Maciej Gutowski     

Wnioski:        

1. Nieformalne wniesienie środków odwoławczych (lub nawet innych pism procesowych) e-mailem do sądu może być dokonane w sposób w pełni bezpieczny – w stanie zagrożenia epidemicznego SARS-CoV-2 – pod warunkiem zachowania niżej opisanych reguł.
2. Dokonanie wydruku wniesionego e-mailem środka odwoławczego i sporządzenie adnotacji o dacie i godzinie wpływu, należy do obowiązków kierownika sekretariatu danego wydziału. Obowiązek ten powinien zostać zrealizowany bez zbędnej zwłoki.
3. Dla uzyskania stanu bezpieczeństwa można wniesiony środek odwoławczy lub inne pismo procesowe połączyć z wnioskiem o przywrócenie terminu uwarunkowanego zdarzeniem przyszłymi niepewnym, jakim jest niedokonanie przez pracownika sekretariatu wydruku i adnotacji, wymaganych wskazanymi niżej przepisami.
4. Złożenie takiego warunkowego wniosku nie pozbawia możliwości złożenia wniosku bezwarunkowego lub ewentualnego wyeliminowania warunku po dowiedzeniu się o spóźnionej adnotacji o dacie i godzinie wpływu przez pracownika sekretariatu.

Uzasadnienie

Wniesienie środka odwoławczego e-mailem do sądu

1. W sytuacji znaczących utrudnień komunikacyjnych, w szczególności w stanie zagrożenia epidemicznego, możliwe jest nieformalne wniesienie środków odwoławczych (lub nawet innych pism procesowych) e-mailem do sądu  /por. M Gutowski, https://palestra.pl/pl/aktualnosci/artykul/o-ujemnych-konsekwencjach-biegu-terminow-materialnoprawnych-i-procesowych-na-gruncie-kc-i-kpc-w-stanie-epidemii-koronawirusa-sars-cov-2.  Stanowisko to potwierdził ostatnio Prezes Sądu Apelacyjnego w Poznaniu wskazując w piśmie z 17.03.2020 r. wszystkim prezesom sądów niższej instancji w apelacji poznańskiej, że: 1) istnieje możliwość wadliwego wniesienia środka odwoławczego lub innego pisma drogą elektroniczną do sądów, 2) istnieje obowiązek wydrukowania pisma przez sekretariat (przy czym o dacie wpływu decyduje data wydruku (uchwała SN z 23.05.s012 r., III CZP 9/12/) i wdrożenia przez sąd procedury uzupełniania braków formalnych pisma, 3) warto powstrzymać się z kierowaniem wezwań do uzupełnienia braków formalnych do pełnomocników do czasu ustania stanu zagrożenia epidemicznego.
2. Stanowisko powyższe znajduje oparcie w orzecznictwie sądowym, w szczególności w uchwale SN z 23.05.2012r., III CZP 9/12, postanowieniu SN z 29.01.2003 r., I CZ 192/02, w uchwale SN z 29.04.1977 r., III CZP 23/77) i znajduje ono silne uzasadnienie. Warto je jednak rozwinąć, wskazując pewne praktyczne mechanizmy właściwego postępowania pełnomocnika w sytuacji ekstraordynaryjnej, normowanej rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 13.03.2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznegoDz.U. poz. 433..

Obowiązki sekretariatu w przypadku wpłynięcia środka odwoławczego e-mailem do sądu

