Ferdynand Ruszczyc, Ziemia, 1898, olej na płótnie, 164 × 219 cm,

Muzeum Narodowe w Warszawie.

Ziemia to dzieło o doskonałej kompozycji. Przedstawia zmagania człowieka z potęgą natury: nad nim żywioł – burza, wicher, deszcz, a pod nim bezkresna, naga ziemia; między nimi trud pracy, orka. Ferdynand Ruszczyc w wieku 28 lat zdobył tym obrazem najwyższe uznanie krytyków sztuki w Polsce i Europie. Burzliwe dyskusje o wymowie dzieła przekroczyły granice środowiska artystycznego, spierano się o formę i treść obrazu. Od opisu niezmienności praw natury, przez pochwałę rolniczego trudu , triumfu woli człowieka, po alegorię ludzkiej egzystencji między niebem a ziemią. O wymowę dzieła spierali się nawet literaci, np. Leopold Staff poświęcił mu wiersz Orka.

Ferdynand Ruszczyc (1870–1936) to jeden z najwybitniejszych przedstawicieli nurtu symbolizmu w malarstwie okresu Młodej Polski. Urodził się i zmarł w rodzinnym majątku Bohdanów, ok. 80 km od Wilna. Studiował prawo w Petersburgu, ale po dwóch latach przeniósł się na Akademię Sztuk Pięknych. Jego pracą dyplomową był obraz Wiosna, który nabył Paweł Tretiakow, założyciel słynnej galerii. Kolejny obraz – Zimowy sen – kupił moskiewski kolekcjoner. Fundusze ze sprzedaży prac umożliwiły artyście podróże po Europie.

Obrazy Ruszczyca wczesnych lat twórczości cechuje ruch, dynamika, nowe zestawienia barw, świetlne refleksy wody, np. Krym – brzeg morza, Młyn zimą, Z brzegów Wilejki. Dojrzałe obrazy, głównie pejzaże – Wieś nad rzeką, Słoneczny pejzaż oraz W świat – inspirowane pięknem rodzinnej Wileńszczyzny są bardziej nastrojowe, o emocjonalnym stosunku do przyrody i sił natury.

W latach 1904  –1907 Ruszczyc współorganizował Warszawską Szkołę Sztuk Pięknych. W 1907 r. objął katedrę pejzażu w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W 1908 r. z Józefem Mehofferem przygotował w Wiedniu wystawę sztuki polskiej. Wkrótce powrócił w rodzinne strony. Odtąd zajmował się głównie grafiką użytkową, projektował plakaty, piękne opracowania graficzne czasopism („Chimera”) i książek. W 1919 r. był jednym z odnowicieli Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, wieloletnim dziekanem Wydziału Sztuk Pięknych. Brał udział w obronie Wilna w latach 1918-1920. W roku 1921 organizował pierwszą oficjalną wystawę malarstwa polskiego w Paryżu, za którą Francja odznaczyła go Legią Honorową. Ostatnie lata życia poświęcił dydaktyce i Wileńszczyźnie. Przyczynił się do odrodzenia wileńskiego drukarstwa. Publikował liczne artykuły o zabytkach Wileńszczyzny. Projektował kostiumy i scenografie teatralne. Jego wnuk i imiennik w latach 1995–2007 pełnił funkcję dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie.

Na okładce prezentujemy obraz Ferdynanda Ruszczyca z 1896 r. pt. Dwie łodzie żaglowe, 43,5 × 31,5 cm, który znajduje się w Narodowym Muzeum Morskim w Gdańsku.