, złożeniem apelacji bezpośrednio bądź przez operatora pocztowego). Oczywiste przy tym jest, że w aktualnych okolicznościach, również w realizacji przedstawionej koncepcji konieczny jest także udział przedstawicieli procesowych stron, choć ten udział wydaje się być zminimalizowany. Wszak to na obrońcy/pełnomocniku spoczywałaby powinność w pierwszej kolejności – w razie braku inicjatywy sądu co do wznowienia przewodu sądowego – złożenia wniosku w oparciu o dyspozycję art. 9 § 2 k.p.k. oraz następnie wniosku o zarządzenie przerwy w rozprawie, bądź jej odroczenie. W celu zminimalizowania kontaktów międzyludzkich i międzyinstytucjonalnych zasadne byłoby wnoszenie takich pism drogą korespondencyjną.

Reasumując, należy wskazać, że taka propozycja wykładni przepisów ustawy karnoprocesowej oraz podjęcie działań zarówno przez przedstawicieli władzy sądowniczej, jak i przedstawicieli procesowych stron, pozwoli kolejny raz na zmaterializowanie się w polskim porządku prawnym rzymskiej paremii ius est ars boni et aequi.

Krystian Browarny

Autor jest adwokatem w Jarosławiu (ORA w Rzeszowie).