Iustitia i Prudentia – rycina z serii Personifikacje ośmiu cnót w niszach

miedzioryt o wymiarach 328 × 241, ze zbiorów Gabinetu Rycin Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie. Jego autorem jest Maarten de Vos (1532–1603), który inspirował się pracą Hansa Collaerta (ok. 1530–1581). Dzieło powstało w Antwerpii pomiędzy 1572 a 1600 rokiem.

Iustitia stanowi personifikację sprawiedliwości, Prudentia zaś roztropności, rozwagi, ostrożności (w klasycznej łacinie prudentia to też wiedza, znajomość czegoś). Chrześcijaństwo podniosło obie cnoty do rangi kardynalnych.

Podpisy pod alegoriami głoszą:

Justitia utilibus Rectum preponere suadet | Lex cui mandatis Imperiosa subest.

Multiplici vigilans Prudentia venit ab usu | laetaque sincere gaudia mentis habet.

Frazę otwierającą skopiowano z poematu Klaudiana pt. „O II Konsulacie Flawiusza Stylichona” (2.22.110). Napisano w niej: Sprawiedliwość pomaga dokonywać dobrych wyborów. Dodany fragment o Lex należy przetłumaczyć jako uzupełnienie wywodu Klaudiana: a prawo jest nakazem władcy lub że prawo jest efektem polityki państwa. Sens podpisu wskazuje, że prawo jest kategorią niższą i winno być egzemplifikacją sprawiedliwości – niezmienna sprawiedliwość winna być drogowskazem dla prawodawców, choć ulegają oni też innym czynnikom.

Drugi z podpisów dosłownie brzmiałby: Wielu uczy się roztropności w praktyce, a zaiste wielka radość z owej mądrości. Podpis należałoby więc dziś odczytać jako wskazówkę, że Roztropność jest efektem doświadczenia i z czasem powodem do prawdziwej radości lub bardziej opisowo: powodem prawdziwej satysfakcji jest roztropność, której wielu uczy się przez doświadczenie.

Zaskakująca może wydać się symbolika obu przedstawień. Iustitia klasycznie w prawej ręce trzyma miecz, ale w lewej nie ma wagi, lecz kamienne płyty Dekalogu. Z kolei Prudentia przypomina nam ciekawą, choć w tamtych czasach typową, symbolikę roztropności: w prawej ręce trzyma węża, który nie jest tu symbolem zdrady i grzechu, ale właśnie wyważenia i zdrowej ostrożności (por. Mt. 10.16). W lewej ręce dzierży lustro, które tym razem nie stanowi symbolu próżności, ale wiąże się z odblaskiem Bożej mądrości (por. Ks. Mądr. 7.24–27) – jest ona darem lub efektem życiowego doświadczenia, bo „Bóg doświadcza, tych, których miłuje”.

Napisy pod wspólną ryciną Sprawiedliwości i Roztropności – które spoglądają na siebie ze swoich nisz – wskazują na rolę roztropności w rozważnym zarządzaniu ziemską sprawiedliwością, która jest domeną władcy.

Za pomoc w odczytaniu podpisów oraz konsultację dziękuję prof. Maciejowi Jońcy.

AJR