1. Funkcjonowanie sekretariatów sądowych reguluje zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 19.06.2019 r., w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowejDz.Urz. MS z 2019 r. poz. 138, dalej Zarządzenie MS.. Za podstawowy obowiązek kierownika sekretariatu w zakresie czynności w sprawach sądowych uważa ono przyjmowanie nadchodzących do wydziału pism (§ 9 ust. 1 pkt. 1). Zgodnie § 14 ust. 1 Zarządzenia MS, pismo wpływające do sądu znakuje się pieczęcią wpływu z oznaczeniem sądu i zamieszcza się adnotację zawierającą datę i godzinę wpływu pisma, liczbę załączników i podpis przyjmującego pismo.
2. W tym kontekście nie ulega wątpliwości, że dokonanie wydruku i sporządzenie stosownych adnotacji o dacie i godzinie wpływu należy do obowiązków kierownika sekretariatu danego wydziału. Obowiązek ten powinien zostać zrealizowany bez zbędnej zwłoki, co moim zdaniem oznacza, w dniu wpływu maila, lub – jeśli mail wpłynął po godzinach urzędowania sekretariatu – dnia następnego w godzinach porannych. Oznacza to, że wysłanie mailem środka odwoławczego na przysłowiową „ostatnią chwilę”, ostatniego dnia, po godzinach pracy sekretariatu, obarczone jest pewnym ryzykiem. Natomiast złożenie go dnia poprzedzającego upływ terminu, wydaje się – przy prawidłowym wykonywaniu obowiązków przez pracowników sekretariatu – stosunkowo bezpieczne. Dla zwiększenia bezpieczeństwa można w mailu zawierającym środek odwoławczy, poprosić o mailowe potwierdzenie wpływu. Zgodnie z § 15 Zarządzenia MS, na żądanie osoby wnoszącej pismo do sądu, biuro podawcze lub pracownik upoważniony do przyjmowania korespondencji poświadcza przyjęcie pisma na jego kopii lub w książce doręczeń. Wydaje się, że zwłaszcza w sytuacji stanu zagrożenia epidemicznego, pracownicy sekretariatu mają obowiązek uczynić zadość prośbie o mailowe potwierdzenie wpływu. Pamiętać trzeba, że kontaktowy adres poczty elektronicznej sądu, powinien być w miarę możliwości - w myśl § 26 ust. 3 Zarządzenia MS – wśród danych sądu. Należy on zatem do danych prawnie przeznaczonych do komunikowania się z sądem, co oznacza obowiązek stosownej reakcji pracownika sekretariatu, w szczególności dokonania wydruku i udzielenia odpowiedzi.
3. Niczego w zakresie istnienia tego obowiązku nie zmienia, że adres e-mail sądu nie jest przeznaczony – w typowej sytuacji – do składania środków odwoławczych. W sytuacji ekstraordynaryjnej, po ogłoszeniu na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego, zarówno sposób wykonywania obowiązków przez sądy i pracowników sekretariatu, jak i sposób wykonywania uprawnień procesowych przez pełnomocników, musi być interpretowany w sposób szczególny.
4. W nowoczesnej literaturze wskazuje się, że konieczna jest, oparta na adaptacyjnym i korygującym aspekcie wykładni, modyfikacja paradygmatu interpretacyjnego, uwzględniająca nie tylko wielość, względnie zależnych od siebie, choć pozostających w określonych relacjach źródeł prawa, lecz także wielość centrów decyzyjnych, w tym przenikających się kompetencji interpretacyjnych i decyzyjnychPor. M. Safjan, Uniwersalizacja wykładni prawa (w:) W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010, s. 271 i n.; T. Gizbert-Studnicki, A. Dyrda, A. Grabowski, Metodologiczne dychotomie. Krytyka pozytywistycznych teorii prawa, Warszawa 2016, s. 428 i n.. Poszukiwanie zmodyfikowanego i unowocześnionego paradygmatu interpretacyjnego uwzględniać musi zarówno perspektywę wewnętrzną, jak i perspektywę zewnętrznąM. Gutowski, P. Kardas, Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na konstytucji, Warszawa 2017, s. 217 i n.. W tym przypadku sytuacja szczególna, jaką jest pandemia koronawirusa, uzasadnia – na gruncie wykładni funkcjonalnej i wykładani opartej na ważeniu wartości – przyjęcie adekwatnych priorytetów wykładniczych, akcentujących priorytetowe znaczenie elastycznego i optymalnego w danych warunkach sposobu komunikowania się pełnomocników z sądem.

Dołączenie do e-maila warunkowego wniosku o przywrócenie terminu

1. Wydaje się, że dla zwiększenia bezpieczeństwa warto byłoby rozważyć połączenie wniesionego środka odwoławczego (lub innego terminowego pisma procesowego) z wnioskiem o przywrócenie terminu uwarunkowanego zdarzeniem przyszłymi niepewnym, jakim jest niedokonanie przez pracownika sekretariatu wydruku i adnotacji, wymaganych przepisami § 14 ust. 1 w zw. z § 9 ust. 1 pkt 1 Zarządzenia MS, tzn. z naruszeniem obowiązków pracownika sekretariatu.
2. Zastrzeżenie warunku we wniosku o przywrócenie terminu wydaje się – na gruncie art. 168 § 1 k.p.c. – dopuszczalne. Po pierwsze, ustawodawca tego nie wyłącza, więc nie wchodzi w rachubę pierwsze z ograniczeń wskazanych w art. 89 k.c. Po drugie, choć dopuszczalność dokonywania czynności procesowych pod warunkiem budziła w doktrynie i orzecznictwie wątpliwości, dopuszczano możliwość uzależnienia skuteczności czynności procesowych od warunku jedynie wtedy, gdy warunek ziści się przed wydaniem wyrokuS. Dalka, Glosa do orz. Sądu Najwyższego z 1 czerwca 1973 r., II CR 167/73, PiP 1975, Nr 4, s. 164. Por. też: wyr. Sądu Najwyższego z 7 grudnia 1999 r., I PKN 399/99., co w tym wypadku wątpliwości nie budzi. Po trzecie, nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego z 7.11.2019 r., wraz z nową metodą regulacjiDz.U. z 2019 r. poz. 1460., uchyliła w pewnym sensie wcześniejsze wątpliwości na korzyść dopuszczalności uwarunkowania czynności procesowych. W sytuacji bowiem, gdy możliwość taka jest przez ustawodawcę wyłączona, takie zastrzeżenie ustanawia się wprost w przepisach, czego wyrazem jest m. in. znowelizowany art. 132 § 1³ Kk.p.c., stanowiący: „Oświadczenia nie podlegają odwołaniu, a zastrzeżenia warunku lub terminu uważa się za nieistniejące” (podobną konstrukcję zawierają, w odniesieniu do wniosku o przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego bez udziału powoda oraz umowy dowodowej przepisy art. 205⁵ § 4 oraz art. 458⁹ § 3 k.p.c.). Ponieważ analogicznego sformułowania nie ma w regulacji wniosku o przywrócenie terminu, w pełni uzasadniony wydaje się pogląd, że warunkowy wniosek jest dopuszczalny.
3. W takim warunkowym wniosku o przywrócenie terminu należy moim zdaniem wyakcentować: a) przyczyny, dla których możliwe było jedynie wniesienie pisma drogą mailową, tj. stan zagrożenia epidemicznego w zestawieniu z konkretną przyczyną, np. ograniczenie dostępności placówki pocztowej oraz niemożność nadania pisma w urzędzie pocztowym bez narażenia zdrowia, złe samopoczucie wykluczające możliwość narażenia innych osób na zainfekowanie, choroba domownika zwiększająca ryzyko zakażenia innych osób itp.; b) sam warunek – zdarzenie przyszłe i niepewne polegające na zaniechaniu dokonania przez pracownika sekretariatu wydruku i adnotacji, wymaganych przepisami § 14 ust 1 w zw. z § 9 ust. 1 pkt. 1 Zarządzenia MS.
4. Skonstruowany w powyższy sposób wniosek, w mojej ocenie, uniemożliwi skuteczne odrzucenie środka odwoławczego nawet, gdyby nie dokonano wydruku we właściwym czasie. 

Ewentualne ponowienie wniosku o przywrócenie terminu lub wyeliminowanie warunku

1. Gdyby jednak rozpatrywać czarny scenariusz, w którym skład orzekający miałby inny pogląd od wyżej prezentowanego, tzn. jeśli uznałby wniosek warunkowy za przedwczesny i podlegający odrzuceniu, wówczas trzeba pamiętać, że nie jest wyłączona możliwość złożenia ponownego wniosku (już bezwarunkowego) w przyszłości lub uchylenia warunku w późniejszym piśmie procesowym. Wydaje się przy tym, że uznanie wniosku warunkowego za przedwczesny i podlegający odrzuceniu nie powinno mieć miejsca, skoro art. 316 § 1 k.p.c. stosowany odpowiednio do postanowień na mocy art. 361 k.p.c. nakazuje sądowi rozstrzygać biorąc pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili wydawania orzeczeniaZob. I. Kunicki, [w:] A. Marciniak (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz do art. 2051–42412, Warszawa 2019, kom. do art. 361, Nb , a nie złożenia pisma inicjującego dane postępowanie (choćby wpadkowe). W chwili rozstrzygania problemu warunkowego wniosku, uchybienie pracownika sekretariatu stanie się już faktem, więc wniosek o przywrócenie terminu przestanie być warunkowy.
2. W każdym razie, możliwość złożenia ponownego bezwarunkowego wniosku w przyszłości lub uchylenia warunku w późniejszym piśmie procesowym, znacząco ogranicza – moim zdaniem – ryzyko wskazanego powyżej sposobu postępowania. Pamiętając, że termin do złożenia wniosku liczy się od ustania przyczyny uchybienia terminu – art. 169 § 1 k.p.c., należy liczyć się z ewentualnością otwarcia tygodniowego terminu od ustania przyczyny. Tą przyczyną jest dowiedzenie się, że wniosek warunkowy został odrzucony (o czym dowiadujemy się dopiero z doręczonego postanowienia). Gdy jednak wniosek warunkowy jeszcze nie został rozpoznany, a już wiemy, że pracownik sekretariatu nie dokonał wymaganego prawem wydruku i adnotacji w terminie, żeby całkowicie wyeliminować ryzyko, warto rozważyć już wcześniej złożenie wniosku bezwarunkowego lub jego zmianę poprzez wyeliminowanie warunku, który już się zmaterializował. Wydaje się, że przy odpowiednim monitorowaniu sprawy, zwłaszcza po ustaniu stanu zagrożenia epidemicznego, ryzyko związane z w wniesieniem środka odwoławczego mailem spada do minimum.
3. Natomiast, w normalnym toku wydarzeń, tzn. bez odpowiedniego monitorowania sprawy, ponowny wniosek z natury rzeczy składany będzie po odrzuceniu apelacji i doręczeniu postanowienia w tym przedmiocie. Należy wówczas pamiętać, że odrzucenie spóźnionej apelacji powoduje jej "ubezskutecznienie", niwecząc wszelkie skutki procesowe związane z jej wniesieniem. Oznacza to dla strony obowiązek wniesienia apelacji razem z wnioskiem o przywrócenie terminu także wówczas, gdy uprzednio wniesiona została odrzucona jako spóźniona (uchwała SN z 31.05.2000 r., III ZP 1/00, OSNC 2001/1, poz. 1)Por. też D. Olczak-Dąbrowska (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art. 1–50539. Tom I, red. T. Szanciło, Warszawa 2019, uw. do art. 169.. W takim przypadku, dopełnienie tego formalnego obowiązku będzie konieczne. Prawdopodobieństwo takiego scenariusza wydaje się jednak minimalne zwłaszcza zważywszy rekomendację Ministerstwa Sprawiedliwości z 18.03.2020 r. w stosunku do sądów w przedmiocie wstrzymania wysyłania stronom pism, z którymi związane są terminy na składanie środków odwoławczychDNA-II.510.20.2020.(która już znajduje odzwierciedlenie w stosownych zarządzeniach prezesów sądów w PolscePor. np. zarządzenie Prezesa Sądu Okręgowego w Gdańsku nr 99/20 z 18 marca 2020r. (Ad, 100-14/20).) oraz trwających w ministerstwie prac dotyczących kompleksowego uregulowania biegu terminów sądowych.

prof. dr hab. Maciej Gutowski

Autor jest adwokatem (ORA w Poznaniu), profesorem zwyczajnym UAM w Poznaniu, dziekanem Izby Wielkopolskiej.